Charter of Medina in the Context of Constitutionalism Doctrine

Yıl 2023, Sayı: 60, 121 - 133, 31.12.2023

Cem Ümit Beyoğlu

Öz

Undoubtedly, in the modern world, the doctrine of Constitutionalism has two fundamental functions: limiting political power and guaranteeing human rights. On the other hand, it is possible to say that limiting the power will ultimately have positive effects on human rights. The Charter of Medina is one of the most important documents in Islamic history. It is a document accepted to ensure unity, peace, and justice among people of different religions, cultures, and races living in the city after Prophet of Islam Muhammad migrated to Medina. The Constitution regulates the functioning of the state and the distribution of powers. The Charter of Medina contains rules regarding the administrative, judicial, and military functioning of the city-state. In the Charter of Medina, the basic rights of the members of the city-state such as life, property, religion, and conscience were requested to be respected. In addition, people from different religions and cultures were allowed
to live according to their own traditions. In the Charter of Medina, it is seen that the members of the city-state mutually transferred some of their rights to each other and to the Prophet. It is even claimed that the Charter of Medina is the first known written Constitution in history. In this study, the Constitutional nature of the Charter of Medina will be discussed in the context of Constitutional law.

Anahtar Kelimeler

Consensus, Freedom of Belief, Islamic Law, The Charter of Medina, The Doctrine of Constitutionalism

Anayasalcılık Düşüncesi Bağlamında Medine Vesikası

Öz

Modern dünyada Anayasalcılık düşüncesinin siyasi iktidarın sınırlandırılması ve insan haklarının güvence altına alınması şeklinde iki temel işlevinin bulunduğunda herhangi bir şüphe yoktur. Buna karşın iktidarın sınırlandırılmasının netice bakımından insan haklarına olumlu etkilerinin olacağını da söylemek mümkündür. Medine Vesikası, İslam tarihinin en önemli belgelerinden biri olma özelliğine sahiptir. İslam dininin peygamberi Hz. Muhammed’in Medine’ye hicret ettikten sonra, şehirde yaşayan farklı din, kültür ve ırktan insanlar arasında birlik, barış ve adaletin sağlanması için kabul edilen bir vesikadır. Anayasa, devletin işleyişini ve yetki dağılımını düzenlemektedir. Medine Vesikası’nda, şehir devletinin idari, yargısal ve askeri işleyişine dair kurallar yer almaktadır. Medine Vesikası’nda, şehir devletinin üyelerinin can, mal, din, vicdan gibi temel haklarına saygı gösterilmesi istenmiştir. Ayrıca farklı din ve kültürlere mensup insanların kendi geleneklerine göre yaşamalarına izin verilmiştir. Medine Vesikası’nda da şehir devletinin üyelerinin birbirleriyle ve Peygamber ile karşılıklı olarak bazı haklarını devrettikleri görülmektedir. Medine Vesikası’nın tarihte bilinen ilk yazılı Anayasa olduğu dahi ileri sürülmektedir. Bu çalışmada Anayasa hukuku bağlamında Medine Vesikası’nın Anayasal niteliği ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Anayasalcılık Düşüncesi, Medine Vesikası, İnanç Özgürlüğü, Uzlaşma

Kaynakça

• Acar, Şerife Nur. İslam Öncesi Medine Tarihi ve Kadının Yeri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Ağırakça, Ahmet. “Hz. Peygamber’in Döneminde Bir Yönetim Biçimi Var mıydı?”. Beyaz Tarih (Erişim 14 Eylül 2023). http://www.beyaztarih.com/Islam-tarihi/hz.-peygamberin-doneminde-bir-yonetim-bicimi-var-miydi
• Akarsu, Murat. “Medine Sözleşmesi’nin Anayasallığı”. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi 1/2 (2018), 420–428.
• Akgündüz, Ahmet. Eski Anayasa Hukukumuz ve İslam Anayasası. İstanbul: Timaş Yayınları, 1989.
• Aktan, Coşkun Can - Ekinci, Ahmet. “Anayasacılık Felsefesinin Temel Unsurları”. Anayasacılık. haz. Coşkun Can Aktan vd. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2022, 1–13.
• Aktan, Coşkun Can - Ekinci, Ahmet. “Anayasacılık Felsefesinin Evrimi”. Anayasacılık. haz. Coşkun Can Aktan vd. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2022, 15–84.
• Akyüzoğlu, İlyas. “Medine Site Devletinin Sosyo-Politik Altyapısı”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 6/11 (2016), 200–232.
• Al-Hibri, Azizah Y. “Islamic and American Constitutional Law: Borrowing Possibilities or a History of Borrowing?”. Islamic and American Constitutional Law 1/2 (1999), 492–527.
• Al-Isawı, Ahmed Hussein Mohammed. Arapça Kaynaklara Göre Hz. Muhammed Döneminde Medine Yahudileri. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Allahdad, Abdulhakim. “Medine Vesikası ve Türkiye’de Vesikanın Ekseninde Yapılan Tartışmalar”. 8. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi - Bildiriler Kitabı – IV, İstanbul: 2020, 117–134.
• Arjomand, Said Amir. “The Constitution of Medina: A Sociolegal Interpretation of Muhammad’s Acts of Foundation of the Umma”. International Journal of Middle Eastern Studies 41/4 2009, 562–570.
• Armağan, Servet. “İlk Yazılı Anayasa: Medine Vesikası”. Siyer Vakfı 109 (Erişim 15 Eylül 2023). http://www.siyervakf​i.org/dokuman/iman-sehri-medine/ders-7-prof-dr-servet-armagan.pdf (Armağan, Medine Vesikası)
• Armağan, Servet. İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Baskı, 2015.
• Atçeken, İsmail Hakkı. “İslam Tarihinde Birarada Yaşama Tecrübesi (Asr-ı Saadet ve Endülüs Örneği)”. İstem Dergisi 7/14 (2009), 41–59.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Konya: Atlas Akademi Yayınevi, 8. Baskı, 2019.
• Ayengin, Tevhit. “İnsan Hakları Sözleşmelerinde Din ve Vicdan Hürriyeti”. İnsan Hakları ve Din Sempozyumu. ed. Tevhit Ayengin vd. 101–113. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, 2009.
• Ayengin, Tevhit. İslam ve İnsan Hakları: Hukuki Temeller ve Çağdaş Yorumlar. İstanbul: Ravza Yayınları, 2007.
• Azimli, Mehmet, “Hicret Sonrasında Medine’de Meydana Gelen Bazı Olaylar Üzerine Mülahazalar”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 2008, 19–37.
• Berber, Emre. “Kabile Sistemi Ekseninde Medine Vesikası ve Yeni İslam Toplumunun Sosyo-Siyasal Niteliği”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 7/26 2016, 461–492.
• Bulaç, Ali, “Medine Vesikası Hakkında Genel Bilgiler”. Birikim Dergisi 38 (1992), 102–111.
• Ceylan, Yılmaz. “Medine Vesikası: ‘Öteki’ne Tahammül mü Hoşgörü mü?”. EKEV Akademi Dergisi 85 (2021), 483–498.
• Coşgun, Uygar. “Dünden Bugüne Anayasacılık”. Hukuk Gündemi Dergisi 9 (2008), 95–102.
• Çebi, Sezgin Seymen. Anayasalcılık ve “Politik Olan”. Ankara: Adalet Yayınları, 2021.
• Çelikkol, Yaşar. Hicri Birinci Yüzyılda Medine Şehri (Fiziki, Demografik, İdari, İktisadı ve Sosyal Yapısı). Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Çiçek, Nurdan. “Medine Vesikası Ekseninde İslam’ın Rolü: Hakem mi, Hâkim mi?”. Genç Hukukçular Hukuk Okumaları Birikimler IV (Erişim 25 Ağustos 2023). https://www.muharrembalci.com/hukukdunyasi/makaleler/birikimlerIV/158.pdf
• Çil, Halit. “Bir Arada Yaşama Projesi Olarak Medine Vesikası ile Hz. Peygamber’in Farklılıkları Yönetme Becerisi”. Toplum-Birey İkileminde Ortak Değerler ve Farklılıklar Cilt II. haz. Muhiddin Okumuşlar - Osman Zahid Çifçi. Konya: Türkiye İmam Hatipliler Vakfı Yayınları, 2020, 236–249.
• Demirci, Abdurrahman. “Batı Ansiklopedilerinde Hz. Muhammed’e Bakış (Risâletin Medine Dönemi)”. EKEV Akademi Dergisi 22/73 (2018), 263–292.
• Demirci, Abdurrahman. “Medine Vesikası: Oluşum Süreci ve Zimmet Antlaşmalarına Etkisi”. İstem Dergisi 10-19 (2012), 253–271.
• Demirel, Cumhur. “Kur’an’da Medine Ahalisi”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 503–531.
• Doğan, Bayram - Turan, Mehmet. “Anayasa Hukuku Bağlamında Medine Vesikası”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11/1 (2021), 69–96.
• El-Katip, Ahmet. Çağdaş İslam Siyaset Sisteminde Anayasal Meşruiyet. İstanbul: Mana Yayınları, 2013.
• Erdem, Mehmet. “‘Medine Vesikası’nın Maddelendirilme Şekli ve Türkçe Çevirileri Üzerine Bazı Mülahazalar”. The Journal of Academic Social Science Studies 5/8 (2012), 525–542.
• Fendoğlu, Hasan. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2000.
• Grabus, Merzuk. Hz. Peygamber’in Mekke Müşrikleri Dışındaki Arap Kabileleri ile Münasebetleri (Medine Dönemi). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Grote, Rainer - Röder, Tilmann J., “Introduction”. Constitutionalism in Islamic Countries. ed. Rainer Grote - Röder, Tilmann J., New York: Oxford University Press, 2012, 3–15.
• Güneş, Ahmet. “Medine Vesikasının İslam Hukuku Açısından Kaynak Değeri”. EKEV Akademi Dergisi 12/34 (2008), 211–222.
• Güngör, Nurullah - Acar, Abdullah. “İslam Toplumsal Sözleşmesi Üzerine Diyalektik Bir Yaklaşım”. İslam Medeniyeti Dergisi 6/46 (2020), 107–145.
• Hamidullah, Muhammed. Hemmam İbn Munebbih’in Sahifesi. çev. Talat Koçyiğit. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1967.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Anayasa Hukuku. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015 (Hamidullah, İslam Anayasa Hukuku).
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2011 (Hamidullah, İslam Peygamberi).
• Hamidullah, Muhammed. İslam’da Devlet İdaresi. çev. Hamdi Aktaş. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998 (Hamidullah, İslam’da Devlet İdaresi).
• Hamidullah, Muhammed. Kur’an-ı Kerim Tarihi. çev. Abdülaziz Hatip - Mahmud Kanık. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016 (Hamidullah, Kur’an-ı Kerim).
• Hizmetli, Sabri. İslam Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1991.
• Hurç, Ramazan. “Hz. Muhammed’in Müşrikler ile Yaptığı Anlaşmalara Siyasal Bağlamda Bir Bakış”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2001), 21–40.
• Kamali, Mohammad Hashim. “Constitutionalism in Islamic Countries”. Constitutionalism in Islamic Countries. ed. Rainer Grote - Tilmann J. Röder. New York: Oxford University Press, 2012, 19–33.
• Karaman, Hayreddin. Ana Hatlarıyla İslam Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Cilt, 2017.
• Kaya, Osman. Kur’an’ın Nüzulu Sürecinde Müslümanlarla Diğer Dini Gruplar Arasındaki İlişkilerin Kur’an’a Yansıması. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Kaya, Semih Batur. “Hukuk Devleti, Demokrasi ve Anayasacılık Ekseninde Anayasa Yargısı ve Yargısal Aktivizm”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi19/3 (2015), 355–402.
• Kaynak, Işıl. Hz. Muhammed Dönemi Medine Yahudileri ile İlişkiler (Rudolf Leszynsky’nin “Dıe Juden In Arabıen Zur Zeit Mohammeds” Adlı Eseri Bağlamında). Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Kelebek, Mustafa. “İslam Hukuk Felsefesi Açısından Medine Vesikası”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2000), 325–374.
• Keskin, Erdoğan. “Anayasacılık Bağlamında İslami Anayasacılık Kavramı ve Medine Vesikası”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 70/3 (2021), 957–990.
• Kılıç, Şahin. “Anayasal Bir Belge Olarak Medine Vesikası”. Ahmet Fevzi Kibar (Erişim 15 Eylül 2023). https://ahmetfevzikibar.com/anayasal-bir-belge-olarak-medine-vesikasi/
• Kocadağ, Nagihan. Hz. Peygamber Döneminde İslam ve Değerleri Medine Vesikasının Sosyolojik Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Koyuncu, Mevlüt. “Medine Şehir Devleti”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi 11/2 (2009), 87–103.
• Köksal, Nermin. Hz. Peygamber Dönemi Mekke’den Medine’ye Hicret Eden Muhacirler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Kutluay Çelik, Büşra. “Medine Site Devletine Giden Süreçte Hz. Peygamber’in Başarısında Rol Oynayan Siyasî ve Sosyal Faktörler: Seçici Yakınlık Kavramı Bağlamında Sosyolojik Bir Analiz”. İslami İlimler Dergisi 17/2 (2022), 105–122.
• Küçükkesici, Mustafa. Hz. Peygamber Döneminde Medine’nin Sosyal Yapısı. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Maitikuerban, Aibibula. Medinelilerin Ameli: Sosyolojik Bir Yaklaşım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• McIlwaın, Charles Howard. Constitutionalism - Ancient and Modern. New York: Cornell Universıty Press, 1947.
• Mezkit, Mesut. “Medine Sözleşmesi Temelli, Mekke Ruhunu Esas Alan Medeniyet Tasavvuru ve Yeni Türkiye”. Yeni Fikir Dergisi 10/20 (2018), 7–23.
• Okiç, Tayyib. “İslamiyette İlk Nüfus Sayımı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1958–1959), 11–20.
• Özbudun, Ergun. Anayasalcılık ve Demokrasi. Ankara: Yetkin Yayınları, 2019.
• Özkan, Mustafa. Medine Vesikası. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Özkan, Mustafa. “Medine Vesikası”. TDV İslam Ansiklopedisi. 212–215 (Erişim 15 Eylül 2023). https://islamansiklopedisi.org.tr/medine-vesikasi
• Özkan, Zeynep. “Anayasa Hukukunda Bir Uzlaşı Metni Olarak Medine Vesikası”. Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3/5 (2016), 37–48.
• Rahman, Hafijur. “An Evaluation of the Aqabah Pledges and the Charter of Medina to the Birth of Political Authority in Islamic Political Thought”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 9/5 (2020), 3379–3396.
• Saruhan, Merve Nur. Evrensel İnsan Hakları Açısından İslam’da Devlet Tebaa İlişkisi: Medine Toplumu Örneği. İstanbul: Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Şen, Murat. “Anayasal Belge Olarak Medine Sözleşmesi”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 6/1-2 (1998), 555–609.
• Yaman, Ömer Faruk. İnsan Hakları Perspektifinden Medine Vesikası ile Magna Carta’nın Karşılaştırılması. Ankara: Turgut Özal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Yayla, Atilla. “Anayasacılık, Anayasal Demokrasi ve İdeolojiler”. Liberal Düşünce 66 (2023), 13–22.
• Yılmaz, Hüseyin. “Medine Sözleşmesi Bağlamında Birlikte Yaşama Kültürü”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/1 (2021), 239–258.
• Zengin, Fethullah. Medine’nin İslamlaşması. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Zuckert, Michael. “Natural Rights and Modern Constitutionalism”. Northwestern Journal of International Human Rights 2/1 (2004).