Representation of Sultan in The Edirne Üç Şerefeli Mosque: Non Existing Mahfil-i Hümâyûn and Kasr-ı Hümâyûn

Yıl 2024, Sayı: 21, 1 - 25, 31.01.2024

N. Çiçek Akçıl Harmankaya

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1363894

Öz

In Islamic architecture, the units assigned to the emperors to perform prayers with their entourages were called maksûre or mahfil. These units, also called hunkâr mahfili or mahfil-i hümâyûn are particularly seen in selâtin mosques to perform the Friday and Eid prayers of the sultans, as well as the isha prayers on the holy nights. The hunkâr mahfili of Edirne Üç Şerefeli Mosque, one of the examples of these structures is our subject of study. Üç Şerefeli Mosque was built by architect Muslihiddin by the torder of The Sultan Murad II between the years 1437- 1447. The structure, named after its minaret with three balconies (üç şerefeli), is also extremely important in Ottoman architecture with its central plan and the court with cloistered fountain. It is known that there was a hunkâr mahfili in the southeast corner of the sanctuary, and it is mentioned as “mahfil-i hümâyûn” in the renovation books dating from 1753, 1759, and 1763. The first window of the mosque’s east facade, toward the kiblah, has been converted to be the entrance gate to this hunkâr mahfili. The mahfil and the pavilion, which do not exist today, were demolished in 1935. Within the scope of this study, the sultan’s mahfil and pavilion, which had been demolished, will be introduced and evaluated with similar examples in terms of architectural features and construction tradition.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Üç Şerefeli Mosque, Hünkâr Mahfili, Hünkâr Kasrı, Architecture History

Edirne Üç Şerefeli Cami’de Hükümdarın Temsili: Yok Olan Mahfil-i Hümâyûn ve Kasr-ı Hümâyûn

Öz

İslam mimarisinde hükümdarların maiyetleriyle birlikte namaz kılmasına tahsis edilen birimlere maksûre veya mahfil denmektedir. Padişahların cuma ve bayram namazlarını kılmaları için özellikle selatin camilerinde yer alan bu birimler, “hünkâr mahfili” veya “mahfil-i hümayun” olarak da adlandırılmaktadır. Bu örneklerden biri olan Edirne Üç Şerefeli Cami’deki hünkâr mahfili bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Üç Şerefeli Cami II. Murad tarafından 1437-1447 yılları arasında mimar Muslihiddin’e inşa ettirilmiştir. Adını üç şerefeli minaresinden alan yapı Osmanlı mimarisinde merkezî planı ve şadırvanlı-revaklı avlusuyla son derece önemlidir. Caminin güneydoğu köşesinde bir hünkâr mahfilinin bulunduğu bilinmekte olup bu mahfil, 1753, 1759 ve 1763 tarihli tamir keşif belgelerinde “mahfil-i hümâyûn” olarak belirtilmektedir. Caminin güney doğu cephesinde kıble yönündeki ilk penceresi kapı olacak şekilde dönüştürülen mahfile, kıble yönünde sonradan bir hünkâr kasrı eklendiği anlaşılmaktadır. Günümüzde mevcut olmayan mahfil ve kasır 1935 yılında yıkılmıştır. Bu çalışma kapsamında yok olan söz konusu hünkâr mahfili ve kasrı tanıtılarak mimari özellikleri ve inşa geleneği bakımından benzer örnekler ile değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Üç Şerefeli Cami, Hünkâr Mahfili, Hünkâr Kasrı, Mimarlık Tarihi

Kaynakça

• Akçıl, Nesrin Çiçek. “Üç Şerefeli Cami ve Külliyesi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, 277-279. google scholar
• Aslanapa, Oktay. “Edirne’de Türk Mimarisinin Gelişmesi”. Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993, 223-232. google scholar
• Aslanapa, Oktay. Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 2004. google scholar
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri. C. II, İstanbul: Fetih Cemiyeti, 1972. google scholar
• Bayrakal, Sedat. Edirne’deki Tek Kubbeli Camiler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001. google scholar
• Cengiz, Hasan Ali. 1752 Edirne Depremi (Zelzele-i Azîme). İstanbul: Kitabevi Yayınevi, 2020. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başbakanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Evkaf Mektubi Kalemi (EV. MKT)- 02102.00018-013, Şubat 1306 (Şubat 1890) google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başbakanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Evkaf Mektubi Kalemi (EV. MKT)- 02102.00018-015, 17 Eylül 1306 (29 Eylül 1890) google scholar
• Çetinaslan, Mustafa. “Hünkâr Mahfillerinin Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Osmanlı Dönemi Örnekleri”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 29 (2013): 61-62. google scholar
• Çetinaslan, Mustafa. Mahfil-i Hümâyûn Osmanlı Camilerinde Hünkâr Mahfilleri. Konya: Aybil Yayınevi, 2015. google scholar
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Edirne’de Sultan I. Ahmed Devri İmar Faaliyetleri”. Edirne Araştırmaları. google scholar
• Ed. Yüksel Topaloğlu ve Metin Ünver. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları 2023, 237-242. google scholar
• Emecen, Feridun M. “Tarih Koridorlarında Bir Sınır Şehri: Edirne”. Edirne: Serhattaki Payıtaht. Haz. Emin Nedret İşli ve M. Sabri Koz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998, 49-69. google scholar
• Eski Türkiye. “Edirne.” Erişim 23 Mart 2022 google scholar
• http://www.eskiturkiye.net/4274/edirne-1878#lg=0&slide=0. google scholar
• Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi C.1/3. Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016. google scholar
• Gurlitt, Cornelius. “Die Bauten Adrianopels”. Orientalisches Archiv I (1910-1911): 51-60. google scholar
• Güray Gülyüz, Bahriye. “Edirne’deki Selatin Camilerinde Mahfil Kullanımı”. Tarih Öncesinden Cumhuriyete Edirne Üzerine Araştırmalar. Ed. Ergün Karaca. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları 2021, 119-170. google scholar
• Hüseyin Ayvansarayi. Vefeyât-ı Selâtin ve Meşâhîr-i Rical. Haz. Fahri Ç. Derin. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978. google scholar
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Padişahı”. Doğu Batı 54 (2010): 9-20. google scholar
• Karakuyu, Mehmet ve Faruk Sarıusta. “Evliya Çelebi’ye Göre 17. Yüzyılda Edirne’nin Şehir Coğrafyası ve Kültürel Hayat”. Marmara Coğrafya Dergisi 24 (2011):124-149. google scholar
• Köse Sayan, Feyza. “Erken Osmanlı Camileri İçinde Edirne Üç Şerefeli Cami ve Belgeler Üzerinden Cumhuriyet Dönemine Kadar Geçirdiği Onarımlar”. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2018. google scholar
• Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, 2007. google scholar
• Küçükkaya, Ayşe Gülçin. “Mimarbaşı Sedefkâr Mehmet Ağa Dönemi Edirne Yapıları ve Defterdar Ekmekçioğlu Ahmet Paşa”. Belleten 55/213 (1991): 393-414. google scholar
• Mercimek Altınsoy, Gülşen. “Edirne Camilerinde 18. yy. Onarımları”. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 1999. google scholar
• Okçuoğlu, Tarkan. “19. Yüzyılda İstanbul Camilerine Eklenen Ahşap Hünkâr Kasırları Üzerine Değerlendirmeler”. İstanbul Araştırmaları Yıllığı 3 (2014): 129-141. google scholar
• Orbay, Kayhan. “Muhasebe Defterlerine Göre 17. Yüzyıl Başlarında Üç Şerefeli Camii Vakfı”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 15 (2011): 159-165. google scholar
• Ri’fat Osman Tosyavî-zade. Edirne Evkaf-ı İslamiyye Tarihi Camiler ve Mescitler. Çev. Ülkü Ayan Özsoy. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1999. google scholar
• Sudalı, Muzaffer. Hünkar Mahfilleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, 1958. google scholar
• Tanman, M. Baha. “Edirne’de Erken Dönem Osmanlı Camileri ve Özellikle Üç Şerefeli Cami Hakkında”. Edirne: Serhattaki Payıtaht. Haz. Emin Nedret İşli ve M. Sabri Koz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998, 325-352. google scholar
• Tanman, M. Baha. “Hünkâr Kasırları”. DB İstanbul Ansiklopedisi. 4. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003, 100-102. google scholar
• Tanman, M. Baha. “Hünkâr Mahfilleri”, DB İstanbul Ansiklopedisi. 4. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003, 102-103. google scholar
• Tanman, M. Baha. “Mahfil”. TDV İslam Ansiklopedisi. 27. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003, 331-333. google scholar
• Tanman, M. Baha. “Kasr-ı Hümayun”. TDV İslam Ansiklopedisi. 24. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, 573-575. google scholar
• Tarım Ertuğ, Zeynep. “Edirne’de Yapılan Son Cülus Töreni”. Edirne: Serhattaki Payıtaht. Haz. Emin Nedret İşli ve M. Sabri Koz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998, 161-165. google scholar
• Tarihi Fotoğraflarla Edirne. Haz. Halit Eren, Orhan Çelik ve Zeynep Durukal. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA) Yayınları, 2015. google scholar
• Üsküdarî Abdullah Efendi. Vâkı‘ât-ı Rûz-merre. II. Haz. Muzaffer Doğan. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 2017. google scholar
• Üsküdarî Abdullah Efendi. Vâkı‘ât-ı Rûz-merre. III. Haz. Erhan Afyoncu. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 2017. google scholar