Şer‘u Men Kablenâ Bağlamında Hz. Nûh Kıssasının Fıkhî Yönü

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 373 - 396, 31.12.2023

Fatih Karataş

https://doi.org/10.20486/imad.1375431

Öz

Kıssalar, hidayet kaynağı olan Kur’ân-ı Kerim’in insanları hakka, iyiye ve doğruya irşad etmek için kullandığı üslup ve yöntemlerin en önemlilerindendir. Bu sebeple birçok yönden araştırma konusu edilmiş olan Kur’ân kıssalarının fıkhî yönden de incelenmesi gerekmektedir. Zira fıkıh usûlü açısından şer‘u men kablenâ (önceki ümmetlerin şeriatları) delilinin hüccet olması hususu ihtilaflı olsa da uygulamada bu delile dayalı olarak birçok fıkhî hükmün konulduğu bilinmektedir. Ayrıca klasik kaynaklarda birçok fıkhî meselenin çözümünde bu kıssalardan istifade edildiği; fukahanın kıssalarda geçen birtakım kullanımlara dayanarak ictihad ettiği dikkat çekmektedir. Öte yandan dinin tek, şeriatların ise değişiklik arz ettiği bir gerçektir. Dolayısıyla önceki şeriatlar ile son şeriat arasındaki yakın ilişki, benzerlikler ve farklılıkların tespiti, mukayese imkânı verdiği gibi tarihsel süreçte şeriatlardaki değişimi ve bunun sebeplerini görmeyi de sağlamaktadır. Bu sebeple şeriat sahibi ilk peygamber olarak kabul edilen Hz. Nûh’un (a.s) kıssasının fıkhî yönden incelenmesi bu çalışmada konu edinilmiştir. Bu kıssada yağmur duasında (istiskâ) istiğfar etmenin gerekliliği başta olmak üzere aile fertlerinin (ehl) kimlerden oluştuğu, din bağı ve kan bağı ilişkisi, gayrımüslim kadınla evlilik, hayvanların neslinin korunması gibi birçok fıkhî meseleyi yakından ilgilendiren hususlar mevcuttur. Bundan dolayı çalışmada Hz. Nûh’un (a.s) kıssası fıkhî yönüyle ele alınıp bu kıssadan çıkarılmış/çıkarılabilecek olan şer’î hükümler ve varsa bunlarla ilgili tartışmalar ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Şeriat, Şer‘u Men Kablenâ, Hz. Nûh (a.s), Kıssa, Fıkhî Hüküm

The Jurisprudential Aspects of the Parable of Prophet Noah (a.s.) in the Context of Shar'u Men Kablena

Öz

Parables are among the most prominent of the styles and methods used by the Qur'an, the source of guidance, to guide people to the truth, the good, and the right. Therefore, the Qur'anic parables, which have been the subject of research in many aspects, should also be scrutinized in terms of jurisprudence. Because, although the issue of the evidence of shar'u men kablena (the shari'ah of the previous nations) being a valid argument is controversial in terms of jurisprudence, it is known that many jurisprudential rulings have been made in practice based on this evidence. Moreover, it is noteworthy that classical sources utilize these parables in the solution of many jurisprudential issues and that the fuqaha make ijtihad based on some of the usages in the parables. On the other hand, it is a fact that religion is one and shari'ahs vary. Therefore, determining the close relationship, similarities, and differences between the previous shari'ah and the last shari'ah provides the opportunity for comparison, as well as seeing the change in the shari'ah in the historical process and the reasons for it. For this reason, the jurisprudential analysis of the story of Prophet Noah (a.s), who is regarded as the first prophet with a shari'ah, is the subject of this study. In this parable, there are issues that are closely related to many jurisprudential issues such as the necessity of forgiveness in the prayer for rain (istiskâ), who the family members (ahl) consist of, the relationship between religious ties and kinship, marriage with a non-Muslim woman, and the protection of the generation of animals. Therefore, in this study, the parable of Prophet Noah (a.s) is discussed from a jurisprudential point of view and the shar'i judgments that are/can be deduced from this parable and the discussions, if any, related to them are tried to be put forward.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Shari, Shar, Prophet Noah, Parable, Fiqh Judgment

Kaynakça

• Acar, Abdullah. Fıkhî Açıdan Kur'an Kıssaları. Konya: E-kopi Yayınları, 2010.
• Acar, Abdullah. "Peygamberlik Öncesi Hz. Yusuf’un Hayatı ile Zülkarneyn ve Hızır Hakkındaki Ayetlerin 'Şer’u Men Kablenâ' Kapsamında Bağlayıcılığı". Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2015), 7-32.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü'l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 20 Cilt. Kahire: Dâru'l-Hadîs, 1416/1995.
• Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli'l-ahkâm. thk. Abdurrezzâk Afîfî. 4 Cilt Dımaşk: el-Mektebü'l-İslâmî, 2. Basım, 1402/1982.
• Apaydın, H. Yunus. İslam Hukuk Usulü. Kayseri: Kimlik Yayınları, 3. Basım. Basım, 2017.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. el-İnâye şerhu'l-Hidâye (Fethu'l-kadîr ile birlikte). 10 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1424/2003.
• Bağış, Mehmet. Kur'ân'daki Peygamber Kıssalarında Değerler Eğitimi. ed. Veysel Güllüce-Merve Saçlı, Ankara: İlahiyat Yayınevi, 2021.
• Baz, İbrahim vd. (ed.). 2. Uluslararası Nuh Tufanı ve Cudi Dağı Sempozyum Bildirileri. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslam İlmihali. sad. Ali Fikri Yavuz. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1990.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Sahîh. thk. Komisyon. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki'n-Necât, 1422/2001.
• Burhâneddîn el-Buhârî, Ebü'l-Meâlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz b. Ömer b. Mâze. el-Muhîtu'l-Burhânî fi'l-fıkhi'n-Nu'mânî. thk. Abdulkerîm Sâmî el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1424/2004.
• Cessâs, Ebûbekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu'l-Kur'ân. thk. Abdusselâm Muhammed Ali Şâhîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 5. Basım, 1441/2020.
• Çantay, Hasan Basri. Kur'ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. 3 Cilt İstanbul: y.y., 10. Basım, 1979.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş'as el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût-Muhammed Kâmil Karabileli. 7 Cilt. b.y.: Dâru'r-Risâleti'l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Erturhan, Sabri. "Ashâb-ı Kehf Kıssasının Fıkhî Okunuşu". Uluslararası İnanç Turizmi ve Eshab-ı Kehf Sempozyumu. ed. Seydihan Küçükdağlı-Serdar Yakar. 329-358. Kahramanmaraş: y.y., 2013.
• Erturhan, Sabri. "Hz. Eyyûb Kıssasının Fıkhî Yansımaları". İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 32 (2018), 225-260.
• Gündoğar, Hamdi vd. (ed.). Uluslararası Hz. Nuh ve Cudi Dağı Sempozyum Bildirileri. İstanbul: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Güneş, Hüseyin. İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Nuh Tufanı ve Cudi Dağı. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Hallâf, Abdulvehhâb. İlmu usûli'l-fıkh. Kahire: Dâru'l-Hadîs, 1423/2003.
• Harman, Ömer Faruk. "Nûh". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/224-227. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Hâşiye Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 2. Basım, 1386/1966.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî. el-Muhallâ bi'l-Âsâr. thk. Abdülgaffâr Süleymânel-Bendârî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1431/2010.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebü'l-Fidâ İsmâîl ed-Dımaşkî. Tefsîru İbn Kesîr (Muhtasar). 3 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, ts.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî el-Cemmâîlî el-Muğnî. thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî-Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi'l-Kütüb, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi'l-Kütübi'l-Arabiyye, ts.
• İbn Rüşd, Ebü'l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî. Bidâyetü'l-müctehid ve nihâyetü'l-muktesıd. thk. Ali Muhammed Muavvad-Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 3. Basım. Basım, 1428/2007.
• İbn Sa'd, Muhammed b. Sa'd b. Menî' el-Hâşimî el-Basrî. et-Tabakâtü'l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 9 Cilt Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1410/1990.
• İbnü'l-Arabî, Ebûbekr Muhammed b. Abdillah el-Meâfirî el-İşbîlî. Ahkâmu'l-Kur'ân. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• İbrâhîm, Muhammed Yüsrî. Fıkhu'n-nevâzil li'l-ekalliyyâti'l-müslime -te'sîlen ve tatbîkan-. 2 Cilt. Kahire: Dâru'l-Yüsr, 1434/2013.
• Karâfî, Ebü'l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mâlikî. Envârü'l-burûk fî envâ'i'l-furûk (el-Furûk). 4 Cilt. b.y.: Âlemü'l-Kütüb, ts.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur'an Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2007.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebûbekir b. Mes'ûd. Bedâ'i'u's-sanâ'i' fî tertîbi'ş-şerâ'i'. 7 Cilt. b.y.: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1328/1910.
• Kayhan, Mustafa. İslâm Hukuku Açısından Kur'ân Kıssalarının Kritiği. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Kiyâ el-Herrâsî, Ebu'l-Hasen İmâduddîn Ali b. Muhammed. Ahkâmu'l-Kur'ân. thk. Musa Muhammed Ali Va'ze Abdu Atıyye. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2. Basım, 1405/1984.
• Komisyon. el-Mevsû'atu'l-Fıkhiyyetü'l-Kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vizâratü'l-Evkâf ve'ş-Şüûni'l-İslâmiyye, 2. Basım, 1427/2006.
• Köksal, M. Asım. Peygamberler Tarihi. 2 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 8. Basım, 2004.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi' li-ahkâmi'l-Kur'ân. thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrahim Atfîş. 20 Cilt. Kahire: Dâru'l-Kütübi'l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• Mâverdî, Ebü'l-Hasen Alî b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdâdî. el-Hâvi'l-kebîr fî fıkh mezhebi'l-İmâmi'ş-Şâfiî. thk. Alî Muhammed Muavvad-Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1419/1999.
• Mavsılî, Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta'lîli'l-Muhtâr. thk. Muhammed Adnân Dervîş. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Erkam b. Ebi'l-Erkam, ts.
• Merğînânî, Burhânuddîn Ebü'l-Hasen Ali b. Ebîbekr el-Ferğânî el- el-Hidâye şerhu Bidâyeti'l-mübtedî. thk. Muhammed Adnân Dervîş. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Erkam b. Ebi'l-Erkam, ts.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmurz b. Ali. Mirkâtü'l-vusûl ilâ ilmi'l-usûl. thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1433/2012.
• Mollaibrahimoğlu, Süleyman. "Nûh (a.s.) Kıssası". Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi 1/7 (1998), 56-68.
• Müslim, Ebü'l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-'Arabî, ts.
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ. el-Muhtasar min ilmi'ş-Şâfiî ve-min ma'nâ kavlih. thk. Ebî Âmir Abdullâh Şerefüddîn ed-Dâğıstânî. 2 Cilt Riyad: Dâru Medâric, 1440/2019.
• Nemerî, Ebû Ömer b. Abdilber el-Kurtubî. et-Temhîd limâ fi'l-Muvatta' mine'l-meânî ve'l-esânîd. thk. Beşşâr Avvâd Marûf vd. 17 Cilt. Londra: Müessesetü'l-Furkân li't-Türâsi'l-İslâmî, 1439/2017.
• Nesaî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb el-Hurâsânî. Sünen. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 8 Cilt. Halep: Mektebu'l-Matbûâti'l-İslâmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref. el-Mecmû' şerhu'l-Mühezzeb. 9 Cilt Kahire: Dâru'l-Fikr, 1347/1928.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref. Hilyetü'l-ebrâr ve şi'âru'l-ahyâr fî telhîsi'd-da'avât ve'l-ezkâri'l-müstahbbe fi'l-leyl ve'an-nehâr (el-Ezkâr). thk. Bessâm Abdulvehhâb el-Câbî. b.y.: Dâru İbn Hazm, 1425/2003.
• Pezdevî, Fahru'l-İslam Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed. Kenzu'l-vusûl ilâ ma'rifeti'l-usûl (Keşfu'l-esrâr ile birlikte). thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2. Basım. Basım, 1430/2009.
• Serahsî, Ebûbekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü's-Serahsî. thk. Ebu'l-Vefâ el-Efğânî. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1426/2005.
• Serahsî, Şemsu’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Ma'rife, ts.
• Sübkî, Mahmûd Muhammed Hattâb. ed-Dînü'l-hâlis ev irşâdü'l-halk ilâ dîni'l-hak. nşr. el-Mektebetü'l-Mahmûdiyyetü's-Sübkiyye. thk. Emîn Mahmûd Hattâb. 9 Cilt. b.y.: y.y., 4. Basım, 1397/1977.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 2. Basım, 1403/1983.
• Şahan, Ramazan. "Hz. Nûh Kıssası Bağlamında Ailevî İlişkiler". Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/33 (2014), 215-248.
• Tarîfî, Abdulazîz b. Merzûk. et-Tefsîr ve'l-beyân li-ahkâmi'l-Kur'ân. thk. Abdulmecîd b. Hâlid el-Mubârek. 5 Cilt. Riyad: Mektebetu Dâri'l-Minhâc, 1438/2016.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Ğarbi'l-İslâmi, 1417/1996.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur'ân Dili. sad. İsmail Karaçam vd. 10 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım, ts.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Bahâdır. el-Bahru'l-muhît fî usûli'l-fıkh. 8 Cilt b.y.: Dâru'l-Ketbî, 1414/1994.
• Zeydân, Abdulkerim. el-Vecîz fî usûli'l-fıkh. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle Nâşirûn, 1432/2011.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu'l-İslamî ve edilletuh. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru'l-Fikr, 4. Basım, ts.