Şâfiî Mezhebinde Örf ve Âdetin Yeri ve Kaynak Değeri

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 68 - 91, 31.12.2023

Mehmet Selim Aslan

https://doi.org/10.20486/imad.1324690

Öz

Hukukun sosyal hayata uyumunu sağlayan örf ve âdet usul kurallarının belirlenmesi ve fıkhî meselelere çözümler sunması noktasında başvurulması gereken sosyal normdur. Zira örf ve âdete dayanan hükümlerin kamu tarafından benimsenmesi ve uygulanması daha kolaydır. Şâfiî mezhebinde fıkhın temel kaynakları Kitap, sünnet, icmâ ve kıyastan ibaret olsa da hakkında bu kaynaklarda bilgi bulunmayan fıkhî meselelerde karine olarak örf ve âdetin dikkate alındığını gösteren fıkhî çözümler bulunmaktadır. Ancak mezhepte örf ve âdete büyük önem atfedildiği halde usul eserlerinde icmâ ve kıyas gibi müstakil bir delil olarak ele alınmamış ve fıkhın delilleri arasında yeri ve sınırları derli toplu bir şekilde belirlenmemiştir. Şâfiîler örf ve âdet hakkında bir metodoloji geliştirmemişler, ancak onları hem usulde hem fürûda aktif bir şekilde kullanmışlardır. Bu nedenle fıkhî meseleleri çözüme kavuşturmak açısından örf ve âdetin kaynak değeri ile ilgili Şâfiî usulcülerin görüşlerinin analiz edilmesi önem kazanmaktadır. Önemine binaen çalışmada Şâfiîler’in örf ve âdetin kaynak değeri ile ilgili görüşlerini konu edindik. Çalışma boyunca İmâm Şâfiî’den itibaren Şâfiî usulcü ve fakihlerin görüşlerini analiz edip detaylı bir şekilde inceledik. Böylece konuyla ilgili görüşleri analitik yöntemle değerlendirdik ve Şâfiîler’in konuyla ilgili görüşlerini belirledik. Şâfiî mezhebinde örfün kaynak değeri ile ilgili görüşleri konu edindiğimiz bu çalışmada “örf ve âdet”in mahiyeti ve kapsamını, fıkhî meselelerde kaynak gösterilmesi, klasik dönem Şâfiî fakihlerin konuyla ilgili görüşlerini ortaya koymayı, örf ve âdeti fıkhî meseleleri çözüme kavuşturmak bakımından incelemeyi ve Şâfiî mezhebinde örf ile âdeti teorik bir temele oturtmayı amaç edindik. Çalışmada fıkhın daha kolay bir şekilde uygulanabilmesi noktasında önemli bir rol oynayan örf ve âdetin Şâfiî mezhebinde karine olarak dikkate alındığı sonucuna vardık.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Şâfiî Mezhebi, Örf, Âdet, Örfün Kaynak Değeri.

Source Value of Custom and Traditioan According to Shafi'i Sect

Öz

Customs and traditions, which ensure the harmony of law with social life, are the social norms that should be applied to determine the rules of procedure and to offer solutions to fiqh issues. Because it is easier for the public to adopt and implement the provisions based on custom and traditions. Although the main sources of fiqh in the Shafi'i sect consist of the Book, Sunnah, ijma and qiyas, there are fiqh solutions showing that customs and traditions are taken into account as a presumption in fiqh issues that are not informed in these sources. However, although great importance is attached to custom and tradation in the madhhab, it is not considered as an independent evidence like ijma and qiyas in their works, and its place and boundaries among the evidences of fiqh have not been determined in a neat way. The Shafiis did not develop a methodology about custom and tradition, but they actively used them both in the methodology and in the furû. For this reason, it is important to analyze the views of Shafi'i scholars regarding the source value of customs and traditions in order to resolve the fiqh issues. Due to its importance, we have discussed the views of Shafiis about the source value of customs and traditions. Throughout the study, we analyzed and examined the views of Shafii scholars and jurists (fâqihs) from Imam Shafii in detail. Thus, we evaluated the opinions on the subject with the analytical method and determined the views of the Shafiis on the subject. In this study, in which we focus on the views on the source value of custom in the Shafi'i sect, the nature and scope of "customs and tradition", reference in fiqh issues, revealing the views of the classical Shafi'i jurists on the subject, examining the custom and the tradition in terms of solving the jurisprudential issues and in the Shafi'i sect. We aimed to put the custom and tradition on a theoretical basis. In the study, we came to the conclusion that the customs and traditions, which play an important role in the easier application of fiqh, are considered as presumption in the Shafi'i sect.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Shafi’i Sect, Custom, Tradition, Resource Value of Custom.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şu’ayb el-Ernevût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessestü’r-Risâle, 1995.
• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî. el-Mecmûʿu’l-müẕheb fî ḳavâʿidi’l-meẕheb. thk. Muhammed b. Abdulgaffâr. 2 Cilt. Kuveyt: Vezâretu’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûni’l-İslamiyye, 1994.
• Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfüddîn Alî es-Sa‘lebî. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. thk. Abdürrezzak ’Afîfî. 4 Cilt. Riyad: Dârü’s-Samî’î, 2003.
• Bedevî, Süleyman Abdulvvâb eş-Şehhât. “el-’Urf ’inde’l-uṣûliyyîn ve eseruhû fi’l-fürû’i’l-fiḳhiyye”. Mecelletu Kulliyeti’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye Benîn 4 (2021), 2177-2320.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn el-Ferrâ’. et-Tehẕîb fî Fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfi’î. thk. ’Adil Ahmed Abdulmevcûd - ’Ali Muahmmed Muavvız. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Cüveynî, Ebû Muhammed Rüknü’l-İslâm Abdullâh b. Yûsuf. el-Cemʿ ve’l-farḳ. thk. Abdurrah-man b. Sellâme b. Abdillah el-Müzeynî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Cüveynî, Ebü’l-Me‘âlî Rüknüddîn İmâmu’l-Haremeyn Abdülmelik en-Nîsâbûrî. el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Abdülazîm Mahmud ed-Dîb. 2 Cilt, 1399.
• Cüveynî, Ebü’l-Me‘âlî Rüknüddîn İmâmu’l-Haremeyn Abdülmelik en-Nîsâbûrî. et-Telḫîṣ fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Abdullah Hûlüm - Ahmed el-Ömerî. 3 Cilt. Beyrut - Mekke: Dâru’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye - Mektebetu Dâri’l-Bâz, 1996.
• Cüveynî, Ebü’l-Me‘âlî Rüknüddîn İmâmu’l-Haremeyn Abdülmelik en-Nîsâbûrî. Nihâyetü’l-maṭlab fî dirâyeti’l-meẕheb. thk. Abdülazîm Mahmud ed-Dîb. 20 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2007.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Örf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/87-93. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Ebû Sünne, Ahmed Fehmî. el-’Urf ve’l-’âde fî re’yi’l-fuḳahâ’. Kahire: Matba’atu’l-Ezher, 1947.
• Fahruddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer et-Taberistânî. el-Maḥṣûl fî ’ilmi uṣûli’l-fıḳh. thk. Tâhâ Câbir Feyyâd el-Alvânî. 6 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî. el-Vasîṭ fi’l-meẕheb. thk. Ahmed Mahmud İbrahim. 7 Cilt. Dâru’s-Selâm, 1997.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî. el-Mustaṣfâ min ‘ilmi’l-uṣûl. thk. Hamza b. Züheyr Hafız. 4 Cilt, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Faḳîh ve’l-mütefaḳḳih. thk. Âdil b. Yûsuf el-Azzâzî. 2 Cilt. Cidde: Dâru İbni’l-Cevzî, 1996.
• İbn Abdüsselâm, Ebû Muhammed İzzüddîn Abdülazîz es-Sülemî ed-Dımaşkî. Ḳavâʿidü’l-aḥkâm fî meṣâliḥi’l-enâm (el-Ḳavâʿidü’l-kübrâ). thk. Nezîh Kemâl Hammâd - Osman Cuma’a. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2000.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem er-Rüveyfiî. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İSAM, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi. “Örf”. Erişim 09 Haziran 2023. http://www.isam.org.tr.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemaluddîn Abdurrahman el-Ümevî. et-Temhîd fî taḫrîci’l-fürûʿ ʿale’l-uṣûl. thk. Muhammed Hasan Heyto. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2. Basım, 1981.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemaluddîn Abdurrahman el-Ümevî. Nihâyetu’s-sûl fî şerḥi Min-hâci’l-uṣûl. 4 Cilt. ‘Âlemu’l-Kütüb, ts.
• Karaman, Hayrettin. “Âdet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/369-373. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Kaya, Ali. “İslâm Hukukunda Örfün Kaynaklık Değerinin Sınırları Konusuna Hukuk Felsefesi Açısından Bir Yaklaşım”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 5 (2005), 181-206.
• Kıyıcı, Selahattin. İslam Hukukunda Örf ve Adet. Erzurum: Ekev, 2. Basım, 2002.
• Kudât, Hanân Abdulkerim - Mansûr, Muhammed Halid. “el-İctihâdu’l-maṣlaḥî bi’l-‘urf ve ṭaṭbiḳâtuhû fi’l-meẕhebi’ş-Şâfi’î”. Dirasât: Ulûmu’ş-Şerî’a ve’l-Kânûn 43/2 (2016), 692-702.
• Mahallî, Ebû Abdillâh Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ fî ḥalli Cemʿi’l-cevâmiʿ. 2 Cilt. Dârü’l-Fikir, 1982.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Ḥâvi’l-kebîr. thk. ’Alî Muhammed Muavvız - ’Adil Ahmed Abdulmevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Muti‘î, Muhammed Necib. Tekmiletu'l-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb (Medine: el-Mektebetu’s-Selefiyye), ts. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb. thk. Muhammed Necîb el-Muti’î. 20 Cilt, ts.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr el-Mervezî. Ḳavâṭıʿu’l-edille fi’l-uṣûl. thk. Abdullah b. Hâfız b. Ahmed el-Hakemî. 5 Cilt. Riyad: Mektebetu’t-Tevbe, 1998.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve’n-neẓâir fî ḳavâid-i ve furû-i fıḳhı’ş-Şâfi’î. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İklîl fî istinbâṭi’n-Tenzîl. thk. Es’ad Dırâbzûnî el-Huseynî. b.y.: y.y., ts.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcuddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. el-Eşbâh ve’n-neẓâir. thk. ’Âdil Ahmed Abdulmevcûd - ’Ali Muahmmed Muavvız. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcuddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Cemʿu’l-cevâmiʿ fî uṣûli’l-fıḳh. çev. Mehmet Selim Aslan. Bursa: Emin Yayınları, 2021.
• Sübkî, Ebü’l-Hasen Takıyüddîn Alî b. Abdilkâfî b. Alî b. Temmâm. Tekmiletu'l-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb, thk. Muhammed Necîb el-Muti’î. 20 Cilt, ts.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Lümaʿ fî uṣûli’l-fıḳh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 6. Basım, 2014.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Müheẕẕeb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. thk. Zekeriyya Umeyrât. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kâhirî. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. thk. Muhammed Halil ‘Aytânî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1997.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. el-Ḥudûdü’l-enîḳa ve’t-taʿrîfâtü’d-daḳîḳa. thk. Mâzin el-Mübârek. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Mu’âsır, 1991.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Esne’l-meṭâlib şerḥu Ravżi’ṭ-ṭâlib. 4 Cilt. b.y.: y.y., ts.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Ġâyetü’l-vüṣûl ilâ şerḥi Lübbi’l-uṣûl. Dâru’l-Kütübi’l’Arabiyyeti’l-Kübrâ, ts.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Ömer Süleyman el-Eşkar. 6 Cilt. Kahire: Dâru Safve, 2. Basım, 1992.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Mensûr fi’l-ḳavâʿid. thk. Teysîr Faik Ahmed Mahmud. 3 Cilt. Kuveyt: Vezâretu’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûni’l-İslamiyye, 1982.