Türk Mitolojisindeki Hayvan Figürlerinin Veteriner Hekimlik Tarihi Açısından İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 259 - 269, 22.12.2023

Ali İlteriş Aykun Şule Sanal

https://doi.org/10.31196/huvfd.1277644

Öz

Türkler uzun bir tarihsel süreç içerisinde çok sayıda din ve inanışa inanmışlardır. Bu din ve inanışlar içerisinde Şamanizm/Gök Tanrı inancı öncelikli olmuştur. Doğayı merkezine alan bu inanış Türklerin yaşantısını ve hayat felsefelerini önemli ölçüde etkilemiştir. Hayvanlar, Türklerin mitoloji, kültür, sanat, zaman kavramı, edebiyat ve daha birçok noktasında kendilerine yer bulmuştur. Türkler kurt başta olmak üzere at, kartal, geyik ve daha birçok hayvana kutsallık atfetmiş ve hayatlarının merkezine yerleştirmiştir. Bu çalışmada Türkler için önemli olan çeşitli hayvanlar Türk Mitolojisi ve kültürü bağlamında ele alınmış olup, hayvanların özellikleri yanı sıra On İki Hayvanlı Türk Takvimi ve belli başlı Türk Destanlarında (Yaratılış Destanı, Türeyiş Destanı, Oğuz Kağan Destanı, Şu Destanı, Alp Er Tunga Destanı, Satuk Buğra Han Destanı) adı geçen hayvanlar incelenmiş ve hayvanların Türklerin hayatındaki yeri ve veteriner hekimliği tarihi açısından önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hayvan, Türk Mitolojisi, Veteriner Hekimliği Tarihi

Proje Numarası

-

Examining Animal Figures in Turkish Mythology in Terms of Veterinary Medicine History

Öz

Turks have believed in many religions/beliefs in a long historical process. Among these religions/beliefs, the belief in Shamanism/Sky God has been a priority. This belief, which places nature in its centre, has significantly affected the life and philosophy of life of the Turks. Animals have found their place in the mythology, culture, art, concept of time, literature, and many other subjects of the Turks. The Turks attributed holiness to the horse, the eagle, the deer, and many other animals, especially wolves, and placed them at the centre of their lives. In this study, various important animals for the Turks are discussed in the context of Turkish Mythology and culture; besides the characteristics of the animals, the Turkish Calendar with Twelve Animals and the animals mentioned in the main Turkish Legends (Legend of the Creation, Legend of the Origins, Legend of Oğuz Kağan, Legend of Şu, Legend of Alp Er Tunga, Legend of Satuk Buğra Han) were examined and their importance in terms of the place of animals in the lives of the Turks and the history of veterinary medicine was emphasized.

Anahtar Kelimeler

Animal, Turkish Mythology, History of Veterinary Medicine

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Aksoy M, 2002: Destanlarda ve Tarihî Kaynaklarda Alp Er Tunga (Efrâsiyâb). Koca S, Güzel HC (Ed), Türkler Ansiklopedisi 3/21, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, Türkiye.
• Alptekin AB, Şenocak E, 2019: Alper Tunga Destanı’nın yeni bir kaynağı olarak: Süleymannâme. TUDED, 5(2), 127-143. https://doi.org/10.20322/littera.520641
• Armutak A, 2004: Eskiçağ uygarlıklarında kurban edilen hayvanlar üzerine bir inceleme. İstanbul Üniv Vet Fak Derg, 30(2), 169-180.
• Armutak A, 2013a: Doğu ve Batı Mitolojilerinde hayvan motifi I. memeli hayvanlar. İstanbul Üniv Vet Fak Derg, 28(2), 411-427.
• Armutak A, 2013b: Doğu ve Batı Mitolojilerinde hayvan motifi II. sürüngenler, balıklar, kanatlılar ve mitolojik hayvanlar. İstanbul Üniv Vet Fak Derg, 30(2), 143-157.
• Atsız HN, 1992: Türk Edebiyatı Tarihi. Baysan Basım ve Yayın Sanayi, İstanbul, Türkiye.
• Aytmatov C, 2016: Beyaz Gemi. Ötüken Neşriyat, Özdek R (Çev) İstanbul, Türkiye
• Bağırlı R, 2014: Akkoyunlu ve Karakoyunlu Hanedanlıklar Dönemi at ve koç (koyun) figürlü mezar taşlarının çağdaş seramik sanatı açısından incelenmesi. Akdeniz Sanat, 7(13), 48-58.
• Baldick J, 2016: Hayvan ve Şaman: Orta Asya'nın Antik Dinleri. 2nd ed., Şahin N, (Çev). Hil Yayın, İstanbul, Türkiye.
• Bang W, Rahmeti GR, 1936: Oğuz Kağan Destanı. İstanbul Üniversitesi Yayınevi, Istanbul, Türkiye.
• Bars ME, 2008: Oğuz Kağan Destanı üzerine yapılan çalışmalar. Turkish Studies, 3/4, 224-240.
• Bastem N, 2019: Türeyiş Destanıyla ilgili tüm rivayetlerin karşılaştırılması ve kültürel kodlar üzerine bir inceleme. Turcology Research, 0(66), 225-236.
• Başdin A, 2017: Selçuklularda İslamiyet öncesi Türk Kültürünün etkileri -Sultan Alp Arslan Dönemi cenaze merasimleri ve gelenekleri-. Eskiyeni, (34), 175-190.
• Bayat AL, 2002: İslâm Öncesi Orta Asya Türk Dünyasında tababet. Koca S, Güzel HC (Ed), Türkler Ansiklopedisi 3/21, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, Türkiye. s. 449-459
• Baykara T, 2001: Türk Kültür Tarihine Bakışlar. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, Türkiye.
• Can Ş, 2011: Klasik Yunan Mitolojisi. 19th ed., Ötüken Neşriyat, İstanbul, Türkiye.
• Çoruhlu Y, 2002: Türk Mitolojisinin Anahatları. Kabalcı Yayınevi, Istanbul, Türkiye.
• Çoruhlu Y, 2019: Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. 3rd ed, Ötüken Neşriyat, Istanbul, Türkiye.
• Danık E, 1993: Koç ve At Şeklindeki Tunceli Mezartaşları. 2nd ed. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, Türkiye.
• Derin S, 2014: Göktürk Kitabelerinde Türk Dini İnancının izleri. Turkish Studies, 9(9), 465-474.
• Dilgimen H, 1947: Veteriner Hekimliği Tarihi. Bozkurt Matbaası, İstanbul, Türkiye.
• Durmuş İ, 1994: Türklerin kullandığı armalar. Milli Folklor, 6(21), 40-44.
• Eliade M, 1999: Şamanizm. (İ. Birkan, çev.), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, Türkiye.
• Ercilasun AB, 1991: Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, Türkiye.
• Ercilasun AB, 2002: İslâmiyet Öncesi Türk Destanları (Sakaoğlu and Duymaz, Eds.). Ötüken Neşriyat.
• Ergun P, 2011: Alevilik-Bektaşilikteki tavşan inancının mitolojik kökleri üzerine. Turk Kult. ve Haci Bektas Veli - Arast. Derg., 19(60), 281 – 312.
• Erk N, 1966: Veteriner Tarihi. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, Türkiye.
• Gökalp Z, 1976: Türk Medeniyet Tarihi. Güneş Matbaacılık, Istanbul, Türkiye.
• Gökalp Z, 2014: Türk Töresi. Ötüken Neşriyat, Istanbul, Türkiye.
• Gültiken E, Osmanoğlu Ş, 2006: Origin of Sella Turcica. XXXVII International Congress of the World Association for the History of Veterinary Medicine, Spain.
• Güngör H, 2002: Eski Türklerde Düşünce, Din ve Bilim. Koca S, Güzel HC (Ed), Türkler Ansiklopedisi 3/21, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, Türkiye.
• Gürçay S, 2019: Mitolojilerde uçan at motifi üzerine karşılaştırmalı bir çalışma. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi, 5(8), 37-54.
• Güven O, 2019: Ahıska’dan Artvin’e koç-koyun formlu mezar taşları. GTTAD, 4(1), 345-363.
• Hunkan ÖS, (2009). Satuk Buğra Han. In TDV İslâm Ansiklopedisi (Vol. 36): Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul
• İnan A, 1986: Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. 3.ed, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, Türkiye.
• İnce C, 2015: Türk Mitolojisinde yılan ve resim sanatındaki izdüşümleri. Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi, SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kafesoğlu İ, 1997: Türk Milli Kültürü. 16. ed. Ötüken Neşriyat, Istanbul, Türkiye.
• Karakurt D, 2011: Türk Söylence Sözlüğü. (e-book), Türkiye. Access address; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/TurkSoylenceSozlugu.pdf Date of access; 09.01.2023.
• Koca S, 2002: Eski Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat. Koca S, Güzel HC (Ed), Türkler Ansiklopedisi 3/21, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, Türkiye.
• Kutlu M, Kutlu L, 2022: Pazırık Kültüründe ölü gömme gelenekleri ve kurgan mimarisine yansımaları. Sanat Tarihi Dergisi, 31(1), 321-353.
• Mahmud K, 2005: Divanü Lugati't Türk. Erdi S, Yurteser ST (Çev). Kabalcı Yayınevi, Istanbul, Türkiye.
• Mandaloğlu M, 2013: Türk Mitolojisinden Anadolu'ya taşınan kültür: geyik motifi. J. Int. Soc. Res., 6(27), 382-391.
• Mirzaoğlu G, 2019: Anadolu Turnaları Biyoloji, Kültür, Koruma. Özdağ U, Alpaslan GG (Ed), Ürün Yayınları, Ankara, Türkiye.
• Moldabay T, Azmuhanova A, 2019: Eski Türklerin Dini. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(27), 894-901.
• Orkun HN, 2022: Eski Türklerde Evcil Hayvanların Tarihçesi. 1. ed., Demir, N. Altınordu Yayınları, Ankara, Türkiye.
• Ögel B, 1993: Türk Mitolojisi. 2nd ed., Türk Tarih Kurumu, Ankara, Türkiye.
• Özarslan M, 1994: Mitoloji üzerine araştırmalar. Milli Folklor, 3(24).
• Özkartal M, 2012: Türk Destanlarında geçen halı anlatımları, halılardaki hayvan motifleri ve renklerinin dili. Arış Dergisi, (8), 92-101.
• Roux JP, 2011: Eski Türk Mitolojisi. (MY Sağlam, çev.) BilgeSu Yayıncılık, Ankara, Türkiye.
• Saz S, 2021: Anadolu'da Türk Sanat ve Mimarisinde rehberlerin karşılaştıkları hayvan figürleri ve mitolojik arka planı. Uluslar Türk Dünya Turizm Araşt Derg., 6(1), 29-46.
• Sepetçioğlu MN, 1998: Karşılaştırmalı Türk Destanları 6 ed., İrfan Yayımcılık, İstanbul, Türkiye.
• Sever M, 1999: Türk Mitolojisinde kuşlar. Milli Folklor, 42, 82-83.
• Sivri M, Akbaba C, 2018: Dünya mitlerinde yılan. Folklor/Edebiyat, 24(96), 53-64.
• Şimşek E, 2016: Türk Kültüründe, kaplumbağalarla ilgili efsaneler üzerine bir değerlendirme. AKRA JOURNAL, 3(11), 51 – 63.
• Tansü YE, Güvenç B, 2015: Eski Türk Mitolojisinde hayvan motifleri üzerine düşünceler. Türk Dünyası Araştırmaları, 111(218), 203-218.
• Tarhan MT (2002). Ön Asya dünyasında ilk Türkler: Kimmerler ve İskitler. Koca S, Güzel HC (Ed), Türkler Ansiklopedisi 1/21, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, Türkiye.
• Taş E, 2020: Türk halk kültüründe "baş". Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 13(29), 87-108.
• Turan O, 1941: Oniki Hayvanlı Türk Takvimi. Ötüken Neşriyat, İstanbul, Türkiye.
• Uraz M, 1994: Türk Mitolojisi. 2nd ed., Düşünen Adam Yayınları, İstanbul, Türkiye.
• Yıldız N, 2009: Türk destancılık geleneği. Journal of Modern Turkish Studies, 6(1), 7-15.
• Yılmaz A, Toraman A, 2020: Some examinations on the tradition of horsetail tying and cutting in Turkish Culture. History Studies, 12(3), 745-763.
• Yücel M, Sanal Ş, 2021: Selçuklu Dönemi eserlerinde hayvan sembolleri: Ahlat Müzesi örneği. Mersin University School of Medicine Lokman Hekim Journal of History of Medicine and Folk Medicine, 11(3), 535-545.