Ekolojik Kent Tasarımı ve İnşâsında İslâm Hukukunun Rolü

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 484 - 511, 31.12.2023

Fatma Hazar

https://doi.org/10.20486/imad.1375570

Öz

İslam hukuku, insanın en temel ihtiyaçlarından barınma ihtiyacına yönelik düzenlemeler yapmıştır. Klasik fıkıh literatüründe fakihlerin çeşitli eserlerde barınma ihtiyacına yönelik bazı fetvâları bulunmakla birlikte hukukun vakıaya göre şekillenmesinden olsa gerek, çok fazla bilgiye rastlanmaz. Sonraki dönemlerde ise insanların ihtiyaçları ve meydana gelen problemler ışığında bu alanda müstakil eserler telif edildiği görülmektedir. İslam hukuku çatısı altında zikredilebilecek imara ilişkin bu literatür, mesken ve bina yapımında bazı ilkeler belirlemiştir. Bu ilkelerin çağımızın en önemli sorunlarından birisi olan iklim krizi sebebiyle yeniden gündeme gelen imar ve inşada kullanılabileceği düşünülmektedir. Çevreye uyumlu ve tüketim kaynaklarını idareli kullanmaya dayalı ekolojik kentlerin İslam hukuku ile ortak ilke ve hedefleri olduğu görülmektedir. Bu sebeple çalışmada, söz konusu kentlerin planlamasında ve oluşturulmasında İslam hukukunun rolü tartışılmaktadır. Makalede, İslam hukukunun belirlediği ve ekolojik kent inşâsında uygulanabilecek ilke ve prensipler üzerinde durulmaktadır. Böylece İslam hukukunun eko-kentlerin oluşturulmasında sunacağı katkı ele alınmaktadır. Çalışmada veri toplama yöntemi olarak nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır. Kaynaklar, İslam hukukunda imar alanında yapılmış çalışmalar ile eko-kent tasarımına yönelik bazı modern araştırmalar ile sınırlandırılmıştır. Elde edilen veriler değerlendirildiğinde eko-kent tasarımında dikkat edilen ilkeler ile İslam hukukunda imara ilişkin hükümler arasında bazı ortak noktaların varlığı tespit edilmiştir. Bu ortak ilkeler; yeşil alanların artırılması, tüketim anlayışının değiştirilmesi, israfın engellenmesi, herkesin doğadan istifadesine imkân verilmesi, insana ve çevreye verilecek her türlü zararın engellenmesi, ölü arazilerin ihyâsı ile zirâi üretimin teşvik edilmesi vb. şeklinde özetlenebilir. İslam imar ve inşâ faaliyetinde fakihlerce belirlenen bu ortak prensiplerin, eko-kent tasarım ve inşâsına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Özellikle Müslüman nüfusun yoğun olarak yaşadığı ülkelerin şehir planlaması ve kent tasarımında, ekolojiye uygun bir inşâ faaliyeti yürütülebilmesi için, İslam hukukunun konuyla ilgili ilke, hüküm ve önerilerinin bilinmesi önemli görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, İmar Hukuku, Eko-kent, Sürdürülebilirlik, Çevre ve Doğa

The Role of Islamic Law in Ecological Urban Design and Construction

Öz

Islamic law has made arrangements for the need for shelter, one of the most basic needs of human beings. In the classical fiqh literature, although there are some fatwas of jurists on the need for shelter in various works, there is not much information, which may be due to the fact that the law is shaped according to the facts. In later periods, it is seen that in the light of the needs of people and the problems that arose, separate works were written in this field. This literature on zoning, which can be mentioned under the umbrella of Islamic law, set some principles in the construction of dwellings and buildings. It is thought that these principles can be used in zoning and construction, which has come to the agenda again due to the climate crisis, one of the most important problems of our age. It is seen that ecological cities, which are environmentally friendly and based on the sparing use of consumption resources, have common principles and goals with Islamic law. For this reason, this study discusses the role of Islamic law in the planning and construction of these cities. The article focuses on the principles and principles determined by Islamic law that can be applied in the construction of ecological cities. Thereby the contribution of Islamic law to the creation of eco-cities is discussed. Document analysis, one of the qualitative research methods, was used as the data collection method in the study. The sources were limited to studies on zoning in Islamic law and some modern studies on eco-city design. When the data obtained were evaluated, it was determined that there are some common points between the principles considered in eco-city design and the provisions on zoning in Islamic law. These common principles can be summarized as increasing green areas, changing the understanding of consumption, preventing waste, allowing everyone to benefit from nature, preventing all kinds of harm to human and environment, encouraging agricultural production with the revival of dead lands, etc. It is thought that these common principles determined by jurists in Islamic zoning and construction activities will contribute to eco-city design and construction. It is considered important to know the relevant principles, provisions and recommendations of Islamic law in order to carry out a construction activity in accordance with ecology, especially in the urban planning and urban design of countries with a dense Muslim population.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Zoning Law, Eco-city, Sustainability, Environment and Nature

Kaynakça

• Akpınar, Abdullah - Cankurt, Murat. “Türkiye’de Kişi Başına Düşen Yeşil Alan Miktarı ile Ölüm Oranı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 12/2 (2015), 101-107.
• Aktan, Hamza. “İhyâ”. İslâm Ansiklopedisi. 22/7-9. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Âlâî, Ebû Said Halil b. Keykeldî. el-Mecmûu’l-müzehheb fî kavâidi’l-mezheb. thk. Muhammed b. Abdülgaffar b. Abdürrahman eş-Şerif. 2 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1994.
• Assocation, Alternative Technology. “Enter the eco-city: Change on a staggering scale”. ReNew: Technology for a Sustainable Future 127 (2014), 28-33.
• Âşur, Muhammed Tahir b. İslâm Hukuk Felsefesi. çev. Mehmet Erdoğan - Vecdi Akyüz. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2006.
• Âşur, Muhammed Tahir b. Makâsıdu’ş-şeriati’l-İslâmiyye. thk. Muhammed Tahir el-Misâvî. Ürdün: Dâru’n-Nefâis, 2. Basım, 2001.
• Beyhâkî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Huseyin. Kitâbu’s-Suneni’l-kebîr. Beyrut: Dâru Sâdır, 745/1344.
• Bilgiyef, Musa Carullah. Kavâid-i Fıkhiyye. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım., 2018.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim. el-Câmiu’s-sahih. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Cilliers, Sarel S. - Siebert, Stefan J. “Urban Ecology in Cape Town: South African Comparisons and Reflections”. Ecology and Society 17/3 (2012), 1-14.
• Cüce, Bensu - Ortaçeşme, Veli. “Kentsel Yeşil Alanlara Erişilebilirlik”. Peyzaj- Eğitim, Bilim, Kültür ve Sanat Dergisi 2/2 (2020), 65-77.
• Ebû Dâvud, Suleyman İbnü’l-Eş’as es-Sicistânî. es-Sunen. Mısır: Matbaatu’s-Saade, 1370/1950.
• Ebû Ya’la Ferrâ, Muhammed b. Huseyin. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. thk. Muhammed Hâmid el-Fıkî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1421/2000.
• Ebû Yûsuf, Yakub b. İbrahim. Kitâbu’l-harâc. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1400/1979. ed-Dirâsâti’t-Tahtîtiyye ve’l-İmâriyye. Usesu’t-tasmîm el-mi’mârî ve’t-tahtîtil-hudarî fi’l-usûri’l-İslâmiyyeti’l-muhtelifeti bi’l-âsımeti Kâhire. 1 Cilt. y.y.: Manzımeti’l-avâsım ve’l-müdünü’l-İslâmiyye, 1990.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyât, 2016.
• (EU), European Union. “https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en (erişim 22 Temmuz 2023)”. A European Green Deal, ts.
• Gökalp, Derya Duran - Yazgan, Murat Ertuğrul. “Kentsel Tasarımda Kent Ekolojisi”. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 6/1 (2013), 28-31.
• Grahn, Patrik - Stigsdotter, Ulrika A. “Landscape Planning and Stress”. Urban Foresty&Urban Greening 2 (2003), 001-018.
• Hambleton, Robin. “Leading the Eco-City”. Leading the Inclusive City. 205-235. Bristol: Bristol University Press, 1.Baskı., 2014.
• Hazar, Fatma. “Eko-Fıkıh Ekseninde Yeni Bir Makasıdu’ş-Şeria Tasnifinin İmkanı (Çevrenin Zaruriyyat Kapsamına Alınması Hakkında)”. Amasya İlahiyat Dergisi 18 (2022), 293-323.
• İbn Abdüsselam, Ebû Muhammed İzzeddin Abdülaziz. Kavâidu’l-ahkâm fî masâlihi’l-enâm. 2 Cilt. Beyrut, ts.
• İbn Emîr Hâc, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed. Ta’rifu’l-müsterşid hükmü’l-girâs fi’l-mescid. thk. Beşir Abdullah Gani Berekat. Kudüs, y.y. t.y.
• İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimetu İbn Haldun. Dımaşk: Dâru Ya’reb, 1425/2004.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei. Sünenu İbn Mâce. thk. Halil Me’mun Şiha. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1417/1996.
• İbn Nüceym, Zeynüddin İbrahim Muhammed. el-Eşbâh ve’n-nezâir alâ mezhebi Ebî Hanife en-Numan. thk. Zekeriyya Umeyrat. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1420/1999.
• İbnü’r-Râmî, Ebu Abdullah Muhammed b. İbrahim. el-İ’lân bi ahkâmi’l-bünyân. Tunus: Merkezu’n-Neşri’l-Câmiî, 1420/1999.
• Karafakı, Filiz Çetinkaya. “Covid 19 Pandemisi Sonrası Ekolojik Temelli Yavaş Kent Hareketinin Yaygınlaştırılması”. Social Sciences Research Journal 10/2 (2021), 357-363.
• Karataş, Abdullah - Kılıç, Selim. “Sürdürülebilir Kentsel Gelişme ve Yeşil Alanlar”. Siyasal: Journal of Political Sciences 26/2 (ts.), 53-78. https://doi.org/10.26650/siyasal.2017.26.2.0003
• Kardâvî, Yusuf el-. Riâyetü’l-bîe fî şerîati’l-İslâm. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1422/2001.
• Kâsımî, Muhammed Cemaluddin el-. Islâhu’l-mesâcid mine’l-bid’i ve’l-avâid. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 4. Basım., 1431/2009.
• Keskin, Hasan - Koşum, Adnan. “İslâm İmar Hukukunun Kaynakları ve Bu Alanda Geçmişten Günümüze Yapılan Çalışmalar”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 40 (2022), 271-298.
• Lı, Yınghao vd. “Can a Sustainable Urban Development Model be Exported?” China Perspectives 1-2/113 (2018), 87-98.
• Llewelyn, Osman. “İslâm Hukukunda Çöllerin Islahı ve Korunması”. çev. Murat Çiftkaya. İslâm ve Ekoloji. İstanbul: İGDAŞ, 1992.
• Malik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî. el-Muvattâ. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1418/1997.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. el-Ahkâmu’s-sultâniyye ve’l-velâyâtü’d-diniyye. Kuveyt: Mektebetü Dârü İbn Kuteybe, 1. Basım, 1410/1989.
• Merğinânî, Burhaneddin Ebü’l-Hasen Ali b. Bekir. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Neccâr, Abdulmecid. Hilâfetü’l-insan beyne’l-vahy ve’l-akl. b.y.: el-Ma’hedu’l-İslâmî li’lfikri’l-İslâmî, 1414/1993. NTV. “Tarımda yeni önlem: Bir yıl ekilmeyen tarla kiralanacak”. https://www.ntv.com.tr/ntvpara/tarimda-yeni-onlem-bir-yil-ekilmeyen-tarla-kiralanacak,iJ1q8IBe50ywl6D8BjXYgA (29 Eylül 2023). https://www.ntv.com.tr/ntvpara/tarimda-yeni-onlem-bir-yil-ekilmeyen-tarla-kiralanacak,iJ1q8IBe50ywl6D8BjXYgA
• Özdede, Sinem vd. “Pandemi Sonrası Dönemde Kişi Başına Düşen Kentsel Yeşil Alan İhtiyacını Yeniden Düşünmek”. İdealkent 12/Covid-19 Özel Sayısı (2021), 362-388. https://doi.org/10.31198/idealkent.843386
• Roaf, Sue vd. Ecohouse: A Design Guide. Oxford: Architectural Press, 1. Basım., 2001.
• Roseland, Mark. “Dimensions of the Eco-City”. Cities 14/4 (1997), 197-202.
• Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman. Kitâbu’l-eşbâh ve’n-nezâir fî kavâid ve furû-i fıkhi’ş-Şafiîyye. thk. Abdulkerim el-Fudayli. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1433/2011.
• Şahin, Oğuz. Yeşil Yeni Düzen, Yeşil Ekonomi Politikaları Mekanizmaları, Dünya ve Türkiye’de Ekolojik Kent Örnekleri Değerlendirilmesi. Ankara: Gülnar Yayınları, 1.Basım., 2022.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa el-Gırnati. el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîa. thk. Abdullah Diraz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1425/2004.
• Şehrî, Yahya Muhammed Hasan. el-Mesken Adâbuhu ve Ahkâmuhu fi’l-İslâm. Mekke, y.y. 812/1409.
• Yüce Kuran ve Açıklamalı-Yorumlu Meali. çev. Abdülkadir Şener vd. İzmir: Tibyân Yayıncılık, 2016.
• Tavîl, Meryem Kâsım. Memleketü Gırnata fî ahdi benî Zirî el-Berber. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• T.C. “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası”. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5. Erişim 29 Eylül 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. “Bakan Kirişçi: ‘Bir yıl Ekmeden Boş Tutan Vatandaşın Tarlası, Kiralanacak’”. https://www.tarimorman.gov.tr/Haber/5280/Bakan-Kirisci-1-Yil-Ekmeden-Bos-Tutan-Vatandasin-Tarlasi-Kiralanacak (20 Haziran 2022). https://www.tarimorman.gov.tr/Haber/5280/Bakan-Kirisci-1-Yil-Ekmeden-Bos-Tutan-Vatandasin-Tarlasi-Kiralanacak
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. Sahîhu’t-Tirmizî. Mısır: Matbaatu’l-Mısriyyeti’l-Ezher, 1350/1931.
• Tûfî, Necmuddin Ebî Rebi’ Süleyman. Şerhu muhtasaru’r-ravza. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 3 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1408/1987.
• Tüteylî, İsa b. Musa. Kitâbu nefyi’d-darâr (Kitâb fî ahkâmi’l-imâre). thk. Ferid bin Süleyman - Muhtar et-Tüleylî. Tunus: Merkezü’n-Neşri’l-Câmiî, 1. Basım, 1424/2003.
• Tüteylî, İsa b. Musa. Kitâbu’l-cidâr. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fahd el-Vataniyye, 1417/1996.
• Vezîrî, Yahya. el-İmâretü’l-İslâmiyye ve’l-bîe. Kuveyt: Âlemü’l-Ma’rife, 1425/2004.
• Vezirî, Yahya. el-Umrân ve’l-bünyân fî manzûru’l-İslâm. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1. Basım., 1430/2008.
• Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûnu’l-İslâmiyye. “İhyâu’l-mevât”. el-Mevsûatu’l-fıkhiyye (2.Basım). C. 2. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûnu’l-İslâmiyye, 1404/1983.
• Wang, Rusong - Ye, Yaping. “Eco-City Development in China”. Ambio 33/6 (2004), 341-342.
• Yardı, Zehra. “Türkiye’deki Cittaslow Kavramına Yönelik Bir Yazın İncelemesi”. GSI Journals Serie A: Advancements in Tourism, Recreation and Sport Sciences 4/1 (2021), 1-18.
• Yıldırım, Mustafa. Mecelle’nin Küllî Kâideleri. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2012.