Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Ortadoğu ve Orta Asya Konularının İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 47 - 66, 30.04.2023

Ali Yalçın Elif Alkar

Öz

Ders kitapları, bilgi edinimi ve aktarımı sürecinde temel başvuru kaynağı ve etkili öğretim materyalidirler. Eğitim yaşantısında güncel olarak önemini koruyan bu materyallerin bilgi içerikleri, yaşanılan coğrafyayı daha iyi tanımada büyük bir öneme sahiptir. Araştırmanın temel amacı, sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan Orta Asya ve Ortadoğu konularını belirlemektir. Doküman incelemesi yöntemine göre tasarlanan araştırmada veri kaynağı olarak sosyal bilgiler 4., 5., 6. ve 7. sınıf ders kitaplarına başvurulmuştur. Araştırmada ulaşılan veriler, betimsel analiz tekniğiyle çözümlenmiştir. Araştırma bulgularında, sosyal bilgiler ders kitaplarında bazı konu içeriklerinin hem Ortadoğu’yu hem de Orta Asya’yı kapsadığı saptanmıştır. Ülkemizin Ortadoğu’da bulunan ülkelerle olan tarihi bağları ile ticari, siyasi, askeri, kültürel ve sosyal konulara sıklıkla yer verilmesi ayrıca dikkat çekicidir. Sosyal bilgiler ders kitaplarında, Orta Asya hakkında en çok bilgi içeren konulara ise 4. ve 6. sınıf ders içeriklerinde rastlanmıştır. Araştırmada her iki bölgeye yönelik bilgilerin spesifik konulardan oluşması, siyasi, ekonomi ve kültürel konuların ağırlıklı olması, tarihsel ve etnik bağlardan ileri gelmektedir. Bu bağlamda sosyal bilgiler ders kitaplarındaki Ortadoğu ve Orta Asya’ya ilişkin bilgilerin daha çok bölge ülkelerine yönelik tanıtıcı ve kültürel bilgiler içerdiğini söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler ders kitapları, Ortadoğu, Orta Asya

Kaynakça

• Aksoy, B ve Karaçalı H. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Ortadoğu algısı (Sinop Üniversitesi Örneği). Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 14-27.
• Banks, J. A. (2004). Diversity and citizenship education. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
• Bay, E., Alimbekov, A., Mete, M., Cücük, E. ve Yokuş, E. (2017). Türk dünyası birliği algısı. Gazi Akademik Bakış, 11(21), 55-85.
• Corbin, J. ve Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Thousand Oaks: Sage.
• Darakçı, S. (2014). Sosyal bilgiler öğretim programı ve ders kitaplarında harita kullanımı. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 3(4), s. 15-31.
• Eryılmaz Ballı, F. ve Kartal, S. (2020). Eğitimin siyasal işlevi; sosyal bilgiler ders kitabı örneği. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 36-49.
• Evirgen, Ö. F., Özkan, J. ve Öztürk S. (2020). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. S. Elmacı, A. Altun & A. Beldağ, (Edt.). MEB Yayınları.
• Gültekin, G., Akpınar, M., Nohutçu, M., Özerdoğan, P. ve Aygün, S. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. M. Ali Kapar, E. Yüksel & M. Akpınar, (Eds.) MEB Yayınları.
• Hodgson, N. (2008). Citizenship education, policy, and the educationalization of educational research. Educational Theory, 4(58), 417-434.
• İnal, K. (1998). Türkiye’de ders kitaplarında demokratik ve milliyetçi değerler-27 Mayıs ve 12 Eylül askeri müdahale dönemlerine ilişkin bir inceleme. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Üniversitesi.
• Karaca, A., Elilçi, M. A., Demirok, B., Atan, S., Ayana, Ş. ve Elilçi, B. (2023). Sosyal bilgiler dersinde tarih konularının öğretiminde karşılaşılan güçlükler ve çözüm önerileri. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 9(25), 135-147.
• Karakaya, G. ve Öner, S. (2021). Türkçe ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Türk Dünyası algılarının incelenmesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10, 53-70.
• Karakuzu, T. ve Limon, İ. (2012). Ortaöğretim tarih ders kitaplarında Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin yeri üzerine bir analiz. Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi. 3(1).
• Kayaalp, F. (2015). İdeoloji -vatandaşlık ilişkisi bağlamında 1923-1950 Türkiye’sinde sosyal bilgiler kapsamındaki ders kitaplarının incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Kılıç, H. (2021). Türkiye’deki ortaöğretim tarih ders kitaplarında Afrika. Cappadocia Journal of Area Studies (CJAS). 3(1), 63-88.
• Millî Eğitim Bakanlığı, [MEB], (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programı, MEB Yayınları.
• Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. USA: Sage Publications
• Naskali, E. G. (2007). Türk Dünyası’nın tanımı (Edt: N. Öztürk ve A. Satan). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Osler, A. ve Starkey, H. (2006). Education for democratic citizenship: A review of research, policy and practice 1995–2005. Research Papers in Education, 21(4), 433-466
• Özalp, M. T. ve Güngör, İ. (2022). 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan destanlarda biz ve ötekinin temsili. Maarif Mektepleri Uluslararası Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 5(2), 27-42. https://doi.org/10.47155/mamusbbd.1187479.
• Özyurt, E. (2014). Ortaöğretimde vatandaşlık bilincinin oluşmasında TC. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinin rolü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi.
• Parlak, İ. (2005). Türkiye’de ideoloji-eğitim ilişkisi: Erken cumhuriyet dönemi tarih ve yurt bilgisi ders kitapları üzerine bir inceleme (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Semerci, Ç. (2004). İlköğretim Türkçe ve matematik ders kitaplarını genel değerlendirme ölçeği. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi. 28(1), 49-54.
• Şahin, E. (2021). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Anadol Yayıncılık.
• Torun, H. (2010). Soğuk Savaş'ın A.B.D, İngiltere ve Türkiye'de Sosyal Bilgiler ders kitaplarında kimlik algısına etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Tüysüz, S. (2020). Sosyal bilgiler 4. sınıf ders kitabı. Ankara: Tuna Matbaacılık.
• Yalçın, A. (2023). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarında tarihi metinlerin değerler açısından incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bartın Üniversitesi.
• Zevin, J. ve Corbin, S.S. (1998). Measuring secondary social studies students’perceptions of nations. Social Studies, 89(1), 35-38.