Edirne’de Tarihî Bir Eğitim Yapısı: Bulgar Katolik Okulu ve Mimari Özellikleri

Yıl 2024, Sayı: 21, 69 - 102, 31.01.2024

Merve Arslan Çinko Zeynep Eres

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1344027

Öz

Osmanlı Devleti’nde geleneksel eğitimden modern eğitim sistemine geçişin yaşandığı 19. yüzyılda çeşitli çağdaş eğitim kurumları faaliyete geçmiş, ülke genelinde hem Müslümanlar hem de gayrimüslim ve yabancılar tarafından çok sayıda okul faaliyete geçirilmiştir. Edirne vilayetindeki önemli topluluklardan birisi olan Bulgarlar da hem vilayet bütününde hem de kent merkezinde çok sayıda okul açmışlardır. Bunların birisi de Bulgar Katolik Okulu’dur. Polonyalı Katolik mezhebine bağlı bir grup olan Resüreksiyonistler tarafından Bulgarlar arasında Katolik mezhebini yaymak üzere 19. yüzyılın ikinci yarısında açılan Bulgar Katolik Okulu, ilk önce mevcut bir binada faaliyete geçmiştir. Okulun bulunduğu arazi üzerinde 1893 yılında iki katlı kâgir bir yapı inşa edilmiş, 1907 sonrası ise yeni bir kâgir yapının eklenmesiyle okul görkemli bir yapıya dönüşmüştür. Yapının eğitim işlevi 1930’lu yıllarda kesintiye uğrasa da 1960’larda tekrar okul olarak kullanıma açılmıştır. Yapı, günümüzde eğitim işlevi ile kullanılmaktadır. Bu çalışma ile Edirne’de 19. yüzyılda inşa edilen ve bölge için tekil bir örnek oluşturan bir Bulgar eğitim yapısının tarihî, kültürel ve mimari değerlerine yönelik tespitlerin yapılması amaçlanmıştır. Yapının inşa ediliş amacı ve mimari gelişim süreci Osmanlı Arşivi belgeleriyle ortaya çıkarılmış hem eğitim tarihi hem de mimarlık tarihi bağlamında öneminin ortaya konulması ve korunması gerekliliğinin vurgulanması çalışmanın hedefleri arasında yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Mimari Miras, Koruma, Eğitim Binası, Edirne, Bulgar Okulu

A Historical Educational Building in Edirne: Bulgarian Catholic School and Its Architectural Features

Öz

In the 19th century, when the transition from traditional education to the modern education system was experienced in the Ottoman Empire, various modern educational institutions were established. Not only Muslims but also non-Muslims and foreigners opened many schools throughout the country. The Bulgarians, one of the substantial communities living in Edirne, which is adjacent to the capital Istanbul, opened many schools in the province. One of them was the Bulgarian Catholic School. This school was opened in the second half of the 19th century by the Resurrectionists, a group affiliated with the Polish Catholic sect, to spread the Catholic sect among the Bulgarians. This school first became operational in an existing wooden structure. Then, a two-storey masonry building was built in 1839 in this area, and after 1907, with the addition of a new masonry building, the school turned into a magnificent structure. Although the educational function of the building was interrupted in the 1930s, it was opened in the 1960s again. The building is still used for education today. This study is aimed to determine the historical, cultural, and architectural values of a Late Ottoman Period Bulgarian educational building in Edirne, which constitutes a singular example for the region. The purpose of usage and architectural development of the building has been revealed in the Ottoman Archive documents. Its importance has been emphasized in the context of education and architectural history, and the necessity of its conservation has been indicated.

Anahtar Kelimeler

Architectural Heritage, Conservation, Educational Building, Edirne, Bulgarian School

Kaynakça

• Ahmet Badi Efendi. Riyaz-ı Belde-i Edirne 20. Yüzyıla kadar Osmanlı Edirne’si. Ed. Niyazi Adıgüzel ve Raşit Gündoğdu. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayını, 2014. google scholar
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi M.Ö.1000-M.S.2016. Ankara: Pegem Akademi, 2016. google scholar
• Alkan, Mehmet Ö. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri (18391924). 6. cilt. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, 2000. google scholar
• Balta, Evangelia. “Edirne Rum Cemaati (XIX. Yüzyıl ortası-1922),” Edirne: Serhattaki Payitaht. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998, 229-253. google scholar
• Bilim, Cahit Yalçın. Tanzimat Devri’nde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma (1839-1876). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi, 1984. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) 1199/89916, 08 Cemazeyilevvel 1316 (16 Eylül 1898). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Ali Evrak Odası google scholar
• (BEO.) 4301/322544, 03 Ramazan 1332 (26 Temmuz 1914). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Kalem-i Mahsus (DH. KMS.) 17/27, 8 Cemazeyilevvel 1332 (4 Nisan 1914). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT.) 1772/13, 02 Rabiulevvel 1308 (16 Ekim 1890). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.) 500/12, 21 Teşrinisani 1331 (4 Aralık 1915). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Adliye ve Mezahib (İ. AZN.) 16/7, 17 Rabiuevvel 1312 (7 Eylül 1895). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Adliye ve Mezahib (İ. AZN.) 29/16, 11 Zilkade 1315 (03 Nisan 1898). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Adliye ve Mezahib (İ. AZN.) 83/21, 26 Muharrem 1327 (17 Şubat 1909). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Adliye ve Mezahib (İ. AZN.) 76/28, 20 Zilhicce 1325 (25 Aralık 1907). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Adliye ve Mezahib (İ. AZN.) 69/5, 12 Şevval 1324 (29 Kasım 1906). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Adliye ve Mezahib (İ. AZN.) 19/30, 30 Zilkade 1313 (13 Mayıs 1896). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Dahiliye (İ. DH.) 1215/95123, 20 Cemazeyilahir 1308 (31 Ocak 1891). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) 1115/17, 21 Rabiulevvel 1327 (12 Nisan 1909). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Şura-yı Devlet (ŞD.) 1940/5, 25 Şaban 1324 (14 Ekim 1906). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Şura-yı Devlet (ŞD.) 1941/12, 22 Zilkade 1325 (27 Aralık 1907). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Maarif Nezareti Maruzatı (Y. PRK. MF.) 3/31, 29 Zilhicce 1311 (3 Temmuz 1894). google scholar
• Durmaz, Edip, “Bulgarian Schools in Thrace During the Late Ottoman Period and the Early Years of the Republic (1851-1948).” Educational Alternatives 14 (2016): 187-198. Erişim 20 Aralık 2023. https://www.scientific-publications.net/en/article/1001289/. google scholar
• Edirne Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi Arşivi (EAEMA). google scholar
• Edirne I. Murat Anadolu Lisesi Arşivi. google scholar
• Edirne Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi (EKVKBKA), 22.00.441 No.lu kurul dosyası. google scholar
• Electronic Library. “Cvigaiiaııe Ha Bigrapo-KamonuHecKama ruMHasua b OgpuH (Creation of the Bulgarian Catholic High School in Edirne).” Erişim 20 Haziran 2023, https://electronic-library. org/articles/Article_0246.html google scholar
• Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi. 2. cilt. İstanbul: Eser Matbaası, 1977. google scholar
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşivi. 352.961 EDİ. google scholar
• Kayıcı, Haluk. Salnamelere göre İdari, Sosyal ve Ekonomik Yapısıyla Edirne Sancağı. Edirne: google scholar
• Edirne Valiliği Kültür Yayınları, 2013. google scholar
• Kazancıgil, Ratip, Nilüfer Gökçe ve Ender Bilar. Edirne’nin Eğitim Tarihi (İlk-Orta Öğretim) 13612005. Edirne: Edirne Valiliği Yayınları, 2006. google scholar
• Kısaparmak, Necip Güngör. Milli Eğitim Cephesiyle Edirne. Edirne: Turan Matbaası, 1968. google scholar
• Kodaman, Bayram. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991. google scholar
• Macar, Elçin. “Edirne’nin Katolik Bulgarların Tarihindeki Yeri.” Uluslararası Edirne’nin Fethinin 650. Yılı Bildiriler Kitabı. Edirne: Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınevi, 2012, 185192. google scholar
• Mahmud Cevad İbnü’ş Şeyh Nafi. Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı-XIX. Asır Osmanlı Maarif Tarihi-. Ed. Taceddin Kayaoğlu. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2001. google scholar
• Mevsim, Hüseyin. “Edirne Bulgar Katolik Mektebi’nden bir Leh Pederin 93 Harbi Notları.” Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi 2 (2015): 159-184. Erişim 20 Haziran 2023. https://dergipark.org. tr/tr/pub/baed/issue/34540/381587. google scholar
• Peremeci, Osman Nuri. Edirne Tarihi. İstanbul: Edirne ve yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları, 1940. google scholar
• Türk, Fahri. “Edirne Bulgar Cemaati ve Polonya Azınlık Okulu.” Belleten Dergisi 268 (2009), 705720. Erişim 20 Haziran 2023. https://doi.org/10.37879/belleten.2009.705. google scholar
• Vesti. “Dr. Petar Beron Fund Finances the Construction of a Bulgarian High School in Edirne.” Erişim 11.08.2023. https://www.vesti.bg/bulgaria/obshtestvo/kak-e-syzdadena-bylgarskata-myzhka-gimnaziia-v-odrin-6050138 google scholar