Sahîh-i Buhârî Nüshalarına Dair Yeni Bulgular: Bulak Baskısı, Yûnînî Yazmaları ve Abdullah b. Sâlim el-Basrî Nüshası

Yıl 2016, Sayı: 35, 1 - 39, 01.06.2017

Arafat Aydın Ali Albayrak

https://doi.org/10.26570/isad.329959

Cited By: 5

Öz

Sahîh-i Buhârî’nin Sultan II. Abdülhamid’in emriyle yapılan Bulak baskısında

İstanbul’dan Mısır’a gönderilen ve baskıya esas kabul edilen yazma nüshanın

Yûnînî’nin (ö. 701/1302) asıl nüshası olup olmadığı, bu mühim nüshanın basıldıktan

sonraki âkıbeti, bu baskıda başka hangi yazmaların kullanıldığı ve Yûnînî

nüshasının kopyaları hakkında, Yûnînî’ye dair çalışmaların azlığı ve kaynakların

yetersizliği sebebiyle belirsizlikler mevcuttur. Bu belirsizlikleri gidermek amacıyla

Türkiye’deki zengin yazma eser külliyatını kullanarak yaptığımız bu çalışmada

Yûnînî’nin aslının Türkiye’de olmadığını, Ezher ulemâsı tarafından yapılan Bulak

baskısında Yûnînî’nin en önemli kopyası kabul edilen Abdullah b. Sâlim el-Basrî

(ö. 1134/1722) nüshasının esas alındığını, bunun yanında Muhammed el-Mizzî,

Bedrânî ve Takıyyüddin es-Sübkî nüshaları ile Hâfız Yûsuf el-Mizzî’nin tashih ettiği

Muhammed b. İlyâs nüshasının kullanıldığını tespit ettik. Türkiye’de bulunan

Abdullah b. Sâlim nüshalarını ve Yûnînî’nin diğer kopyalarını tanıttık. Konuyla

ilgili olarak Yûnînî öncesi ve sonrası benzer gayretlerin olduğunu ortaya koymak

amacıyla İbn Hacer’in çok önemsediği Sagānî nüshasından ve İslâm âleminde

Buhârî’nin ilk baskısını gerçekleştiren Sehârenpûrî’nin hâşiyesinden bahsettik. Bir

kısmı araştırmacıların elinde olan ama ne olduğu farkedilemeyen, bir kısmı ise hiç

bilinmeyen bu nüshaların ve bu makalede yer alan bazı bilgilerin yeni çalışmalara

kapı aralamasını ümit ediyoruz.

Anahtar Kelimeler

Buhârî, el-Câmiu’s-sahîh, Yûnînî, Abdullah b. Sâlim el-Basrî, Sultan II. Abdülhamid, Bulak

Some New Findings on Manuscript Copies of Sahīh al-Buhkārī: The Bulak Printing, the Yūnīnī Manuscripts and the Ditto of Abdullah b. Sālim al-Basrī

Öz

It is unclear whether the manuscript sent from Istanbul to Egypt to be used for the

Bulak printing of Sahīh al-Bukhārī, made on the order of Sultan Abdülhamid II, is

the main Yūnīnī (d. 701/1302) copy. Nor is it clear what happened to the manuscript

after the printing or what other copies were used. These uncertainties are due

to the scarcity of works on Yūnīnī and the insufficiency of sources. In this paper

we have tried to eliminate some of these uncertainties by using the rich collection

of manuscripts in Turkey. It has been determined that the original copy of Yūnīnī

does not exist in Turkey and that the Bulak printing made by scholars of al-Azhar

was based on the copy of Abdullah b. Sālim al-Basrī (d. 1134/1722), the most eminent

copy of Yunini manuscript, as well as those of Muhammed al-Mizzī, Bedrānī

and Taqī al-dīn al-Subkī and that of Muhammed b. Ilyas, revised by Hāfiz Yusuf

al-Mizzī. We have provided information about the copies by Abdullah b. Sālim

and other Yūnīnī manuscripts found in Turkey. To show that there were similar

efforts both before and after Yūnīnī, we have also mentioned the copy of Sagānī,

which was praised by Ibn Hajar al-Askalānī, as well as the gloss by Sehārenfūrī

who made the first print of Sahīh al-Bukhārī in the Muslim world. It is hoped that

the copies and the information presented in this paper will lead to some further

works on the topic.

Anahtar Kelimeler

Bukhārī, al-Jāmi‘ al-Sahīh, Yūnīnī, Abdullah b. Sālim al-Basrī, Sultan Abdülhamid II, Bulak

Kaynakça

• Abdülhalîm, Cum‘a Fethî, Rivâyâtü’l-Câmii’s-sahîh ve nüsahuhû, I-II, Katar: Dâru’l-felâh, 1434/2013.
• Albayrak, Ali, “Sahîh-i Buhârî’nin Tashihi” (yayımlanmamış çalışma).
• Altuntaş, M. Celil, “Osmanlı İlim Geleneğinde Buhârîhânlık” (yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2010).
• Aydın, Arafat, “Sagânî’nin Sahîh-i Buhârî Nüshası ve Türkiye Kütüphanelerindeki Yazmaları” (uzmanlık tezi), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2016.
• Basrî, Abdullah b. Sâlim, Zıyâü’s-sârî fî mesâliki Sahîhi’l-Buhârî, haz. Nûreddin Tâlib, I-XVIII, Katar: er-Rakīm li’l-buhûs ve’d-dirâsât, 1432/2011.
• Buhârî, el-Câmiu’s-sahîh, I-IX, Bulak: el-Matbaatü’l-kübrâ el-emîriyye, 1311-13.
• ........., el-Câmiu’s-sahîh bi-hâşiyeti’l-muhaddis es-Sehârenfûrî, I-XV, haz. Takıyyüddin en-Nedvî, I-XV, Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1432/2011.
• ........., el-Câmiu’s-sahîh, haz. M. Mustafa el-A‘zamî, Riyad: Dârü’l-A‘zamî, 1434/2013.
• ........., el-Câmiu’s-sahîh, haz. Merkezü’l-Buhûs ve takniyyetü’l-ma‘lûmât, I-X, Kahire: Dârü’t-te’sîl, 2012.
• ........., el-Câmiu’s-sahîh, I-IX, Dâru’l-cîl, Beyrut, t.y. Fâsî, Takıyüddin, Zeylü’t-Takyîd, haz. Kemâl Yûsuf el-Hût, I-II, Beyrut: Dârü’lkütübi’l- ilmiyye, 1410/1990.
• İbn Hacer el-Askalânî, Fethu’l-bârî, I-XIII, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1379.
• ........., İnbâü’l-gumr bi-enbâi’l-umr, haz. Hasan Habeşî, I-III, Kahire: Lecnetü İhyâi’t-türâsi’l-İslâmî, 1389-92/1969-72.
• İbnü’l-Mulakkın, et-Tavzîh li-şerhi’l-Câmii’s-sahîh, haz. Nûreddin Tâlib, I-XXXVI, Katar : Dâru’l-felâh, 2012.
• Kādî İyâz, el-İlmâ‘ ilâ ma‘rifeti usûli’r-rivâye, haz. Seyyid Ahmed Sakr, Kahire: Dârü’t-türâs, 1389/1970.
• Kandemir, M. Yaşar, “İbn Râfi‘ ”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XX, 239.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed, İrşâdü’s-sârî, I-X, Beyrut: y.y., 1323.
• Kettânî, M. Abdülhay, Fihrisü’l-fehâris, haz. İhsan Abbas, I-III, Beyrut: Dârü’lgarbi’l- İslâmî, 1402/1982.
• Kızıl, Fatma, “Yûnînî”, DİA, XLIII, 595-96.
• Menûnî, Muhammed, “Sahîhu’l-Buhârî fi’d-dirâsâti’l-magribiyye min hilâli ruvâtihi’l-evvelîn ve rivâyâtihî ve usûlih”, Mecelletü’l-Mecmai’l-lugati’l- Arabiyye bi-Dımaşk, 4/3 (1394): 500-49.
• Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, haz. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, I-XXXV, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1400/1980.
• Özşenel, Mehmet, Pakistan’da Hadis Çalışmaları, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı, 2014.
• Quiring-Zoche, Rosemarie, “How al-Buhari’s Sahih Was Edited in the Middle Ages: ‘Ali al-Yunini and His Rumuz,” Bulletin d’Studes Orientales, 50 (1998): 191-222.
• Rûdânî, Sılatü’l-halef bi-mevsûli’s-selef, haz. Muhammed Haccî, Beyrut: Dârü’lgarbi’l- İslâmî, 1408/1988.
• Safedî, A‘yânü’l-asr, haz. Ali Ebû Zeyd v.dğr., I-VI, Beyrut: Dârü’l-fikri’lmuâsır, 1418.
• Sellûm, Ahmed b. Fâris, “Nüshatü’l-İmâm es-Sagānî min Sahîhi’l-Buhârî ve kıymetühü’l-ilmiyye”, Mecelletü’l-Cündî el-müslim, 39 (1431/2010): 8-16. Sezgin, Fuat, Buhârî’nin Kaynakları, Ankara: Kitâbiyât, 2000.
• Süyûtî, Hüsnü’l-muhâdara fî târîhi Mısr ve’l-Kāhire, haz. M. Ebü’l-Fazl İbrâhim, I-II, Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1387/1967.
• Woll, John Obert, “Abdullah b. Sâlim el-Basrî ve 18. Yüzyılda Hadis İlmi”, çev. Nail Okuyucu, Batı Gözüyle Tecdid 1700-1850: İslâm Dünyasında Tecdid Hareketleri, ed. Nail Okuyucu, İstanbul: Klasik, 2014, s. 217-30.
• Zehebî, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’, I-XXV, Beyrut, Müessesetü’r-risâle, 1405/1985. Ziriklî, el-A‘lâm, haz. Züheyr Fethullah, I-VIII, Beyrut: Dârü’l-ilm li’l-Melâyin, 1986.
• Amasya Beyazıt Yazma Eser Ktp., No. 199.
• Âtıf Efendi Yazma Eser Ktp., No. 579, 580.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y. PRK. MK. 6/89.
• Beyazıt Yazma Eser Ktp., Veliyyüddin Efendi, No. 501.
• Bursa İnebey Ktp., Ulucami, No. 539-543.
• Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, No. 177, 1108, 1109.
• Edirne Selimiye Ktp., No. 1042.
• Konya Bölge Yazma Eser Ktp., No. 4772, 8980
• Konya Yûsuf Ağa Ktp., No. 5555.
• Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, No. 355, 362.
• Millet Ktp., Feyzullah Efendi, No. 474.
• Nuruosmaniye Ktp., No. 695, 703.
• Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, No. .ق 481
• Râgıb Paşa Ktp., No.335.
• Süleymaniye Ktp., Ayasofya, No.773, 778.
• Süleymaniye Ktp., Damat İbrahim, No. 267.
• Süleymaniye Ktp., Denizli, No. 52.
• Süleymaniye Ktp., Fatih, No. 1059.
• Süleymaniye Ktp., Hacı Beşir Ağa, No. 161.
• Süleymaniye Ktp., Hamidiye, No. 214.
• Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa, No. 263
• Süleymaniye Ktp., Turhan Vâlide Sultan, No. 67.
• Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, No Yazma Bağışlar. 1557.
• Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., III. Ahmed Kitaplığı, No. 250.