Disinformation and Manipulation on Social Media: The Case of 2023 Kahramanmaraş Earthquake

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 5, 2603 - 2624, 31.12.2023

Ali Fikret Aydın

https://doi.org/10.15869/itobiad.1283358

Öz

With the spread of the Internet, every individual has also become a content producer. Especially with social media, a lot of content is produced and shared by users. The absence of a control mechanism in social media often leads to the circulation of news without confirmation and the spread of false information, resulting in disinformation. In this post-truth era where the facts are distorted, the rapid spread of fake news on social media in a short time causes manipulation by changing people's perceptions. Especially in times of crisis, more fake news emerges and spreads. The most obvious example of this has been seen in the Covid 19 pandemic process we have recently experienced. With the emergence of the first case, there has been a great disinformation and manipulation both in the world and in our country. Even at that time, the World Health Organization expressed this situation with the term “infodemia” and emphasized that it was at least as dangerous as the epidemic. A similar situation emerged after the great earthquake we experienced in Kahramanmaraş on February 6, 2023. After the earthquake, the production of a large number of fake news on social media or the distorting of real news led to massive disinformation and people were manipulated incorrectly. Unreal content shared about some government agencies and non-governmental organizations also negatively affected search and rescue efforts. This research, which aims to describe the extent of disinformation on social media during the Maraş earthquake, is important because it deals with a sensitive and current issue that significantly affects society.
In this study, after the 2023 Kahramanmaraş earthquake, the claims and data related to the disaster process, which took place in the social media and handled by Onay.org, were revealed. Descriptive analysis was used in the study, and all the contents between February 6 and March 28, 2023, which were handled by the relevant platform, were examined. As a result of the analysis, it was observed that the majority of the news circulated after the earthquake was false.

Anahtar Kelimeler

Social Media, Disinformation, Manipulation, Disaster, Kahramanmaraş Earthquake.

Sosyal Medyada Dezenformasyon ve Manipülasyon: 2023 Kahramanmaraş Depremi Örneği

Öz

İnternetin yaygınlaşmasıyla birlikte her birey aynı zamanda birer içerik üreticisi konumuna gelmiştir. Özellikle sosyal medyayla birlikte kullanıcılar tarafından çok sayıda içerik üretilmekte ve paylaşılmaktadır. Sosyal medyada denetim mekanizmasının olmaması, çoğu kez haberlerin teyit edilmeden dolaşıma sokulmasına ve yanlış bilgilerin yayılmasına yol açarak dezenformasyona neden olmaktadır. Gerçeklerin çarpıtıldığı hakikat ötesi bu çağda sahte haberlerin sosyal medyada kısa süre içerisinde büyük bir hızla yayılması, insanların algılarını değiştirerek manipülasyona yol açmaktadır. Özellikle kriz dönemlerinde daha fazla yalan haber ortaya çıkmakta ve yayılmaktadır. Bunun en belirgin örneği yakın zamanda yaşadığımız Covid 19 pandemi sürecinde görülmüştür. İlk vakanın ortaya çıkmasıyla gerek dünyada gerekse ülkemizde büyük bir dezenformasyon ve manipülasyon yaşanmıştır. Hatta o dönem Dünya Sağlık Örgütü bu durumu “infodemi” terimiyle ifade edip en az salgın kadar tehlikeli olduğunu vurgulamıştır. Benzer bir durum 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş’ta yaşadığımız büyük depremden sonra da ortaya çıkmıştır. Deprem sonrası sosyal medyada çok sayıda sahte haberin üretilmesi ya da gerçek haberlerin çarpıtılması, büyük boyutta bir dezenformasyona yol açmış ve insanlar yanlış şekilde manipüle edilmiştir. Bazı devlet kurumları ve sivil toplum örgütleri hakkında paylaşılan gerçek dışı içerikler, arama kurtarma çalışmalarını da olumsuz yönde etkilemiştir. Maraş depremi sürecinde sosyal medyadaki dezenformasyonun hangi boyutta gerçekleştiğini betimlemeyi amaçlayan bu araştırma, toplumu önemli ölçüde etkileyen hassas ve güncel bir konuyu ele alması nedeniyle önem taşımaktadır.
Bu çalışmada 2023 Kahramanmaraş depremi sonrasında sosyal medyada yer almış ve teyit.org tarafından ele alınan afet sürecindeki iddialar ve bunlara ilişkin veriler ortaya konmuştur. Çalışmada betimsel analiz kullanılmış olup ilgili platform tarafından ele alınan 6 Şubat-28 Mart 2023 tarihleri arasındaki tüm içerikler incelenmiştir. Analiz sonucunda deprem sonrası dolaşıma sokulan haberlerin büyük çoğunluğunun yanlış olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Medya, Dezenformasyon, Manipülasyon, Afet, Kahramanmaraş Depremi

Kaynakça

• Arabacı, A.O. (2023). Videonun Türkiye’deki Depremin Ardından Kabe’de Okunan Duayı Gösterdiği İddiası, https://teyit.org/analiz-videonun-turkiyedeki-depremin-ardindan-kabede-okunan-duayi-gosterdigi-iddiasi https://teyit.org/covid-19-asisi-ve-tedavisine-iliskin-iddialar/, Erişim Tarihi: 27.03.2023.
• Arslan, Ş. (2022). Sosyal Medya ve Dezenformasyon Tehdidinde Gazetecilik. Aksaray İletişim Dergisi, 4(2), 107-134.
• Arslantaş, H. (04.03.2023). “Tüm Kredi Kartları Geçerlidir” Yazan Kızılay Çadırı Fotoğrafının Gerçek Olduğu İddiası, https://teyit.org/analiz-tum-kredi-kartlari-gecerlidir-yazan-kizilay-cadiri-fotografinin-gercek-oldugu-iddiasi, erişim tarihi: 29.03.2023.
• Aydın, A. F. (2020). Post-Truth Dönemde Sosyal Medyada Dezenformasyon: Covid-19 (Yeni Koronavirüs) Pandemi Süreci. Asya Studies , 4 (12) , 76-90.
• Aydınalp, H.Ş. (2019). Sosyal Medyada Manipülasyon: Pkk Tarafından Oluşturulan Haberler Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aydın Özüdoğru, B. (2023). 2023 Yılında Gerçekleşen Kahramanmaraş Merkezli Depremin Etkileri ve Politika Önerileri, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Politika Notu. https://www.tepav.org.tr/upload/mce/2023/notlar/2023_yilinda_gerceklesen_kahramanmaras_merkezli_depremin_etkileri_ve_politika_onerileri.pdf, Erişim Tarihi: 30.03.2023.
• Björnsson, G. (2016) Outsourcing The Deep Self: Deep Self Discordance Does Not Explain Away Intuitions in Manipulation Arguments. Philosophical Psychology, 29 (5), 637-653.
• Bradshaw, S. ve Howard P. N. (2018). The Global Organization Of Social Media Disinformation Campigns. Journal of International Affairs. Special Issue: Contentious Narratives: Digital Technology And The Attack On Liberal Democratic Norms, 71(1/5): 23-32.
• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2023). 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf, Erişim Tarihi: 30.03.2023.
• Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı (2023). Dezenformasyon Bülteni. https://www.iletisim.gov.tr/turkce/dezenformasyon-bulteni, Erişim Tarihi: 30.03.2023.
• Çömlekçi, M.F. ve Başol, O. (2019). Sosyal Medya Haberlerine Güven ve Kullanıcı Teyit Alışkanlıkları Üzerine Bir İnceleme. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, Sayı: 30, 55-77.
• Elitaş, T. (2022). Dijital Manipülasyon ‘Deepfake’ Teknolojisi Ve Olmayanın İnandırıcılığı. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19 (49) , 113-128.
• Eroğlu, Ş. ve Çakmak, T. (2020). Post-Truth Dönemini Anlamak: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Öğrencilerinin Yeni Medya Araçları Kapsamında Bilgi Bozuklukları ve Doğrulama Algılarının Değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 39, 307-325.
• Ertem, Y.E. (2019). Sosyal Medyada Dezenformasyon. Yayımlanmamış Yüksek Lisansı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Eyübagil, E. E. , Şafak Yaşar, Ş. , Çakanşimşek, E. B. , Duman, H. , Solak, H. İ. , Özkan, A. , Gezgin, C. , Yavaşoğlu, H. H. , Tiryakioglu, İ. , Poyraz, F. , Aktuğ, B. , Yiğit, C. Ö. , Özkaymak, Ç. ve Özener, H. (2023). 6 Şubat 2023 Sofalaca-Şehitkamil Gaziantep (Mw:7.7) ve Ekinözü Kahramanmaraş (Mw:7.6) Depremlerinin GNSS Gözlemlerine Bağlı Öncül Sonuçları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 23 (1) , 160-176.
• Foça, M.A. (2019). Sözlük: Yanlış Bilginin En Yaygın Yedi Türü. https://teyit.org/sozluk-yanlis-bilginin-en-yaygin-7-turu/, Erişim Tarihi: 21.03.2023.
• Göksun, Y. (2023). Afet Sürecinde Dezenformasyonla Mücadele. Kriter- Siyaset, Toplum ve Ekonomi Dergisi, Yıl:7 Sayı: 77, https://kriterdergi.com/dosya-deprem-ve-afet-yonetimi/afet-surecinde-dezenformasyonla-mucadele, Erişim Tarihi: 03.04.2023.
• Güler, M. (2018). Bir Manipülasyon Aracı Olarak Rızanın İmalatı. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3 (5) , 75-101.
• Güngör, E. (28.02.2023). Görseldeki Tweetin Oğuzhan Uğur’a Ait Olduğu İddiası, https://teyit.org/analiz-gorseldeki-tweetin-oguzhan-ugura-ait-oldugu-iddiasi, Erişim tarihi: 29.03.2023.
• Güngör, K.S. (2023). Asrın Felaketinde Dezenformasyon, Manipülasyon, Komplo Teorileri ve Dezenformasyonla Mücadele. Kriter- Siyaset, Toplum ve Ekonomi Dergisi, Yıl:7 Sayı: 77, https://kriterdergi.com/dosya-deprem-ve-afet-yonetimi/asrin-felaketinde-dezenformasyon-manipulasyon-komplo-teorileri-ve-dezenformasyonla-mucadele, Erişim Tarihi: 03.04.2023.
• Ilgın, H.O. (2021). Sosyal Medyada Dezenformasyon ve Halkla İlişkiler İlişkisi. İletişim Çalışmaları Dergisi, 7(2), 303-322.
• Karagöz, K. (2018). Post-Truth Çağında Yayıncılığın Geleceği. TRT Akademi, 3 (6), 678-708.
• Karataş, Z. (2017). Sosyal Bilim Araştırmalarında Paradigma Değişimi: Nitel Yaklaşımın Yükselişi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi , 1 (1) , 68-86 .
• Keskin, Ö.H. (28.03.2023). Süleyman Soylu'nun Deprem Sonrası Güncel Halini Gösterdiği İddia Edilen Fotoğraf, https://teyit.org/analiz-suleyman-soylunun-deprem-sonrasi-guncel-halini-gosterdigi-iddia-edilen-fotograf, erişim tarihi: 29.03.2023.
• Kılıç, İ. (2023). Çinli Arama Kurtarma Görevlisini Gösteren Fotoğrafların Yapay Zekayla Üretildiği İddiası , https://teyit.org/analiz-cinli-arama-kurtarma-gorevlisini-gosteren-fotograflarin-yapay-zekayla-uretildigi-iddiasi, erişim tarihi: 28.03.2023.
• Kınay, K. ve Atalay, G. E. (2021). Sosyal Medyada Trol Hesaplar ve Algı Yönetimi: COVID-19 Sürecinde Twitter’da Aşı Karşıtlığı. Medya ve Kültürel Çalışmalar Dergisi, 3 (2) , 56-63.
• Kiraz, E. (2019). Sosyal Medya ve Algı Yönetimi: İngilterenin Brexit Sürecinde Sosyal Medya Dezenformasyonu. Paradoks Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 15 (1), 1, 1-18.
• Maden, S. (2023). 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş’ta Yaşanan Depremler Ekseninde Türkiye’de Deprem Haberciliğine Bakış: Prof. Dr. Süleyman İrvan ile Söyleşi. Etkileşim, 11, 406-420.
• Özer, N. P. (2019). Gazete Haberlerinde Manipülasyon 28 Şubat Örneği. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 3 (2) , 213-236.
• teyit.org (2023). 6 Şubat 2023 Türkiye Depremleri. https://teyit.org/subat-2023-turkiye-depremleri, Erişim Tarihi: 24.03.2023.
• Toktay, Y. (2019). Sosyal Medyada Dezenformasyon, Manipülasyon ve Propaganda Etkisi: Zeytin Dalı Harekâtı Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED) (2023). 2023 Kahramanmaraş Depremi Afet Ön Değerlendirme Durum Raporu. https://turkonfed.org/Files/ContentFile/turkonfed2023kahramanmarasdepremiafetdurumraporu021023-4718.pdf, Erişim Tarihi: 30.03.2023.
• Tüysüz, O. (2023). 3 Soruda Kahramanmaraş Depreminin Kendine Has Özellikleri. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/3-soruda-kahramanmaras-depreminin-kendine-has-ozellikleri/2818919, Erişim Tarihi: 30.03.2023.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2000). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, D. (2023). Dua Eden Bulutların Kahramanmaraş Depremi İle Alakalı Olduğu İddiası, https://teyit.org/analiz-dua-eden-bulutlarin-kahramanmaras-depremi-ile-alakali-oldugu-iddiasi, Erişim Tarihi: 28.03.2023.
• Yılmaz, A. M. B. (2013). Küreselleşme Sürecinde Haberde Manipülasyon Örnek Olay: Abd-Irak Savaşı. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2 (1) .