KANSER HASTALARINDA HASTA GÜÇLENDİRMENİN YAŞAM KALİTESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 99 - 117, 19.02.2024

Sümeyye Özmen Kübranur Kocakaya

https://doi.org/10.33715/inonusaglik.1378070

Öz

Kanser, uzun süreli tedavi gerektiren, hastanın yaşam kalitesini düşüren ve hatta ölümle sonuçlanabilen bir hastalıktır. Kanser hastalarının hastalıkları hakkında bilgi ve farkındalık düzeyinin arttırılarak güçlendirilmeleri, aktif katılımlarının sağlanması tedavi sürecinin başarısında önemli rol oynamaktadır. Bu çalışmada Ankara’da kamuya bağlı bir onkoloji hastanesinde ayakta tedavi gören kanser hastalarında hasta güçlendirmenin yaşam kalitesi üzerindeki etkisini incelemek amaçlanmıştır. Tanımlayıcı ve kesitsel nitelikte olan bu çalışmada 400 kanser hastasına anket formu uygulanmıştır. Veri toplama aracı, Hasta Güçlendirme Ölçeği, SF-12 Yaşam Kalitesi Ölçeği ve sosyodemografik sorulardan oluşmaktadır. Hasta güçlendirmenin ve yaşam kalitesinin bekarlarda, üst gelir grubundakilerde, gençlerde, en az lisans eğitimi alanlarda, öğretmenlerde ve çocuk sahibi olmayanlarda diğerlerine göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Hasta güçlendirme ile yaşam kalitesi arasında orta düzeyde pozitif yönlü anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Hasta güçlendirmeye yönelik eğitimlerin dijital platformlarla desteklenerek, sürecin iki paydaşı olan hasta ve sağlık personelinde özellikle hastalar ile yakın temasta olan hemşirelerde farkındalık oluşturacak çalışmalar yapılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hasta Güçlendirme, Kanser, Yaşam Kalitesi

Etik Beyan

Bu çalışma daha önce herhangi bir yerde yayınlanmamıştır.

Destekleyen Kurum

Bu çalışmayı herhangi bir kurum desteklememektedir.

Effect of Patient Empowerment on Quality of Life in Cancer Patients

Öz

Cancer is a disease that requires long-term treatment, reduces the patient's quality of life and may even result in death. Empowering cancer patients by increasing their level of knowledge and awareness about their disease and ensuring their active participation play an important role in the success of the treatment process. In this study, it was aimed to examine the effect of patient empowerment on quality of life in cancer patients receiving outpatient treatment in a public oncology hospital in Ankara. In this descriptive and cross-sectional study, a questionnaire was applied to 400 cancer patients. The data collection tool consists of Patient Empowerment Scale, SF-12 Quality of Life Scale and sociodemographic questions. It was found that patient empowerment and quality of life were higher in singles, those in the upper income group, young people, those with at least a bachelor's degree, teachers and those who did not have children. A moderate positive significant relationship was found between patient empowerment and quality of life. It is thought that it would be beneficial to support trainings for patient empowerment with digital platforms and to carry out studies that will raise awareness in patients and healthcare personnel, especially nurses who are in close contact with patients.

Anahtar Kelimeler

Cancer, Patient empowerment, Quality of life

Kaynakça

• Agner, J. & Braun, K. L. (2018). Patient empowerment: a critique of individualism and systematic review of patient perspectives. Patient Education and Counseling, 101(12), 2054-2064. https://doi.org/10.1016/j.pec.2018.07.026
• Ağlamış, M. (2021). Kronik Hastalarda Hasta Güçlendirme ve Sağlık Okuryazarlık Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Değerlendirilimesi: Erzurum İli Örneği (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez no: 713509).
• Alden, D. (2014). Decision aid influences on factors associated with patient empowerment prior to cancer treatment decision making. Medical Decision Making, 34(7), 884-98. https://doi.org/10.1177/0272989X14536780
• Aydemir, İ. ve Yaşar, M. E. (2020). Demografik değişim kuramının sağlık, hastalık ve sağlık harcamaları üzerindeki etkisine ilişkin literatür değerlendirilmesi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 102-116. https://dergipark.org.tr/tr/pub/susbid/issue/54983/709244
• Boylu Aydıner, A. ve Paçacıoğlu, B. (2016). Yaşam kalitesi ve göstergeleri. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 8(15), 137-150. https://doi.org/ 10.20990
• Bridges, J. F. P., Loukanova, S. ve Carrera, P. (2008). “Patient empowerment in health care”, in international encyclopedia of public health; Elsevier:San Diego, CA, USA:17–28. https://scholar.google.com/scholar_lookup?title=Patient+empowerment+in+health+care&author=Bridges,+J.F.P.&author=Loukanova,+S.&author=Carrera,+P.&publication_year=2008&pages=17%E2%80%9328
• Chiauzzi, E., DasMahapatra, P., Cochin, E., Bunce, M., Khoury, R. & Dave, P. (2016). Factors in patient empowerment: a survey of an online patient research network. The Patient-Patient-Centered Outcomes Research, 9(6), 511-523. https://doi/10.1007/s40271-016-0171-2
• Çakır, B. (2009). Kanserden korunma stratejileri ve güncel yaklaşımlar. İçinde: Halk Sağlığı ile ilgili güncel sorunlar ve yaklaşımlar. (Haz: D. Aslan), 256-259, Ankara: Ankara Tabip Odası.
• Çetinel Özen, Ö. (2021). Sağlık Çalışanlarının Sağlık Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenmesi: Bir Özel Hastane Zinciri Örneği (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez no: 670114).
• Dalkılıç, S. ve Kurtoğlu, R. (2021). Hastaların tüketicileştirilmesi ve hasta güçlendirme. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 7(3), 456-471. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2163717
• Dalkılıç, S. (2022). Sağlık Hizmetlerinde Tüketici Davranışları ve Sağlıkla İlgili İnternet Kullanımının Hasta Güçlendirme Üzerindeki Etkisi: E-Sağlık Okuryazarlığının Aracılık Rolü (Doktora Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez no: 722420).
• Demirci, Ş. ve Kaya, S. (2022). Türkiye’de yaşlı bireyler arasında bulaşıcı olmayan hastalık ve risk faktörlerinin birliktelik kuralları analizi ve sosyal ağ analizi ile incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Vizyoner Dergisi, 13(34), 535-550. https://doi.org/10.21076/vizyoner.948245
• Demirkıran, S. (2012). Yaşam Kalitesi ve Sağlık Çalışanları (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez no: 325222).
• Ekici, Y. E. ve Zengin Çelik, H. (2022). Yaşam kalitesi yaklaşımlarının çevre, kent ve planlama ekseninde değerlendirilmesi. Eksen Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 3(2), 19-37. https://doi.org/10.58317/eksen.1117389
• Erdem, N. ve Ergüney, S. (2005). Kroner arter hastalarında yaşam kalitesinin ve yaşam kalitesini etkileyen faktörlerin incelenmesi. Journal Of Anatolia Nursing And Health Sciences, 8(3), 1-9. https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunihem/issue/2631/33842
• Gandek, B., Ware, J. E., Aaronson, N. K., Apolone, G. B., Brazier J. E., Kassa, S., … Sullivan, M. (1998). Cross-validation of item selection and scoring for the SF-12 Health Survey in nine countries: results from the IQOLA Project. J Clin Epidemiol, 51(11), 1171-1178. https://doi.org/10.1016/S0895-4356(98)00109-7
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (5. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• IARC- International Agency for Research on Cancer (2022). 25.08.2023 tarihinde https://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/cancers/40-All-cancers-excluding-non-melanoma-skin-cancer-fact-sheet.pdf adresinden erişildi.
• İncirkuş, K. ve Nahcivan, N. Ö. (2015). Kronik hastalık yönetimi için bir rehber kronik bakım modeli. Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 23(1), 66-75. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/248472/
• Kaya, N. ve Işık, O. (2018). Hasta güçlendirme ölçeğinin türkçe geçerlilik ve güvenirliliği. Sakarya Üniversitesi İşletme Bilimi Dergisi (JOBS), 6(1), 27-42. https://doi.org/10.22139/jobs.403021
• Kaya, N. (2018). Hasta Hakları Bilgi Düzeyi ile Hasta Güçlendirme Arasındaki İlişki (Yüksek Lisans Tezi) YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez no: 492369).
• Kaya, N. ve Işık, O. (2019). Hastaların hasta güçlendirmeyle ilgili değerlendirmeleri. 3. Uluslararası 13. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi, 1523-1534.
• Özdamar, K. (1999). Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi. Eskişehir: Kaan Kitabevi.
• Pelin, M. (2017). Kronik Hastalık Yönetiminde Hasta Rolü, yaşam kalitesi ve Tedaviye Uyumun Değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez no: 452528).
• Raheb, G., Kazemi, S. V., Alipour, F., Hosseinzadeh, S. & Teymouri, R. (2018). Effectiveness of self-care training program based on empowerment model on quality of life among hemodialysis patients in the city of sari, Iran. Middle East Journal of Family Medicine, 1;7(10), 16.-23. https://doi.org/10.5742/MEWFM.2018.93236
• Sağlık Bakanlığı (2022). 25.08.2023 https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/40564,saglik-istatistikleri-yilligi-2019pdf.pdf?0, adresinden erişildi.
• Sağlık Bakanlığı Türkiye Hanehalkı Sağlık Araştırması. (2017). Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların Risk Faktörlerinin Prevalansı 2017. Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Ofisi, Ankara, 2018. 25.08.2023 tarihinde https://ohsad.org/wp-content/uploads/2018/12/28310saglik-istatistikleri-yilligi-2017pdf adresinden erişildi.
• Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, (2021). Türkiye Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Risk Faktörleri Kohort Çalışması. 25.08.2023 tarihinde https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kronik-hastaliklar-engelli db/hastaliklar/kalpvedamar/raporlar¬_NCD.kohort._27.10.2021.pdf adresinden erişildi.
• Sağlık Bakanlığı. (2014). Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı (2014-2017). Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Ankara. 25.08.2023 tarihinde https://dosyaism.saglik.gov.tr/Eklenti/11306/0/turkiye-kronik-hava-yolu-hastaliklari-onleme-ve-kontrol-programipdf.pdf adresinden erişildi.
• Small, N. L. (2012). Patient empowerment in long-term condition: Development and validation of a new measure (Unpublished Phd Theesis), Universitiy of Manchester https://research.manchester.ac.uk/en/studentTheses/patient-empowerment-in-long-term-conditions-development-and-valid
• Small, N., Bower, P., Chew-Graham, C. A., Whalley, D. & Protheroe, J. (2013). Patient empowerment in long-term conditions: development and preliminary testing of a new measure. BMC Health Serv Res 13, 263. https://doi.org/10.1186/1472-6963-13-263
• Soylu, C. ve Kütük, B. (2021). SF-12 yaşam kalitesi ölçeği’nin Türkçe formunun geçerlilik ve güvenirlilik çalışması. Ege Üniversitesi, Türk Psikiyatri Dergisi, 33(2), 108-117. https://doi.org/10.5080/u25700.
• Steele D. J., Blackwell B., Gutman M. C. ve Jackson, T.C. (1987). The activated patient: a review of the active patient concept. Patient Education Couns, 10(1), 3-23. https://doi.org/10.1016/0738-3991(87)90059-0
• Tabachnick, B.G. ve Fidell, L.S. (2013). Using Multivariate Statistics (6th ed.). Boston, MA: Pearson.
• Tabari, F., Pedram Razi, S. H., Asadi Gharabaghi, M., Torabi, S., Mehran, A., Mohamadinejad, F., … Zivlaei, M. (2018). Effect of education based on family-centered empowerment model on the quality of life of elderly patients with chronic obstructive pulmonary disease (copd). Medical Science, 22(91), 301-311. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.11204.58249
• Tan, M. ve Patır, S. (2021). Covid-19 pandemisi döneminde hasta güçlendirmenin mental iyi oluşa etkisinin incelenmesi. Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 4(2), 157-170. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2005701
• Teymori, F., Alhani, F. & Kazemnejad, A. (2017). The effect of family-centered empowerment model on self-efficacy and self-esteem of the children eith asthma. Preventive Care in Nursing & Midwifery Journal, 7(1), 18-26. https://www.researchgate.net/publication/318865608_The_Effect_of_FamilyCentered_Empowerment_Model_on_Self-Efficacy_and_Self-Esteem_of_the_Children_With_Asthma
• TÜİK, (2013). İstatistiklerle Yaşlılar, 2012. 25.08.2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Istatistiklerle-Yaslilar-2012-13466 adresinden erişildi.
• TÜİK, (2016). İstatistiklerde Yaşlılar, 2015. 25.08.2023 tarihinde https:// https://data.tuik.gov.tr/ Istatistiklerle-Yaslilar-2015 adresinden erişildi.
• TÜİK, (2022). Dünya Nüfus Günü, 2022. 25.08.2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/ Dunya-Nufus-Gunu-2022-45552 adresinden erişildi.
• TÜİK, (2022). İstatistiklerde Yaşlılar, 2021. 25.08.2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/ Istatistiklerle-Yaslilar-2021-45636 adresinden erişildi.
• TÜSEB. (2021). Bulaşıcı olmayan hastalıklar nelerdir? Türkiye Halk Sağlığı ve Kronik Hastalıklar Enstitüsü, 25.08.2023 tarihinde https://www.tuseb.gov.tr/tuhke/uploads/yayinlar/diger/pdf/10-08-2021__611284782296e_ adresinden erişildi.
• WHO- World Health Organization (2003). Health and Development Through Physical Activity and Sport, 25.08.2023 tarihinde http://whqlibdoc.who.int/hq/2003/WHO_NMH_NPH_PAH_03.2.pdf adresinden erişildi.
• WHO, GLOBOCAN. (2020). Cancer Tomorrow. Erişim Adresi (25.08.2023): https://gco.iarc.fr/tomorrow/en/about#data-and-methods
• WHO, Regional Office for Europe. (2013). Health 2020: a European Policy Framework and Strategy for the 21st century. WHO, Regional Office for Europe. 25.08.2023 tarihinde https://apps.who.int/iris/handle/10665/326386 adresinden erişildi.
• WHO. (2020). Global Action Plan for The Prevention And Control of Noncommunıcable Diseases 2013-2020. 25.08.2023 tarihinde https://www.who.int/publications/i/item/9789241506236 adresinden erişildi.
• Yetim, B. (2018). Yaşam Memnuniyeti ve Yaşam Kalitesinin Belirleyicileri: Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet ve Sağlık Statüsünün Rolü (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez no: 508620).
• Yılmaz, A., Kar, A. ve Kaya, M. (2020). Hasta güçlendirme ve yaşam kalitesi ilişkisi. Sakarya Üniversitesi İşletme Bilimi Dergisi, 8(1), 97-114. https://doi.org/10.22139/jobs.682555
• Yolcu, S. ve Durna, Z. (2021). Tip 2 diyabet hastalarının bireysel yönetim eğitimi. Ebelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(3), 290-304. https://dergipark.org.tr/tr/download/issue-full-file/66433