Knowledge Levels and Needs of Home Caregivers on Care and Rights of Elderly Family Members

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 781 - 799, 25.10.2023

Gamze Özbayrak Ömer Miraç Yaman

https://doi.org/10.17336/igusbd.1038511

Öz

In this study, it was aimed to reveal how much knowledge the family members who care for the elderly have about caregiving and their rights, evaluate the services they use, and to determine their needs. For this purpose, qualitative research method, case study design was used, and data were collected through observation through in-depth interviews. A total of 63 people, 48 of whom were caregivers and 15 of whom were elderly, were contacted. However, due to Covid-19, many people did not accept to be interviewed and a total of 19 family members were interviewed. The data obtained were loaded into the Maxqda Qualitative Data Analysis Program, the data were read several times, and the main themes were reached by coding. Descriptive analysis technique was used in data analysis. As a result of the research, it was seen that caregivers did not have enough information about caregiving and their rights. In this case, it has been determined that both the fact that they are not informed by the professionals and that their rights are not adequately promoted are effective. In addition, it has been determined that they need domestic auxiliary personnel, psychological-social-material support, elderly care education, social security and social awareness. It is thought that it is necessary to produce the necessary practices and policies in line with the knowledge levels and needs of the caregivers.

Anahtar Kelimeler

Elderly care, informal care, care, right, need

Yaşlı Aile Üyesine Evde Bakım Verenlerin Bakım Verme ile Hakları Konusundaki Bilgi Düzeyleri ve İhtiyaçları

Öz

Bu araştırmada yaşlılara bakım veren aile üyelerinin bakım verme ile hakları konusunda ne kadar bilgiye sahip olduklarını ortaya çıkarmak, yararlandıkları hizmetleri değerlendirmek ve ihtiyaçlarını tespit etmek amaçlanmıştır. Bu amaç için nitel araştırma yöntemi, durum çalışması deseni kullanılmış, derinlemesine mülakat ile gözlem yapılarak veri toplanmıştır. 48’i bakım veren, 15’i yaşlı olmak üzere toplam 63 kişi ile iletişime geçilmiştir. Ancak Covid-19 nedeni ile birçok kişi mülakat yapmayı kabul etmemiş ve toplam 19 bakım veren aile üyesi ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler Maxqda Nitel Veri Analiz Programına yüklenmiş, veriler birkaç kez okunmuş, kodlamalar yapılarak ana temalara ulaşılmıştır. Veri analizinde betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda bakım verenlerin bakım verme ve hakları konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları görülmüştür. Bu durumda hem meslek elemanları tarafından bilgilendirilmemelerinin hem de haklarının yeterince tanıtılmamasının etkili olduğu belirlenmiştir. Bununla beraber ev içi yardımcı personele, psikolojik-sosyal-maddi desteğe, yaşlı bakımı eğitimine, sosyal güvenceye, toplumsal farkındalığa ihtiyaç duydukları tespit edilmiştir. Bakım verenlerin bilgi düzeyleri ve ihtiyaçları doğrultusunda gerekli uygulama ve politikaların üretilmesinin gerekli olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yaşlı bakımı, evde bakım, bakım verme, hak, ihtiyaç

Kaynakça

• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2017). Türkiye’de Yaşlı Bakım Hizmetleri Raporu. URL: https://ailevecalisma.gov.tr/media/9334/tuerkiye-de-ya%C5%9Fl%C4%B1-bak%C4%B1m-hizmetleri-avrupa-dan-en-iyi-uygulama-oernekleri-ve-tuerkiye-i%C3%A7in-bir-model-tasar%C4%B1m%C4%B1-proje-kitab%C4%B1.pdf
• AKSAYAN, S. ve CİMETE, G. (1998). Kronik hastalıklı bireylerin evde bakım gereksinimleri, olanakları ve tercihleri. I. Ulusal Evde Bakım Kongresi Kitabı.
• AKYAR, I., KORKMAZ, F. ve ATAKUL, E. (2017). Yaşlı onkoloji hastalarına bakım veren bireylerin yaşamında oluşan değişikliklerin belirlenmesi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(3), 158-167.
• ALTUN, İ. (1998). Hasta yakınlarının bakım verme rolünde zorlanma durumları. I. Ulusal Evde Bakım Kongresi Özet Kitabı içinde (ss. 71-78). İstanbul.
• ANONİM. (2021). Hastalara bakım verenlerin hakları. URL: https://zekidoktor.com/hastalara-bakim-verenlerin-haklari.html
• ARPACI, F. ve ERSOY, A. F. (2001). Aile ortamında yaşlı bakımında gelin yaşlı ilişkileri. I. Ulusal Yaşlılık Kongresi Bildirileri içinde (ss. 354-364). Ankara.
• ARTAN, T. ve IRMAK, H. (2018). Huzurevindeki yaşlıların huzurevinde yaşlanmaya ilişkin bakış açılarının değerlendirilmesi: İstanbul Bahçelievler, Zeytinburnu ve Sultangazi huzurevi örneği. Toplum ve Sosyal Hizmet, 29(2), 51-70.
• AYGÜLER, E. ve AYALP, M. Ç. (2018). Türkiye’deki evde bakım aylığı düzenlemesine eleştirel bir yaklaşım. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 1-22.
• BİLGİLİ, N. (2000). Yaşlı bireye bakım veren ailelerin yaşadıkları sorunların belirlenmesi. (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• CHESEBRO, J. W. ve BORISOFF, D. J. (2007). What makes qualitative research qualitative? Qualitative Research Reports in Communication, 8(1), 3-14.
• CİNGİL, D., GÖZÜM, S. ve BODUR, S. (2015). Bağımlı yaşlısına bakım veren aile üyelerine sunuş yolu ile verilen eğitimin bakım verme yeterliliği ve yaşlı bakımı bilgi düzeyine etkisi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 18(4), 259-267.
• DİNÇ, L. (2010). Bakım kavramı ve ahlaki boyutu. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 12(2), 74-82.
• EKİCİ, S. (2019). Evde sağlık hastalarına bakan hasta yakınlarının aile işlevlerinin değerlendirilmesi. (Uzmanlık Tezi). Sağlık Bilimleri Üniversitesi. Ankara Keçiören Eğitim ve Araştırma Hastanesi. Aile Hekimliği Anabilim Dalı. Ankara.
• GELMEZ, Ö. S. Ö. (2015). Ailevileştirilen bakımın kürek mahkûmları: evde bakım uygulaması kapsamında bakım veren kadınların deneyimleri. Fe Dergi, 7(2), 59-71.
• GERRING, J. (2004). What is a case study and what is it good for? The American Political Science Review, 98(2), 341-354.
• GÜRER, A., ÇIRPAN, F. K. ve ÖZLEN, N. A. (2019). Yaşlı bakım hizmetleri. Journal of Health Services and Education, 3(1), 1-6.
• HACIALİOĞLU, N. (2005). Bakım verenlerin hakları. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 8(2), 131.
• HANDBOOK GERMANY. (2022). Almanya’da Hemşirelik Bakım Sistemi. URL: https://handbookgermany.de/tr/live/care-system.html
• JEGERMALM, M. (2005). Carers in the welfare state – on informal care and support for carers in Sweden. Erişim Tarihi: 25.07.2020 Erişim site adı: http://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:196465/FULLTEXT01.pdf
• KARA, R., YILDIRIM, Y., FADILOĞLU, Z. Ç. ve AYKAR, F. Ş. (2020). Henderson temel ihtiyaç kuramı çerçevesinde bir annenin bakım yükünü hafifletmek. ERÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7(1), 13-21.
• KARACA, F. (2010). Huzurevinde kalan yaşlıların hayata bakış açıları ve gelecekle ilgili beklentileri. Aile ve Toplum, 6(22), 50-72.
• KARACA, H., YAZICI, S. ve KORKMA, N. (2016). Alzheimer hastası yaşlı bakımının aile üyesi bakıcı kadınlara etkisi. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 7, 6-12.
• KARATAŞ, Z. (2017). Sosyal bilim araştırmalarında paradigma değişimi: nitel yaklaşımın yükselişi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 68-86.
• KAYA, Ç. A., MERCAN, E. ve ÇİFÇİLİ, S. (2018). Evde sağlık hizmeti almak için başvuran inmeli hastaların sağlık ve bakım ihtiyaçları. The Journal of Turkish Family Physician, 9(3), 69-77.
• KESER, E.N. N. (2020). Yaşlı bakım uygulamalarındaki etik sorunlar üzerine bir değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(1), 303-333.
• KOCABAŞ, F. ve KOL, E. (2020). Almanya ve Türkiye’de karşılaştırmalı olarak bakım hizmetleri: Türkiye’de bakım sigortasının kurulmasına yönelik bir öneri. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(4), 283-310.
• KURT, G., BEYAZTAŞ, F. Y. ve ERKOL, Z. (2010). Yaşlıların sorunları ve yaşam memnuniyeti. Adli Tıp Dergisi, 24(2), 32-39.
• KÜÇÜKGÜÇLÜ, Ö., ŞENTÜRK, S. G. ve SÖYLEMEZ, B. A. (2017). Alzheimer hastalığı olan bireye bakım veren aile üyelerinin bakım verme sürecindeki deneyimleri. DEUHFED, 10(2), 68-78.
• MERRIAM, S. B. (2018). Nitel araştırma, desen ve uygulama için bir rehber. (S. Turan, Dü.) Ankara: Nobel Yayıncılık.
• ÖZDAMAR, M. ve ÇAKAR, E. (2015). Muhtaç yaşlılar ile engellilere aylık bağlanması ve bunların bakımını üstlenenlere evde bakım ücretinin ödenmesinin şartları. İş ve Hayat Dergisi, 1(2), 169-183.
• ÖZDEMİR, M. (2010). Nitel veri analizi: sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzerinde bir çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 323-343.
• ÖZKURT, V. (2019). Bakım verenlerin bakım ihtiyacı riski: bakım alan kişinin mıknatıs etkisi. Yaşlılık Çalışmaları Dergisi, 3, 4-18.
• Resmi Gazete. (2006). Bakıma muhtaç özürlülerin tesbiti ve bakım hizmeti esaslarının belirlenmesine ilişkin yönetmelik. URL: https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/belge/um_bakimamuhtacozurlulertesbitivebakimi.pdf
• Resmi Gazete. (2013). 65 yaşını doldurmuş muhtaç, güçsüz ve kimsesiz Türk vatandaşları ile engelli ve muhtaç Türk vatandaşlarına aylık bağlanması hakkında yönetmelik. URL: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=17049&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• TAMER, M. G. (2017). Yaşlı hastalarına bakım veren kadınların deneyimleri ışığında “evde bakım hizmetinin” değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, 157-186.
• YORULMAZ, E. ve DİRİK, G. (2021). Demans tanısı olan kişilere bakım verenler ve bilişsel davranışçı terapi: sistematik derleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 13(2), 170-191.