FAKHR AL-DĪN AL-BANĀQITĪ AND HIS WORK ENTITLED AL-RISĀLAT AL-FAKHRIYYA FĪ AQSĀM AL-‘ULŪM AL-HIKAMIYYA

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 1, 205 - 228, 09.03.2024

Elmin Aliyev

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1449538

Öz

Fakhr al-Dīn Abū Sulaiman Dāwūd al-Banāqitī (d. 730/1329-30 [?]), known as Fakhr al-Banāqitī, is one of the scholars of the Ilkhanid period whose life and education we have limited information about. The thinker, who is mostly emphasized as a historian and poet in the sources, is famous for his Persian historical work Ravzatu ulī al-albāb fī marifat al-tawārīh wa'l-ansāb, also known as Tārīkh al-Banāqitī. In fact, until recently it was thought that only this work of his had survived. However, the manuscript that is the subject of this article also brings his other works to the agenda. This manuscript, which is preserved in the Beyazit State Library (Beyazit, nr. 3438), contains three works, namely Ğâisat al-daqāiq, Mi'yār al-abhār, and al-Risālat al-Fakhriyye, all of which are attributed to Banāqitī.
The primary objective of this article is to present the Persian text of al-Risālat al-Fakhriyya and to examine Banāqitī's views on the classification of sciences through information about its content. In addition, biographical information about Banāqitī himself and his family members will be systematized through the identified works. Indeed, these works contain important clues about the thinker's identity as a poet, his teachers, his travels, and the cities he visited, as well as the scholarly personality and circle of his father, Ṭāj al-Dīn Abū al-Fadl Muhammad b. Muhammad (d. 682/1283).

Anahtar Kelimeler

Ilkhanids, Fakhr al-Dīn al-Banāqitī, al-Risālat al-Fakhriyya, Avicenna, Nasīr al-Dīn al-Tūsī, Classification of Sciences.

FAHREDDÎN EL-BENÂKİTÎ VE ER-RİSÂLETÜ’L-FAHRİYYE FÎ AKSÂMİ’L-ULÛMİ’L-HİKEMİYYE ADLI ESERİ

Öz

İlhanlı dönemi âlimlerinden olup, Fahr-i Benâkit adıyla anılan Fahreddîn Ebû Süleyman Dâvud el-Benâkitî’nin (ö. 730/1329-30 [?]) hayatı ve eğitimi hakkında sınırlı bilgilere sahip olduğumuz âlimlerdendir. Kaynaklarda daha ziyade tarihçi ve şair kimliği ile öne çıkarılan düşünür, Târîh-i Benâkitî olarak da bilinen Ravzatu ulî’l-elbâb fî marifeti’t-tevârîh ve’l-ensâb adlı Farsça tarih eseriyle ünlüdür. Hatta yakın zamana kadar sadece bu eserinin günümüze ulaştığı düşünülmekteydi. Fakat bu makalenin konusunu oluşturan el yazma mecmuası onun başka eserini de gündeme taşımaktadır. Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde muhafaza edilen (Beyazıt, nr. 3438) söz konusu mecmuanın ihtiva ettiği Ğâisatü’d-dekâik, Mi’yârü’l-ebhâr ve er-Risâletü’l-Fahriyye adlı eserlerin üçü de Benâkitî’ye atfedilmektedir.
Bu makalenin öncelikli hedefi bu eserlerden er-Risâletü’l-Fahriyye’nin Farsça metninin ortaya konulması ve muhtevasına dair bilgiler üzerinden Benâkitî’nin ilimler tasnifine dair görüşlerinin irdelenmesidir. Ayrıca bu eserler üzerinden Benâkitî’nin kendisi ve aile üyeleriyle ilgili biyografik malumatlar sistemleştirilecektir. Nitekim bu eserler düşünürün şair kimliği, hocaları, seyahatleri ve bulunduğu şehirlerin yanı sıra babası Tâceddin Ebü’l-Fazl Muhammed b. Muhammed’in (ö. 682/1283) ilmî şahsiyeti ve çevresi hakkında da önemli ipuçları içermektedir.

Anahtar Kelimeler

İlhanlılar, Fahreddîn el-Benâkitî, er-Risâletü’l-Fahriyye, İbn Sînâ, Nasîrüddîn et-Tûsî, İlimler Tasnifi.

Teşekkür

Yazma nüshalar ve Farsça dizgi konusunda yardımlarını esirgemeyen Dr. Mehmet ARIKAN’a, aynı şekilde değerli görüşleri ile makalenin zenginleşmesine katkıda bulunan tüm meslektaşlarıma ve hocalarıma teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abdullah Kâşânî, Târîh-i Olcaytû, nşr. Mehîn Hambelî, Tahran: Bongâh-i Tercüme ve Neşr-i Kitâb, 1348.
• Ahmet Yaşar Ocak, “Fütüvvetnâme”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: İSAM, 1996, XIII, 264-265.
• Alâüddevle-i Simnânî, “Salvetü’l-âşıkîn ve sektetü’l-müştâkîn”, Musannefât-ı Fârisî, nşr. Necib Mâyil Herevî, Tahran: Şirket-i İntişârât-i İlmî ve Ferhengî, 1331/1990, 277-300.
• Aliyev, Elmin, “Benâkitî”, İslam Düşünce Atlası, haz. Halil İbrahim Üçer, İstanbul: İLEM-Konya Büyükşehir Belediyesi, 2022, 1207-1208.
• Arıcı, Mustakim (ed.), İlimleri Sınıflamak: İslâm Düşüncesinde İlimler Tasnifi, İstanbul: Klasik, 2019.
• Barthold, W., “Benâkit”, MEB İslam Ansiklopedisi, 2 (1979): 512-513.
• Bedahşânî, Ali b. Mahmûd Ahlesü’l-Hâlise, Süleymaniye Ktp., Fatih, nr. 2612, vr. 1b-66a.
• Benâkitî, Ğâisatü’d-hekâik min Hâliseti’l-hakâik: Beyazıt Devlet Ktp., Beyazıt, nr. 3438, vr. 3b-97b.
• Benâkitî, İrşâdü’l-fütüvvet li-erbâbi’l-mürüvvet, Bursa İnebey Ktp., Genel, 1592, 196b-210b.
• Benâkitî, Mi’yârü’l-Ebhâr fî Arûzi’l-Eş’âr, Beyazıt Devlet Ktp., Beyazıt, nr. 3438, vr. 116b-141a.
• Benâkitî, Târîh-i Benâkitî: Ravzatu Ulî’l-Elbâb fî Marifeti’t-Tevârîh ve’l-Ensâb, thk. Cafer Şiar, Çâphâne-yi Dâverpenâh, Tahran 1348/1969.
• Bosworth, C. E., “Banâkat”, EIr., 3 (1988): 668-669.
• Eşref Altaş, “Fahreddin er-Râzî’nin Hayatı, Hâmileri, İlmî ve Siyasî İlişkileri”, İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Rȃzî, ed. Ömer Türker, Osman Demir, İstanbul: İSAM Yayınları, 2021, 43-95.
• Fahreddin er-Râzî, Münâzârât: Dinî ve Felsefî Tartışmalar, çev. Ömer Ali Yıldırım, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Fazlullâh-ı Hemedânî, Reşîdüddin, Vakfnâme-i Rab‘-ı Reşidî, haz. Müctebâ Mînovî, Îrec Efşâr, Tahran: Encümen-i Âsâr-ı Millî, 1351hş.
• Jackson, P., “Banâkatî Abû Solaymân”, EIr., 3 (1988): 669.
• Jamal J. Elias, The Throne Carrier of God: The Life and Thought of Ala ad-Dawla as-Simnani, Albany: State University of New York, 1995.
• Kaya, M. Cüneyt, “Ebû Sehl Îsâ b. Yahyâ el-Mesîhî ve Kitâb fî Esnâfi’l-Ulûmi’l-Hikmiyye’si”, İslam Tetkikleri Dergisi, 10/2 (2020): 467-499.
• Kaya, M. Cüneyt, “İbn Sînâ’nın Kitâbu Aksâmi’l-Hikme ve Tafsîlihâ’sı: Tahkik ve Tercüme”, Tahkik: İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 3/1 (2020): 1-40.
• M. Nazif Şahinoğlu, “Alâüddevle-i Simnânî”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: İSAM, 1989, II, 345-347.
• Muhsin Ahmedî, “Benâkitî”, Dâiretü’l-Maârif-i Bozorg-i İslâmî, 12 (1383 hş.): 568-569.
• Nefîsî, Said, Târîh-i Nazm u Nesr der Îrân u der Zeban-ı Fârisî, Tahran: Kitabfuruş-i Furugi, 1344.
• Özgüdenli, Osman G., “Reşîdüddin Fazlullâh-ı Hemedânî”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: İSAM, 2008, XXXV, 19-21.
• Özgüdenli, Osman G., Turco-İranica: Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2006.
• Recebzâde, Hâşim, Hâce Reşîdüddîn Fazlullâh-ı Hemedânî, Tahran: Tarh-ı Nev, 1377hş./1998.
• Semerkandi, Devletşah, Tezkiretü’ş-Şu’ara, nşr. Edward Granwille Browne, Leiden: E.J. Brill, 1900.
• Storey, Charles Ambrose. Persian Literature: A Bio-Bibliographical Survey, Royal Asiatic Society, Londra 1972.
• Tûsî, Nasîrüddîn, “Aksâmu’l-Hikme”, Telhîsu’l-Muhassal el-Ma’rûf bi Nakdi’l-Muhassal, Beyrut: Dâru’l-Edvâc, 1405/1985, 526-528.
• Tûsî, Nasîrüddîn, “Fasl fî Beyân-i Aksâmi’l-Hikme ‘Alâ Sebîli’l-Îcâz”, Tasnifü’l-Ulûm beyne Nasîruddîn-i Tusi ve Nasîruddîn el-Beydâvî içinde, nşr. Abbas Muhammed Hasan Süleyman, Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1996, 86-92.
• Tûsî, Nasîrüddîn, “Felsefenin Kısımları (İlimler Tasnifi)”, Felsefe Mektupları: Tûsî ile Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar içerisinde, çev. Murat Demirkol, Ankara: Fecr Yayınları, 2015, 423-426.
• Tûsî, Nasîrüddîn, “İsbât-ı Vâcib Hakkında Risâle”, çev. Elmin Aliyev, Din Felsefesi Açısından Meşşai Gelen-Ek-i: Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi, ed. Recep Alpyağıl, İstanbul: İz Yayıncılık, 2020, 581-586.
• Tûsî, Nasîrüddîn, “Risâle-yi İsbât-i Vâcib”, Mecmûa-ı Resâil-i Hâce Nasîruddîn-i Tûsî, Tahran, 1335, 1-7.
• Yazıcı, Tahsin, “Benâkitî”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: İSAM, 1992, V, 429-430.