Osmanlı Sanatının Nöroestetik Determinasyonları

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 699 - 714, 31.12.2023

Yaşar Özrili

https://doi.org/10.37093/ijsi.1245485

Öz

Nöroestetik analizcilere göre sanata cevap veren sistemleri ve beyin düzeneklerini tanımlamak, bir bölgeyi ilk defa keşfetmekle aynıdır. Teknolojik göstergeler, zihin araştırmaları, estetik birikimlerin duyular aracılığıyla akılla nasıl bütünleşmiş olduğunu ve bunun bilincine varıp varmamayı, yaşamsal noktaların derinden nasıl etkilediğini daha detaylı olarak ortaya koymaktadır. Uzmanlar artık insan zihnindeki oluşumları nitelendirmekle objektif, sınanabilir araçlar sunan sonuçları yorumlayabilmektedirler. Konu estetik, sanat eseri, güzel kavramları ise olaya Osmanlı sanatı perspektifinden bakmak gerekebilir. Osmanlılar sanatın birçok alanına ait örnek eserler ortaya koymuşlardır. Zira bu uygarlığa ait nöroestetik açıdan beyin sistemlerini nasıl etkilediğini gösteren binlerce eşsiz kaynak bulunmaktadır. Nöroestetiğin algı, duygu, anlambilim, çizgi, denge, hareket, derinlik, kontrast, biçim, renk, simetri vb. görsel uyarıcıların, insana olan psikolojik etkilerinin önemi, bu sahada çalışmak isteyenlere yeni bir bakış açısı ve alternatif bir perspektif sunmaktadır. Osmanlı sanatçılarının mimari, resim, çini, hat, tezhip ve daha birçok konuda uluslararası boyutta değerli ürünler ortaya koydukları bilinmektedir. Bu çalışmada Osmanlı sanatının birbirinden eşsiz sanatsal kombinasyonlarından ve çeşitlerinden bir kısmına değinilmiştir. Dolayısıyla belirli örnekler ışığında rafine bir metodoloji ile nöroestetik betimlemeleri aydınlatabilecek alanlara vurgu yapılmıştır. Doküman araştırması, tarama metodu çerçevesinde yürütülmeye gayret edilen bu incelemede, nöroestetik bilimdeki gelişmelere, sanatsal fonksiyonların bilişsel boyutunun geldiği noktalara, insanlar üzerindeki sonuçlarına Osmanlı sanatı bağlamından temas edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı sanatı, nöroestetik, eser, estetik, güzellik

Etik Beyan

Bu çalışmada etik ilke ve standartlara uyulduğu beyan edilmiştir.

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için herhangi bir finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Neuroesthetic Determinations of Ottoman Art

Öz

According to neuroaesthetic analysts, identifying the systems and brain mechanisms that respond to art is the same as discovering a region for the first time. Technological indicators and mind research reveal in more detail how aesthetic accumulations are integrated with the mind through the senses and how vital points deeply affect awareness or not. Experts can now interpret the results, which offer objective, testable tools for characterizing the formations in the human mind. When it comes to aesthetics, works of art, and beauty, it may be necessary to look at the subject from the perspective of Ottoman art. The Ottomans have produced exemplary works in many fields of art. Because thousands of unique sources from this civilization show how brain systems are affected in terms of neuroaesthetics. The importance of the psychological effects of visual stimuli, such as perception, emotion, semantics, line, balance, movement, depth, contrast, form, color, symmetry, etc., in neuroaesthetics offers a new perspective and an alternative perspective to those who want to work in this field. It is known that Ottoman artists produced internationally valuable products in architecture, painting, tile, calligraphy, illumination, and many other fields. This study mentions some of the unique artistic combinations and varieties of Ottoman art. Therefore, areas that can illuminate neuroaesthetic descriptions with a refined methodology are emphasized in the light of specific examples. In this study, which was endeavored to be carried out within the framework of document research and the scanning method, the developments in neuroaesthetic science, the points where the cognitive dimension of artistic functions has reached, and their consequences on people have been tried to be touched in the context of Ottoman art.

Anahtar Kelimeler

Ottoman art, neuroesthetics, artwork, aesthetics, beauty

Kaynakça

• Andiç, L. (2000). Turkish glass culture and its relationship with contemporary glass and education. [Unpublished doctoral thesis]. Heriot-Watt University.
• Ampir üslup. (2019, Şubat 8). Sanatın Yolculuğu. https://www.sanatinyolculugu.com/ampir-uslup
• Arslan, C. (2007). Çizginin sanatsal tekstildeki yeri (Yayın No. 211178). [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Aslanapa, O. (1984) Türk sanatı. Remzi Kitabevi.
• Aslanapa, O. (1986). Osmanlı devri mimarisi. İnkılâp Kitabevi
• Asım, A. (2019). Turgut Cansever’in İslam mimarlık düşüncesi ve Mimar Sinan. Düşünen Şehir, (9), 166–170. https://www.kayseri.bel.tr/uploads/edergiler/pdf/dusunen_sehir_09_web.pdf
• Ayverdi, E. H. (1989). Osmanlı mimarisinde Fatih devri. Kubbealtı Yayınları.
• Bayramoğlu, M. (2013). 20. yüzyıl Türk resim sanatında geleneksel Türk sanat örneklerinin etkisi. Kalemişi Geleneksel Türk Sanatları Dergisi, 1(2), 1–40. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kalemisi/issue/10052/123910
• Boydaş, N. (1999). Osmanlı tuğralarına eleştiri açısından bir bakış. Osmanlı (Cilt 11, ss. 76–83). Yeni Türkiye Yayınları.
• Boztaş, E., & Düz, N. (2013). Sanatta denge unsurunun sanat yapıtına kazandırdığı estetik değerler. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (39), 1–14. https://dergipark.org.tr/tr/pub/abuhsbd/issue/32923/365742
• Cantay, T. (1988). Fetihten sonra Mimar Sinan’a kadar Osmanlı sanatı. İçinde S. Bayram (Ed.), Mimar Başı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri (Cilt I, ss. 69–89). Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Cinzia, D. D., & Vittorio, G. (2009). Neuroaesthetics: A review. Current Opinion in Neurobiology, 19(6), 682–687. https://doi.org/10.1016/j.conb.2009.09.001
• Chatterjee, A., & Vartanian, O. (2014). Neuroaesthetics. Trends in Cognitive Sciences, 18(7), 370–375. https://doi.org/10.1016/j.tics.2014.03.003
• Conway, B. R., & Rehding, A. (2013). Neuroaesthetics and the trouble with beauty. PLoS Biology, 11(3), e1001504. https://doi.org/10.1371/journal.pbio.1001504
• Çakıroğlu, B. (2022). İslam dinindeki temel kavramların Osmanlı dönemi türbe mimarisine yansımaları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (101), 63–94. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tkhcbva/issue/69523/1107293
• Çam, N. (1997). İslam’da sanat sanatta İslâm. Akçağ Yayınları.
• Çiçek, T. (2021). Osmanlı mimarisinde kullanılan nebati motiflerin modern soyut Türk resmine katkıları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 895–908. https://doi.org/10.33437/ksusbd.946393
• Çiftçi, T. (2018). Nöroestetik ve görsel düşünme perspektifinden sanatsal ve bilimsel yaratıcılık (Yayın No. 506817). [Doktora tezi, Işık Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Demiriz, Y. (1979). Osmanlı mimarisinde süsleme. Kültür Bakanlığı.
• Demiriz, Y. (2008). Geç dönem Osmanlı mimarisi. Kültür Bakanlığı.
• Eravşar, O. (2009). Osmanlı sanat tarihi (mimari) literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(14), 67–96. https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/43441/529797
• Ergüven, M. (1992). Yoruma doğru. Yapı Kredi Yayınları.
• Gerçik, İ. Z. (2019). İstanbul’daki Erciyes: Süleymaniye Külliyesinde liderlik ve yönetim. Düşünen Şehir, (9), 130–137. https://www.kayseri.bel.tr/uploads/edergiler/pdf/dusunen_sehir_09_web.pdf
• Gökdaş, Y. (2012). Türkiye’de geleneğin reddi ve ortaya çıkan estetik sorunlar. EKEV Akademi Dergisi, 16(50), 187–196.
• Güngör, M. C. (2019). Selçuklu-Osmanlı mimarisinde biçim ve ışığa katkı: Cam ve seramik. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (42), 69–78. https://doi.org/10.32547/ataunigsed.487030
• Hattstein, M., & Delius, P. (2007). Islamische Kunst und Architektur / herausgegeben von Markus Hattstein und Peter Delius. Der Islam als religiöse und kulturelle Weltmacht - Kunst und Kultur in der islamischen Welt - Moschee - Wissenschaft im Islam, (ss. 8-98), (N. Elhüseyni & E. Atik, Çev.). Literatür B. Belediye.
• Holt, J. (2013). Neuroaesthetics and philosophy. SAGE Open, 3(3), 2158244013500677. https://doi.org/10.1177/2158244013500677
• Kabakcı, B. (2013). Konya Sultan Selim / Selimiye Camisi’ndeki kalemişi çalışmalarının grafiksel açıdan incelenmesi. Kalemişi Geleneksel Türk Sanatları Dergisi, 1(2), 41–72. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kalemisi/article/123911
• Kant, I. (2000). Critique of the power of judgment (The Cambridge Edition of the Works of Immanuel Kant) (P. Guyer, Ed.; E. Matthews, Trans.). Cambridge University Press . https://doi.org/10.1017/CBO9780511804656
• Kawabata, H., & Zeki, S. (2004). Neural correlates of beauty. Journal of Neurophysiology, 91(4), 1699–1705. https://doi.org/10.1152/jn.00696.2003
• Konak, R. (2010). Minyatür sanatında derinlik anlayışı. Sanat Dergisi, (12), 97–102. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsfd/issue/2600/33461
• Kuban, D. (2007). Osmanlı mimarisi. Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
• Magsamen, S. (2019). Your brain on art: The case for neuroaesthetics. Cerebrum: The Dana Forum on Brain Science, 2019, cer-07-19.
• Mondrian, P. (1925). Die Neue Gestaltung, München.
• Nalbantian, S. (2008). Neuroaesthetics: Neuroscientific theory and illustration from the arts. Interdisciplinary Science Reviews, 33(4), 357–368. https://doi.org/10.1179/174327908X392906
• Nascimento, S. M. C., Marit Albers, A., & Gegenfurtner, K. R. (2021). Naturalness and aesthetics of colors – Preference for color compositions perceived as natural. Vision Research, 185, 98–110. https://doi.org/10.1016/j.visres.2021.03.010
• Öten, A. (2021). Osmanlı klasik dönem mimarisinde 17. yüzyıl eserlerinden Sultan Ahmed Külliyesi’nde ahşap malzeme kullanımı. Belleten, 85(302), 53–94. https://doi.org/10.37879/belleten.2021.53
• Özer, D. (2012). Toplumsal düzenin oluşmasında renk ve iletişim, ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3(6), 268–281. https://dergipark.org.tr/tr/pub/odusobiad/issue/27570/290106
• Özgüleş, M. (2008). Fundamental developments of 16th century Ottoman architecture: Innovations in the art of Architect Sinan (STPS Working Paper 08/03). STPS- Science and Technology Policy Studies Center, Middle East Technical University. https://stps.metu.edu.tr/en/system/files/stps_wp_0803.pdf
• Özkeçeci, İ., Durukan, S. N. G., & Alacalı, H. (2018). XVII-XIX. yüzyıllarda Osmanlı dönemi konut mimarisinde iç mekân tavan süslemelerine genel bir bakış. İnsan & İnsan, 5(17), 214–232. https://doi.org/10.29224/insanveinsan.398956
• Roux, J. P. (1990). Osmanlı sanatı (M. Türker-Küyel, Çev.). Erdem, 6(18), 893–932. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44508/551997 (Orijinal eserin yayımlanma tarihi 1989)
• Sayın, B. (2020). Osmanlı’dan günümüze hat sanatında müsennâ (Yayın No. 647593) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Sayım, O. (2019, Şubat 12). Osmanlılar dönemi Türk sanatı. Sanatın Yolculuğu. https://www.sanatinyolculuğu.com/osmanli-sanati
• Senem, G. (2019). Ağırnas’tan İstanbul’a Mimar Sinan’ın izleri. Düşünen Şehir, (9), 190–193. https://www.kayseri.bel.tr/uploads/edergiler/pdf/dusunen_sehir_09_web.pdf
• Silvia, P. J. (2009). This is your brain on art [Review of the book Neuroaesthetics, by M. Skov & O. Vartanian, Eds.]. PsycCRITIQUES, 54(47). https://doi.org/10.1037/a0017624
• Şimşek, M. S. (2011). İstanbul’un 100 yalısı. İBB Kültür A.Ş. Yayını.
• Talas, M., & Aksoy, N. D. (2006). Osmanlı süsleme sanatlarının Türk kültür tarihi ekseninde değerlendirilmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, (19), 457–470.
• Tuncer, O. C. (2015). Vakıf yapılarında estetik kavramlar. Vakıflar Dergisi, 43(1), 149–172. https://dergipark.org.tr/tr/pub/vakiflar/issue/21738/233748
• Tural, S. K., & Kılıç, E. (1996, Mart 19-21). Türk Dünyasında nevruz. İçinde İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri (ss. 85-94). Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Turanî, A. (1992). Dünya sanat tarihi (4. bs.). Remzi Kitabevi Yayınları.
• Tüfekçioğlu, A., & Gümüş, İ. (2016). Geç dönem Osmanlı mimarisi duvar resimlerinde bazı dokuma tasviri örnekleri ve düşündürdükleri. Arış Dergisi, (12), 19–29. https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.72
• Yenişehirlioğlu, F. (1982). XVI. yüzyıl Osmanlı dönemi yapılarında görülen mimari süsleme programlarında Mimar Sinan’ın katkısı var mıdır? Mimarlık, 5–6, 29–35.
• Yenişehirlioğlu, (2002). Klasik dönem Osmanlı sanatı. İçinde H. C. Güzel, K. Çiçek & S. Koca (Editörler), Türkler (Cilt 11, ss. 1609–1638). Yeni Türkiye Yayınları.
• Yılmaz, B. (2014). Belirsizlik kavramı ile soyut sanat ilişkisi üzerine görsel çözümlemeler (Yayın No. 353155) [Sanatta Yeterlik Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Zaidel, D. W. (2015). Neuropsychology of art: Neurological, cognitive, and evolutionary perspectives (2nd ed.). Psychology Press. https://doi.org/10.4324/9781315719931
• Zeki, S. (1999a). Art and the brain. Journal of Consciousness Studies, 6(6–7), 76–96.
• Zeki, S. (1999b). Inner vision: An exploration of art and the brain. Oxford University Press.
• Zeki, S., Bao, Y., & Pöppel, E. (2020). Neuroaesthetics: The art, science, and brain triptych. PsyCh Journal, 9(4), 427–428. https://doi.org/10.1002/pchj.383