Ekolojik Hafızanın Kent Peyzajında Doğal Bitkiler ile Sürdürülebilirliği: İstanbul Örneği

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 43, 433 - 459, 30.04.2024

Nilüfer Kart Aktaş Nihan Sevinç Muşdal

https://doi.org/10.31198/idealkent.1354166

Öz

Nüfusun hızlı artışı ile beraber büyük kentlerde yaşamak giderek zorlaşmakta, ekosistemler ve bitki zenginliği giderek zarar görmektedir. Yeşil alanların yerini giderek beton yığınları almaya başlamaktadır. Kentlerin dokuları bozulmakta ve kimlikleri kaybolmaktadır. Ekolojik hafıza kavramı, bir şehrin kimliğini belirleyen yeşil alanların korunması ve sürdürülebilirliği açısından oldukça önemli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Kent peyzajını oluşturan bu yeşil alanlar aynı zamanda da kentin hafıza deposudur. Bu çalışmada ekolojik hafızanın sürdürülebilirliği araştırılmış ve ekolojik hafızanın önemli bir bileşeni olan doğal bitki kullanımının kent peyzajlarında kentlere katkısının belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında literatür araştırmaları, bazı doğal otsu bitki örnekleri üzerinden ekolojik hafızanın önemi ve doğal bitkilerin özellikle iklim değişikliği ile birlikte küresel ısınma, kuraklık, aşırı yağış gibi olaylar nedeniyle sürdürülebilirlik açısından ne derece önemli oldukları ortaya konulmuştur. Literatür araştırmaları sırasında Türkiye’nin bitki çeşitliliği bakımından çok değerli olan Flora of Turkey kitabından yararlanılmıştır. Çalışma sonucunda bazı otsu bitkiler üzerinden ortaya konan verilere göre doğal bitkilerimizin bazıları kaybolmakta veya kaybolmaya yüz tutmakta olduğu ortaya konulmuştur. Bu bitkilerin varlığı ile birlikte kentlerin kimliği de yok olmaktadır. Kent peyzajı açısından ise ekolojik faydaları oldukça yüksek olan bu bitkilerin yerini başka bitkiler almakta bu da geleceğimizi tehlike altına sokmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ekolojik hafıza, Kent peyzajı, Doğal bitkiler, Sürdürülebilirlik.

Sustainability of Ecological Memory in Urban Landscape with Natural Plants: The Case of Istanbul

Öz

With the rapid increase in population, it is getting harder to live in big cities, ecosystems and plant richness are getting damaged. Concrete piles are starting to work gradually on the green ground. The textures of cities are deteriorating and their identities are lost. The form of ecological memory cannot be sustained as a very important concept in terms of the preservation and sustainability of this green structure in which a city is changed. These green areas that make up the urban landscape are also storage warehouses. The sustainability of this ecological memory has been researched and plant reproduction, which is an important product of ecological memory, is the emergence of the product in urban landscapes. Literature researches within the scope of the study, the importance of ecological memory and natural uses, and how important they are in terms of sustainability due to events such as global warming, drought, and excessive precipitation, especially with climate change, have been revealed through some natural herbaceous plant samples. Flora of Turkey, which is very valuable in terms of plant diversity of Turkey during the literature research. At the end of the study, according to the data on some herbaceous plants, some of our natural plants are lost or disappear. With the existence of this plants, the identity of the cities disappears. There are other plants in this place, which is quite high ecologically in terms of urban landscape, and this poses a danger to our future.

Anahtar Kelimeler

Ecological memory, urban landscape, natural plants

Kaynakça

• Alp, Ö., (2018). İstanbul bahar ve çiçek bayramı. 29.08.2023 tarihinde https://koleksiyonodasi.com/19-mayis-1955-istanbul-bahar-ve-cicek-bayrami/ adresinden erişildi.
• Andersson, E., Barthel, S., & Ahrne, K. (2007). Measuring social-ecological dynamics behind the generation of ecosystem services. Ecological Applications, 17, 1267–1278. Erişim: Mayıs 1, 2018, https://doi.org/10.1890/06-1116.1.
• Andersson, E., Barthel, S., Borgström, S., Colding, J., Elmqvist, T., Folke, C., & Gren, Å. (2014). Reconnecting cities to the biosphere: Stewardship of green ınfrastructure and urban ecosystem services. AMBIO, 43(4), 445–453. http://doi.org/10.1007/s13280-014-0506-y.
• Arnold, H.F., (1993). Trees in the urban landscape, Van Nostrand Reinhold, USA.
• Atasoy N., (2005). 15. yüzyıldan 20. yüzyıla Osmanlı bahçeleri ve Hasbahçeler, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Atasoy N., (2011). Hasbahçe: Osmanlı kültüründe bahçe ve çiçek, İstanbul, Kitap Yayınevi.
• Barthel, S. (2008). Recalling urban nature: Linking city people to ecosystem services (Doktora Tezi). 23.11.2015 tarihinde http://www.stockholmresilience.org/download/18.6b38234911d6cedb12580009510/barthelphd.pdf adresinden erişildi.
• Başer, B., ve Yıldızcı, A.C., (2011). Kentsel açık mekân düzenlemelerinde bitki türü seçim kriterleri: İstanbul örneği. İTÜ Dergisi, 10(2), s. 156-166.
• Beninde J, Veith M, Hochkirch A (2015) Biodiversity in cities needs space: a meta-analysis of factors determining intra-urban biodiversity variation. Ecology Letters, 18: 581–592.
• Bilgin, B., (2018). Ekolojik hafıza ve sosyo-ekolojik hafızanın ekosistem sürdürülebilirliği açısından kentsel alanlardaki önemi. (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Teknik Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, İstanbul.
• Bradshaw, A., Hunt, B., Walmsey, T., (1995). Trees in the urban landscape, principles and practice, E&FN Spon, İngiltere.
• Cengiz Karaman koleksiyonu, NTV Tarih, (Mayıs 2012). 29.08.2023 tarihinde http://sahtegi.blogspot.com/2012/06/daglarna-bahar-bayram-gelmis.html adresinden erişildi.
• Chan L, Hillel O, Elmqvist T, Werner P, Holman N, Mader A, Calcaterra E (2014) User’s manual on the singapore ındex on cities’ biodiversity (also known as the city biodiversity ındex). Singapore: National Parks Board, Singapore. ISBN: 978-981-07-8816-2.
• Çimen Ş, Ulus A (2020) Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde bulunan bazı doğal bitki taksonlarının süs bitkisi kullanım potansiyelinin belirlenmesi. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34: 269-290.
• Çorbacı, Ö. L., Yazgan, M. E., Özyavuz, M., (2017). Kurakçıl peyzaj (Xerıscape) ve uygulamaları. Karakayalar Matbaa.
• Dilaver Z, (2001) Ayaş Beli ve çevresi doğal bitki örtüsü örneklerinin peyzaj mimarlığı çalışmalarında kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. (Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dilaver Z, (2014) İç Anadolu doğal bitki örtüsü örneklerinden peyzaj mimarlığında yararlanma. İklim değişikliğine yerel çözümler: Doğal bitki örtüsüyle sürdürülebilir uygulamalar, doğal bitkilerle iklim dostu Çankaya parkları projesi eğitim kitapçığı, Peyzaj Araştırmaları Derneği, Ankara.
• Erbil FB, Sağlam C (2021) The propagation of endemic astragalus vulnerariae dc. by cutting and possibility of use in landscape in Turkey. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 9(1): 35-41.
• İstanbul Açık ve Yeşil alan Yaklaşım Raporu, (2022). İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
• İstanbul Valiliği, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, İstanbul Kalkınma Ajansı How to İstanbul projesi, (2013-2014). 15.10.2022 tarihinde https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/van/ilprojeleri/howtoistanbul-projesi adresinden erişildi.
• J. N. Thompson, O.J. Reichman, P.J. Morin, G.A. Polis, M.E. Power, R.W. Sterner, C.A. Couch, L. Gough, R. Holt, D.U. Hooper, F. Keesing, C.R. Lovell, B.T. Milne, M.C. Molles, D.W. Roberts, and S. Y. S. (2001). Frontiers of ecology. BioScience, 51(1), 15–24. Retrieved February 17, 2018 from https://doi.org/10.1641/0006-3568(2001)051[0015:FOE]2.0.CO;2.
• Karadağ A., (2009). Kentsel ekoloji: Kentsel çevre analizlerinde coğrafi yaklaşım. Ege Coğrafya Dergisi, 18(1-2): 31-47, İzmir.
• Karamanea, P., (2015). Landscape, memory and contemporary design. Craft + Design Enquiry, Issue 7, edited by Kay Lawrence, published 2015 by ANU Press, The Australian National University, Canberra, Australia. DOI: 10.22459/CDE.07.2015.08.
• Karaşah, B. ve Sarı, D., (2018). Bitkilendirme tasarımı öğeleri, ilkeleri ve yaklaşımlarının peyzaj tasarımı uygulamalarında tercih edilirliği üzerine bir araştırma. Megaron 2018;13(3):470-479, Doi. 10.5505/MEGARON.2018.29981.
• Kart Aktaş, N. ve Aybek, Ş., (2021). Sürdürülebilir kentler yaratmada halk katılımının önemi ve yerel ölçekte sürdürülebilirlik arayışları. Sürdürülebilirlik İçin Akademik Araştırmalar – II, ISBN 978-605-71210-0-4.
• Kesici, A., Haspolat, G. ve Oğuz, B., (2010). Ülkemiz florasında doğal olarak yayılış gösteren süs bitkilerinin survey-toplanması, muhafazası ve değerlendirilmesi, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü, İzmir. Anadolu, J of Aarı, 20 (2) 2010, 89-95.
• Lai Y, Zhao F, Du Q, Xiel X, Chen Q, Qin Z (2019) Study on application of native plants in Park Greening in Guilin. E3S Web of Conferences, pp 118.
• Muşdal, N.S., (2019), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi örneğinde botanik bahçeleri planlama ve tasarım ilkeleri üzerine araştırmalar. (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Orman Fakültesi, İstanbul.
• NGBB, (2022). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, Tulipa sprengeri Koruma Projesi, 10.08.2023 tarihinde www.ngbb.org.tr adresinden erişildi.
• Önder, F. (1997). Türkiye’den yurtdışına kaçırılan biyolojik zenginliklerimiz. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Dergisi. 114, 48-49.
• Özhatay, E., Keskin, M. Ve Özhatay, N., (2017), Çekmeköy’ün kır çiçekleri. İstanbul.
• Özhatay, E.C., (2009). Türkiye’nin peyzajda kullanılabilecek bazı doğal bitkileri. (Yüksek Lisans Tezi) Marmara Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü.
• Özhatay, N., Göktürk, R.S., Yüzbaşıoğlu, İ.S., Görüm, T. ve Çıngay, B., (2015). Ulusal Sultan Pelemiri Eylem Planı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü.
• Padisak, J. (1992). Seasonal succession of phytoplankton in a large shallow lake (Balaton, Hungary)--A dynamic approach to ecological memory, its possible role and mechanisms. Journal of ecology, 217-230.
• Paker, N., (2017). Mimari tasarım stüdyosu ve ekolojik hafıza. 20.08.2023 tarihinde https://xxi.com.tr/i/ adresinden erişildi.
• Zhong-Yu, S., & Hai, R. (2011). Ecological memory and its potential applications in ecology: A review. Yingyong Shengtai Xuebao, 22(3).
• Tel, M., Özhatay, N. ve Keskin, M., (2019). İstanbul – Çatalca peygamber Çiçeği (Centaurea hermannii) Tür Eylem Planı (2020-2025). T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü.
• Tel, M., Özhatay, N. ve Keskin, M., (2019). İstanbul - Kum Emziği- Marmara Emzikotu (Onosma propontica) Tür Eylem Planı (2020-2025). T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü.
• Tırnakçı, A. ve Aklıbaşında, M., (2023). Doğal bitki türlerinin kentsel alanlardaki bitkisel tasarımlarda kullanımı. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 24(1), 167-177. ISSN:2146-1880, e-ISSN: 2146-698X.
• Yazgan ME, Korkut AB, Barış E, Erkal S, Yılmaz R, Erken K, Gürsan K, Özyavuz M (2005) Süs bitkileri üretiminde gelişmeler. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi Bildiri Kitabı, (1): 589-607, Ankara.