ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK MODERNLEŞMESİNE ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM: ŞABAN TEOMAN DURALI ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 205 - 221, 31.12.2023

Veysel Ergüç

https://doi.org/10.54282/inijoss.1250260

Öz

Bu çalışmada, Şaban Teoman Duralı’nın Cumhuriyet dönemindeki Türk modernleşmesine getirmiş olduğu eleştirel bakış açısı irdelenecektir. 16. yüzyıldan itibaren modernleşmenin salt madde temelinde yürütüldüğünü belirten Duralı, ölçülebilen, diğer bir ifadeyle nicel kılınabilen bir bakış açısının gerçeklik olarak belirdiğinden söz eder. Bahsi edilen tercihin farklı medeniyetlerden müteşekkil olan Eskiçağ Ege medeniyetine zarar verdiğini ifade eden düşünür, metafiziksel olanın da yıkıma uğradığını dile getirir. Bu anlamda Duralı, sezgi merkezindeki metafiziğin yerine salt teknik merkezindeki fiziğin, mekanizmin ve pozitivizmin tercih edildiğini söyler. Sezgi merkezindeki metafizikten yoksun modernleşmenin Osmanlı İmparatorluğu’na da sirayet ettiğini belirten düşünür, İmparatorluk dâhilinde kültür ve düşünce hayatının felce uğradığını iddia eder. Bahse konu ettiği felcin Müslümanlıktan uzaklaşmaya işaret ettiğini belirten Duralı, bu tercihin Tanzimat dönemi ile başladığını ifade eder. Düşünür, Müslümanlığa dayanan sezgi merkezindeki metafizikten yoksunluğun Cumhuriyet döneminde takip edilen politikalardan dolayı derinleştiğini dile getirir. Türk kimliğinin iki temel kaynağının Müslümanlık ve Türkçe olduğunu beyan eden Duralı, Cumhuriyet döneminde dil konusundaki siyasal tercihlerden dolayı nesiller arasındaki kültür akışının kesildiğini bildirir. Müslümanlığa ilişkin olan kültürün de bu durumdan münezzeh olmadığını ileri sürer. Bahis konusu durumun şahsiyet kaybını beraberinde getirdiğini deklare eden Duralı, metafiziğin, diğer bir deyişle yeni bir zamanı muhtevasında barındıran bir kimliğin inşa edilmesini savunur. Düşünürün söz ettiği yeni kimlik, hem Doğuyu hem de Batıyı aynı anda ihtiva eden bir Avrasya metafiziğine işaret eder. Söz konusu metafiziğin Avrupa yakasında Antik Yunan ve Avrupa’nın, Asya yakasında ise İslâm dininin olacağını bildirir. Duralı açısından metafizik, ruh ve bedeni aynı anda içeren kimliğe tekabül eder.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Türk modernleşmesi, Şaban Teoman Duralı, metafizik, kimlik., Modernization, Turkish modernization, metaphysics, identity.

A CRITICAL APPROACH TO TURKISH MODERNIZATION IN THE EARLY REPUBLIC ERA: THE CASE OF ŞABAN TEOMAN DURALI

Öz

In this study, Şaban Teoman Durali's critical perspective on Turkish modernization during the Republic era will be examined. Stating that modernization has been carried out on the basis of pure substance since the 16th century, Duralı mentions that a viewpoint that can be measured, in other words, quantified, appears as reality. Expressing that the aforementioned choice harmed the Ancient Age Aegean civilization, which was composed of different civilizations, the thinker expressed that the metaphysical one was also destroyed. In this sense, Durali says that instead of metaphysics in the center of intuition, only physics, mechanism and positivism in the technical center are preferred. Stating that modernization, devoid of intuition also spread to the Ottoman Empire, the thinker claims that the cultural and intellectual life in the Empire was paralyzed. Duralı states that the paralysis he mentioned indicates a move away from Islam, and states that this preference started with the Tanzimat period. The thinker states that the lack of metaphysics in the center of intuition based on Islam deepened due to the policies followed in the Republican period. Declaring that the two main sources of Turkish identity are Islam and Turkish, Duralı states that the cultural flow between generations was interrupted due to political preferences about language in the Republican period. He claims that the culture related to Islam is not exempt from this situation. Declaring that the situation in question brings with it the loss of personality, Duralı advocates the construction of metaphysics, in other words, an identity that includes a new time. The new identity mentioned by the thinker points to a Eurasian metaphysics that includes both the East and the West at the same time. He states that the metaphysics in question will be Ancient Greece and Europe on the European side, and Islam on the Asian side. According to Duralı, metaphysics corresponds to the identity that includes the soul and the body at the same time.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Turkish modernization, metaphysics, identity.

Kaynakça

• Altınörs, A. (2011). Bergson ve Dil Anlayışı Üzerine. Henry Bergson-Metafiziğe Giriş (19-37 ss.). Paradigma Yayınları.
• Anderson, B. (2009). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması (İ. Savaşır, Çev.). Metis Yayınları.
• Aydın, S. (2000). Modernleşme ve Milliyetçilik. Gündoğan Yayınları.
• Bauman, Z. (2017a). Akışkan Modernite. (S. O. Çavuş, Çev.). Can Yayınları.
• Cevizci, A. (1999). Paradigma Felsefe Sözlüğü. Paradigma Yayınları.
• Cizre, Ü. (2005). Muktedirlerin Siyaseti: Merkez Sağ-Ordu-İslâmcılık. (C. Ekiz, Çev.). İletişim Yayınları.
• Coşar, S. (1999). Türk Modernleşmesi: Aklileşme, Patoloji ve Tıkanma. Doğu Batı Dergisi, 2(8), 69-82.
• Çelik, T. (2021). Kraliçe Lear’in Elan Vital’ine Katılmak: Sinemada Bergson’un Yaşam Atılımı ve Sanatsal Yaratım Düşüncesi. Sinefilozofi 6 (11), 826-844.
• Descartes, R. (2015). Metafizik Üzerine Düşünceler (Meditasyonlar). (Ç. Dürüşken). Alfa Yayınları.
• Dilthey, W. (2012). Hermeneutik ve Tin Bilimleri. (D. Özlem, Çev.). Notos Kitap.
• Duralı, Ş. T. (1981). Biyoloji Felsefesine Giriş Denemesi. Felsefe Arkivi Dergisi, 22-23, 161- 184.