The Legalisation Process of a Qur'ānic Style: The Ḥarām Months

Yıl 2025, Sayı: 64, 123 - 137, 28.08.2025

Ayşenur Fidan Karateke

https://doi.org/10.29288/ilted.1641495

Öz

In the history and geography in which the Qur'ān was revealed, the four forbidden months of
Dhū al-Qaʻdah, Dhū al-Ḥijjah, Muḥarram, and Rajab were considered sacred periods by the people.
War and all forms of violence were considered forbidden during these times. However, the ḥarām
months were violated during periods when the interests of the society were jeopardized, and this
violation was known as al-nasīʼ. Al-nasīʼ is the changing of the time of the forbidden months in
accordance with human expediency. Thus, the number of months in a cycle becomes thirteen,
not twelve. This point is answered in verse 36 of Sūrah al-Tawbah, which states that the number
of months in the sight of Allah has been twelve since the creation of the heavens and the earth,
and that four of them are forbidden months, and that this is an unchangeable law of Allah. In
this study, the contexts of the verses related to the forbidden months are pointed out, and in the
example of verse 36 of Sūrah al-Tawbah, the motive by which God takes on an issue that belongs
to the worldly and human sphere is analyzed. In this respect, this study is a qualitative research
that asks these questions : “Did Allah really determine the number of months? Are such matters
as dates, clock, calendar, etc., which are purely human elements, really important for a creator?”
In answering these questions, the hypothetical method was preferred, and textual analysis was
used to analyze the verses. The hypothesis of the article is that the information given by the verse
about the number of months is a Qur'ānic style that uses God-centered language in the form of
lāzim fāʼidah al-khabar, and that this style carries what is in the custom to the law. While this
is happening, the fact that the verse appears in the form of eternal knowledge is related to the
Qur'ān's God-centered language style.

Anahtar Kelimeler

Tafsir , Our'anic Style , Ahkam , al-Ashhur al-Hurum , Nasi

Bir Kur’ân Üslûbunun Ahkamlaşma Süreci: Haram Aylar

Öz

Kur’ân’ın indiği tarih ve coğrafyada Zi’l-kade, Zi’l-hicce, Muharrem ve Recep aylarından oluşan dört
haram ay, insanların kutsal gördüğü zaman dilimlerindendir. Bu zamanlarda savaş ve her türlü şiddet
haram görülmektedir. Fakat haram aylar toplumun çıkarlarını zora soktuğu dönemlerde ihlal edil
mekte, bu ihlalin adı nesî olmaktadır. Nesî, haram ayların vaktinin beşerî maslahatlara uygun olarak
değiştirilmesi durumudur. Böylece ayların bir döngü içindeki sayısı on iki değil on üç olmaktadır.
Tevbe suresinin 36. ayetinde bu noktaya cevap verilmekte, Allah katında ayların sayısının göklerin
ve yerin yaratıldığı günden beri on iki olduğu ve bunlardan dördünün de haram aylar olduğu söylen
mekte, bunun Allah’a ait değişmez bir yasa olduğu ifade edilmektedir. Bu çalışmada haram aylarla
alakalı ayetlerin bağlamlarına işaret edilmekte ve Tevbe suresinin 36. ayeti örneğinde Allah Teâlâ’nın
dünyevi ve beşerî alana ait bir konuyu hangi sâikle üstüne aldığı irdelenmektedir. Bu yönüyle çalışma,
“Ayların sayısını gerçekten Allah mı belirlemiştir? Tamamen beşerî unsurlar olan tarih, saat, takvim
vb. şeyler bir yaratıcı için gerçekten önemli midir?” sorularını soran nitel bir araştırmadır. Zikri geçen
soruların cevabında hipotetik yöntem tercih edilmiş, ayetlerin tahlilinde metin analizinden istifade
edilmiştir. Makalenin hipotezi, mezkur ayetin ayların sayısına dair verdiği bilginin lâzım-ı fâide-i ha
ber cinsinden Allah merkezli dili kullanan Kur’ânî bir üslup olduğu, bu üslubun, örfte yer alanı ahkâma
taşıdığı yönündedir. Bu gerçekleşirken ayetin, ezelî bir bilgi formuyla karşımıza çıkması ise Kur’ân’ın
Allah merkezli dil üslubuyla alakalıdır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Kur'ân üslûbu , Ahkam , el-Eşhuru'l-hurum , Nesî

Kaynakça

• Ağkuş, Yusuf. “Yeryüzünün İlk Mabedinin Kâbe Olduğu Düşüncesini Kur’ân’dan Temellendirebilme İmkânı”. Tefsir Araştırmaları Dergisi VII/2 (2023), 436-465.
• Aksoy, Soner. Kur’an’daki Haberler Neyin Habercisidir -İnşâî Bir Okuma-. İstanbul: Kitâbî, 2023.
• Aldemir, Halil. Kur’ân-ı Kerîm’e Göre İhtilâf Nedenleri, Alanları, Boyutları, Çözüm Yolları. İstanbul: Kitâbi, 2010.
• Algül, Hüseyin. “Haram Aylar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 28 Aralık 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/haram-aylar Ali, Cevad. el-Mufassal fî tarihi’l-Arab kable’l-İslâm. Beyrut: Dâru’s-saki, 2001.
• Ateş, Ali Osman. İslam’a Göre Cahiliye ve Ehl-i kitab Örf ve Adetleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Azimli, Mehmet. Siyeri Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu, 2013. Bağcı, Kazım Harun. İslam Hukuku Açısından Haram Aylar. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Barış, Mustafa Necati. “Cahiliye Döneminde Yargı Sistemi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2012), 153-170.
• Başar, Kevser. Cahiliye Dönemi Arap Takviminde Nesî. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006. Beğavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-. Meâlimu’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân-Tefsiru’l-Beğavî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1987.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddîn. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1418.
• Bigiyef, Musa Carullah. İslam Öncesi Araplarda Nesî Sistemi ve İslam’da Takvim Nizamı. ed. Ferhat Koca. çev.
• Halil Aldemir - Ahmet Yasin Küçüktiryaki. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2020.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî el-. Ahkâmü’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1994.
• Çağatay, Neşet. İslâmdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1957.
• Çelik, Ali. “Asr-ı Saadette Halk İnançları”. Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam. ed. Vecdi Akyüz. İstanbul: Ensar, 2007.
• Çelikkol, Yaşar. İslam Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu, 2014.
• Demircan, Adnan. Cahiliye Arapları. Beyan Yayınları, 2015.
• Demirci, Kürşat. “Kutsiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Ocak 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/kutsiyet#1 Dindi, Emrah. Kur’ân’da İslam Öncesi Kültür (Nassın Olguyla Diyalektik İlişkisi). Ankara: Ankara Okulu, 2017.
• Düzenli, Yaşar. Üslub ve Semantik Açıdan Kur’ân ve Şefaat. İstanbul: Pınar, 2. Basım, 2008.
• Ebû Ubeyde, Ma’mer b. Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’ân. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1381.
• Elik, Hasan. Tevhit Mesajı : Özlü Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Fikir Yayıncılık, 4. Basım, 2020.
• Ensârî, Cemâluddin İbn Manzûr el-. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1414.
• Erturhan, Sabri. “Haram Ayların Fıkhî Okunuşu”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 195-230.
• Fayda, Mustafa. “Nesî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 5 Ocak 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/nesi Ferrâ, Yahya b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-mısriyye, ts.
• Güç, Ahmet. “Dinlerde Kutsal ve Kutsallık Anlayışı”. Dinler Tarihi Araştırmaları-I. 337-354, 1998.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman. Kitâbü’l-ayn. 8 Cilt. Kahire: Dâru ve mektebetu’l-hilâl, 1988.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan, 1980.
• Hanbelî, İbn Receb el-. Letâifu’l-meârif. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1999.
• Haral, Günay. “Kutsiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Ocak 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/kutsiyet#2-islamda-kutsiyet Heykel, Muhammed Hayr. el-Cihâdu ve’l-kıtâlu fi’s-siyâseti’ş-şer’iyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1996.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye li’n-neşr, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsiri’l-kitâbi’l-aziz. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Düreyd el-Ezdî, Ebû Bekr Muhammed b. Hasan. Cemheretu’l-lüğa. 3 Cilt. Beyrut: Dâru ilmi’l-melâyîn, 1987.
• İbn Ebî Zemenin, Ebû Abdullah Muhammed. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûki’l hadîse, 2002.
• İbn Fâris, Zekeriya el-Kazvînî. Mu’cemu makâyîsi’l-lüğa. 6 Cilt. Dâru’l-fikr, 1979.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Dâru’l-fikr, 1986.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsîl. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 1988.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l- Arabî, 1422.
• İshak, İbn. “Sîretu İbn İshak”. Konya: Hayra Hizmet Vakfı, 2. Basım, 1981.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Kaleli, Emrullah. “Ortaçağ Hıristiyan Dünyasında ‘Haram Aylar’: ‘Tanrı Barışı ve Ateşkesi’”. History Studies International Journal of History 6/6 (2014), 117-131.
• Karabacak, Mustafa. “Receb Ayının Faziletine Dair Rivayetlerin Değeri”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32/32 (2011), 257-276.
• Karaman, Hayreddin. Kur’ân Yolu : Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006.
• Kayhan, Veli. “Son Zaman Ayarı -II: ‘Nesî’ ya da Haram Aylara Müdahale”. Bilimname : Düşünce Platformu 28 (Ocak 2015), 9-25. Kayhan, Veli. “Son Zaman Ayarı-I: Yıl, Aylar ve Haram Aylar”. Bilimname : Düşünce Platformu 27 (Şubat 2014), 25-58.
• Kazvînî, Ebu’l-Meâlî Celâleddin el-Hatib Muhammed. el-İzâh fî ulûmi’l-belâğa. Beyrut: Dâru ihyâi’l-ulûm, 1992.
• Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer. Tefsîru Kur’âni’l-azîm. 8 Cilt. Riyâd: Dâru taybe, 1999.
• Koca, Ferhat. “Haram”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Ocak 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/haram#2-fikih Köse, İrfan. “Haram Aylar Kavramının Tarihsel Okunuşu Üzerine Bir Araştırma”. Tarih Araştırmaları -II-, İKSAD, (2022), 41-78. Köse, İrfan. Haram Ayların Kutsallığı ve Savaş Yasağı Hükmünün Neshi Problemi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018. Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-kutubi’l-Mısriyye, 1964.
• Matlub, Ahmed. Mu’cemü’l-mustalahâti’l-belâga ve tetavvüruha. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1996.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Tefsiru’l-Mâturîdî-Te’vilâtu ehli’s-sünne. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2005.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebü’l-Hasan. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâs, 1983.
• Nesefi, Ebu’l-Berekât Hafızüddin Abdullah. Tefsîru’n- Nesefî-Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1998.
• Öğmüş, Harun. Cahiliyye Döneminde Araplar. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Özsoy, Ömer. Sünnetullah : Bir Kur’ân İfadesinin Kavramlaşması. Ankara: Fecr Yayınevi, 1994.
• Öztürk, Mustafa. Kıssaların Dili. Ankara: Ankara Okulu, 2010.
• Pat, Ebrar. Yirminci Yüzyıl Türk Müfessirlerinde Haram Aylar ve Nesî Olgusu. Trabzon: Trabzon Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024. Râzî, Ebu Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b Ömer. et-Tefsîru’l-kebîr-Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420. Reşid Rıza, Muhammed. Tefsîru’l-Menâr. 12 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetu’l-âmme, 1990.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1983.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-Kadîr. 5 Cilt. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1414.
• Taberi, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b Cerir b Yezid. Câmiu’l-beyân fî te’vili’l-Kur’ân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000. Uzun, Nihat. Kur’an Dilinin Özellikleri. İstanbul: KURAMER, 2021.
• Ünver, Mustafa. “Nesî Ayeti ve Modern Nesî Uygulamaları”. Diyanet İlmi Dergi 52/2 (2016), 43-68.
• Vâhıdî, Ebu’l-Hasen Ali el-. Esbâbu’n-nüzul. Dâru’l-ıslâh, 1992.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Azim, 2011.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrâhim. Meâni’l-Kur’ân ve i’râbuhu. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah ez-. el-Keşşâf an hakâiki ğavâmizi’t-tenzil. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1407.