Antalya Kaleiçi and Its Surroundings on the 1905 Maps

Yıl 2024, Sayı: 21, 229 - 260, 31.01.2024

Evren Dayar

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1240796

Öz

Maps are highly valuable as historical sources because they offer a visual representation of the reality, they depict during the time they were created. The significance of maps as historical resources becomes even more apparent when studying cities like Antalya, which have experienced significant damage to their historical structures, or when attempting to identify structures that no longer exist today. The maps become crucial tools for reconstructing the historical fabric of such cities and bridging the gap between the past and the present. This article aims to evaluate two maps of Antalya prepared on March 27, 1905, utilizing archival documents, inscriptions, and various visual sources. These maps, created to document the damage to the walls and towers of Antalya in the early 20th century, are highly functional for identifying key reference points in the city and understanding urban modernization. In the article, based on the 1905 maps, the city’s harbor, Antalya Citadel (Tophane), Kaleiçi neighborhoods, city walls, city gates, and the settlement areas outside the walls are depicted, presenting a panoramic view of early 20th-century Antalya. In addition, the 1905 maps provide significant information about some structures that are no longer present today. Through the 1905 maps, it has been possible to identify the bathhouse structure in the citadel, the Bayrakdar Baba Tomb, and the original location of the clock tower, claimed to have been constructed in 1921.

Anahtar Kelimeler

Antalya, City maps, Historical places, Architectural history, Modernization

1905 Haritalarında Antalya Kaleiçi ve Çevresi

Öz

Haritalar, oluşturuldukları dönemdeki gerçekliğin görsel bir temsilini sundukları için tarihî kaynak olarak son derece değerlidir. Haritaların tarihî kaynak olarak önemi, Antalya gibi tarihî yapıları önemli ölçüde tahrip olmuş kentleri incelerken veya günümüzde artık var olmayan yapıları tespit etmeye çalışırken daha da belirgin hâle gelmektedir. Bu haritalar, bu tür kentlerin tarihî dokusunu yeniden inşa etmek için önemli bir araç hâline gelmekte ve geçmişle bugün arasında köprü kurmayı sağlamaktadır. Bu makale, arşiv belgeleri, kitabeler ve farklı görsel kaynaklardan faydalanarak 27 Mart 1905 tarihinde hazırlanmış iki Antalya haritasını değerlendirmeyi amaçlamaktadır. 20. yüzyıl başlarında Antalya sur duvarları ile burçlarında gerçekleştirilen tahribatı belgelemek amacıyla hazırlanan bu haritalar, kentin belli başlı nirengi noktalarının tespit edilmesi ve kentsel modernleşmenin anlaşılması açısından oldukça işlevseldir. Makalede, 1905 haritalarından hareketle kentin limanı, iç kale (Tophane), Kaleiçi mahalleleri, sur duvarları ve kent kapıları ile sur dışı yerleşim alanı tasvir edilmiş; bu suretle 20. yüzyılın başlarında Antalya’nın panoramik bir görünümü sunulmuştur. Bunların yanı sıra 1905 haritaları, günümüzde mevcut olmayan bazı yapılara dair de önemli bilgiler vermektedir. İç kale mevkiindeki hamam yapısı, Bayrakdar Baba Türbesi, bugüne kadar 1921 yılında inşa edildiği düşünülen saat kulesinin ilk yeri, 1905 haritaları vasıtasıyla tespit edilebilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Kent haritaları, tarihî yapılar, Mimarlık tarihi, Modernleşme

Kaynakça

• Acun, Hakkı. Osmanlı İmparatorluğu Saat Kuleleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2011. google scholar
• Antalya Şeri’yye Sicilleri AŞS. 5/108. google scholar
• Bean, George. “Inscriptions in the Antalya Museum”. Belleten XXII (1958): 21-91. google scholar
• Bean, George. Turkey’s Southern Shore. Londra: John Murray, 1989. google scholar
• Bohun, Edmund. A Geographical Dictionary, Representing the Present and Ancient Names of all the Countries. Londra: y.y., 1688. google scholar
• Bosch, Clemens Emin. “Antalya Bölgesinde Araştırmalar I: Antalya Kitabeleri”. Çev. Sabahat Atlan. Belleten CXI/41 (1947): 88-125. google scholar
• Chatzipetrou, Panag P. Istoria Tis Attaleias Tis Mikras Asias Apo Tis Ktiseos Aftis Mechri Tou 1922. Atina, y.y., 1969. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Nafia Vekâleti, 230-0-0-0/9.32.1, 17 Nisan 1892. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 709/53105, 9 Cemâziyelahir 1313 (27 Kasım 1895). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Adliye (C. ADL), 95/5727, 29 Zilkade 1282 (15 Nisan 1866). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Nezâreti Müteferrik (DH. MB. HPS. M), 9/24, 26 Zilhicce 1331 (26 Kasım 1913). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi (DH. MKT), 682/1, 8 Muharrem 1321 (6 Nisan 1903). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi (DH. MKT), 751/1, 19 Cemâziyelevvel 1321 (2 Ağustos 1903). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Hâriciye Nezâreti Mektûbî Kalemi (HR. MKT), 541/59, 15 Zilkade 1282 (1 Nisan 1866). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrâde Meclis-i Vâlâ (İ. MVL), 22/345, 11 Rebîülevvel 1256 (13 Mayıs 1840). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrâde Şûrâ-yı Devlet (İ. ŞD), 71/4192, 13 Safer 1302 (2 Aralık 1884). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Maârif Nezâreti Tedrîsat-ı İbtidâiyye Kalemi (MF. İBT), 60/106, 7 Zilhicce 1314 (9 Mayıs 1897). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi (MF. MKT), 88/97, 18 Safer 1303 (26 Kasım 1885). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Şûrâ-yı Devlet (ŞD), 570/17, 17 Rebîülevvel 1299 (6 Şubat 1882). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Şûrâ-yı Devlet (ŞD), 2782/1, 16 Rebîülevvel 1328 (28 Mart 1910). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Şûrâ-yı Devlet (ŞD), 2783/1, 16 Rebîülevvel 1328 (28 Mart 1910). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Şûrâ-yı Devlet (ŞD), 2529/5, 19 Cemâziyelevvel 1305 (2 Şubat 1888). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Tapu Tahrir Defterleri (TT. d), 166, s. 575. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Hûsûsi Mârûzat (Y. A. HUS), 335/66, 11 Rebîülevvel 1313 (1 Eylül 1895). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Esas Evrakı (Y. EE), 11/6, 5 Receb 1297 (13 Haziran 1880). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Mütenevvi Mâruzât (Y. MTV), 163/94, 20 Safer 1315 (21 Temmuz 1897). google scholar
• Çelik, Cemil. “Osmanlı Dönemi Antalya Karantina Teşkilatı”. Ed. Hasan Çiftçi. Sosyal Bilimlerde Seçme Konular 5. Ankara: İksad Yayınevi, 2022, 361-402. google scholar
• Dayar, Evren. “1815 Haritası’nda Antalya Kalesi: Surlar, Kapılar ve Burçlar”. Belleten 84/300 (2020): 667-716. google scholar
• Dayar, Evren. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemlerinde Antalya Kaleiçi ve Çevresi”. METU JFA 37/2 (2020): 59-84. google scholar
• Dayar, Evren. “20. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya’nın Kentsel Gelişimi (1908-1950)”. CTAD 33 (2021): 125-160. google scholar
• Dayar, Evren. “19. Yüzyılda Antalya’nın Mahfuz Liman Sorunu ve İskele Tamiratları”. Antalya’nın Denizcilik ve Deniz Ticareti Tarihi. Ed. Fatma Şimşek. İstanbul: Zero Yayınları, 2022, 277-297. google scholar
• Dayar, Evren. “Âyânlar Çağı’nda Antalyalı Bir Hânedân: Tekelioğulları (1770-1814)”. Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies LIX (2022): 117-156. google scholar
• Dayar, Evren. “Antalya Kaleiçi Panhagia Kilisesi ve Câmi-i Cedid”. Belleten 86/306 (2022): 533566. google scholar
• De Breves, François Savary. Relation des Voyages de Monsieur de Breves. Paris: Thomas de la Ruelle Matbaası, 1628. google scholar
• DeWeese, Devin. Islamization and Native Religion in the Golden Horde: Baba Tükles and Conversion to Islam in Historical and Epic Tradition. University Park PA: Pensilvanya Eyalet Üniversitesi Yayınları, 1994. google scholar
• Duggan,Terrance Michael Pattrick. “XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Antalya Limanı”. Antalya’nın Denizcilik ve Deniz Ticareti Tarihi. Ed. Fatma Şimşek, İstanbul: Zero Yayınları, 2022, 157-176. google scholar
• Ebu Abdullah Muhammed İbn Battûta Tanci. İbn Battûta Seyahatnamesi. Çev. Abdülsait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005. google scholar
• Eravşar, Osman. “Alanya İç Kale Köşkü Hamamı”. Kalon Oros/Alanya Ortaçağ Arkeolojisi. Ed. Sema Doğan. İstanbul: Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü Yayınları, 2022, 75-89. google scholar
• Eyice, Semavi. “Gazi Mestan Türbesi”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 13. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, 459. google scholar
• Flemming, Barbara. Geç Ortaçağ Dönemi’nde Pamfilya, Pisidya ve Likya’nın Tarihi Coğrafyası. Çev. Hüseyin Turan Bağçeci. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018. google scholar
• Fyfe, Gordon ve John Law. “Editors’ Introduction: On the Invisibility of the Visual”. Picturing Power: Visual Depiction and Social Relations, Sociological Review Monograph 35. Ed. Gordon Fyfe ve John Law. New York: Routledges, 1987, 1-14. google scholar
• Gökalp, Nuray. “Attaleia Kent Tarihi ve Yazıtı Korpusu.” Doktora tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2008. google scholar
• Grainger, John D. The Cities of Pamphylia. Oxford: Oxbow Kitapları, 2009. google scholar
• Güçlü, Muhammet. “Antalya Saat Kulesi’nin İnşası”. TAÇ 1 (Ekim-Aralık 2013): 38-41. google scholar
• Hanssen, Jens. “‘Your Beirut is on My Desk’: Ottomanizing Beirut under Abdülhamid II, 18761909”. Projecting Beirut: Episodes on the Construction and Reconstruction of a Modern City. Ed. Peter G. Rowe ve Hashim Sarkis. Münih: Prestel, 1998, 41-67. google scholar
• Hasluck, Frederick William. Christianity and Islam under the Sultans. C. 2. Oxford: Clarendon Yayınları, 1929. google scholar
• Hellenkemper, Hansgerd ve Friedrich Hild. Tabula Imperi Byzantini VIII.1: Lykien und Pamphylien. Viyana: Avusturya Bilimler Akademisi Yayınevi, 2004. google scholar
• Hill, George Francis. A History of Cyprus, Vol 2: The Frankish Period (1192-1432). Cambridge: Cambridge Üniversitesi Yayınları, 1948. google scholar
• İbn Bîbî. El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name). C. I. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996. google scholar
• Kafesçioğlu, Çiğdem. “Urban Mapping in the Ottoman Empire”. The History of Cartography IV: Cartography in the European Enlightenment. Ed. Matthew H. Edney ve Mary Sponberg Pedley. Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları, 2020, 1586-1591. google scholar
• Kaymak, Gamze. Antalya Cumanın Câmii, Mimari Tarihi ve Bizans Kökeni, Rölöve-Yapı Analiz-Anıt Koruma ve Bakımı. İstanbul: Adalya Ek Yayın Dizisi 9, 2009. google scholar
• Konya Vilayet Salnamesi Def’a 11, Hicri 1295. Miladi 1878. google scholar
• Konya Vilayet Salnamesi Def’a 14, Hicri 1300. Miladi 1882/1883. google scholar
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitabeleri ile Üsküdar Tarihi. C. I. İstanbul: Üsküdar Belediyesi Kültür Yayınları, 2021. google scholar
• Lanckoronski, Karl Grafen. Stadte Pamphyliens undPisidiens (C. 1): Pamphylien. Viyana: Tempsky Yayınevi, 1890. google scholar
• Lucas, Paul. Voyage du Sieur Paul Lucas, Fait par Ordre du Roy Dans la Grece l’Asie Mineure, la Macedoine et l’Afrique. C. I. Paris: Monseigneur le Dauphin Matbaası, 1712. google scholar
• Molottou, Zotou. Lexikon ton Agton Panton tis Orthodoxou Ekklisias. Atina: Konstantmos Antoniadou Matbaası, 1904-1907. google scholar
• Özçelik, Fatih. “20. Yüzyıl Başında Antalya Kalesi’nin Yıkım Meselesi”. Antalya Kitabı: Selçuklu’dan Cumhuriyet’e Sosyal Bilimlerde Antalya. Ed. Bedia Koçakoğlu, Bahset Karslı, Demet Sustam, Zehra Sula, Halil İbrahim Yücel ve Ayşe Demir. Antalya: Palet Yayınları, 2020, 434-447. google scholar
• Öztürk, Mehmet Cemal. “Başbakanlık Osmanlı Arşivine Göre Kıbrıs Tekkeleri”. Tarihte Kıbrıs (İlkçağlardan 1960’a Kadar). C. II. Ed. Osman Köse. İstanbul: Akdeniz Karpaz Üniversitesi, 2017, 625-660. google scholar
• Paribeni, Roberto ve Pietro Romanelli. “Studii e Ricerche Archeologiche: Nell’Anatolia Meridionale”. Monumenti Antichi dei Lincei 23 (1914): 6-274. google scholar
• Pechlivanidis, Giorgios. Attaleia kai Attaleiotes. Tom. I. Atina: Atlantis Matbaası, 1989. google scholar
• Redford, Scott ve Gary Leiser. Taşa Yazılan Zafer Antalya İçkale Surlarındaki Selçuklu Fetihnamesi. Çev. İnci Türkoğlu. İstanbul: Adalya Ek Yayın Dizisi 9, 2008, 1-54. google scholar
• Redford, Scott. “Medieval Turkey”. The Oxford Handbook of Islamic Archaeology. Ed. Bethany Walker, Timothy Insoll ve Corisande Fenwick. Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları, 2020, 149-172. google scholar
• Redford, Scott. “Hisariçi Mahallesi’nde Bizans Dönemi Sur Şapalleri Kommenos Dönemi”. Kalon Oros/Alanya Ortaçağ Arkeolojisi. Ed. Sema Doğan. İstanbul: Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü Yayınları, 2022, 91-100. google scholar
• Süleyman Fikri. Antalya Livâsı Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, Rumi 1338/Miladi 1922. google scholar
• Varkıvanç, Burhan. “Surların Oluşum Süreci Üzerine Bazı Gözlemler”. Taşa Yazılan Zafer Antalya İçkale Surlarındaki Selçuklu Fetihnamesi. Ed. Scott Redford ve Gary Leiser. Çev. İnci Türkoğlu. İstanbul: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2008, 55-62. google scholar
• Varkıvanç, Burhan ve İsmail Akan Atila. “A New Monumental Gate from the Roman Imperial Period on the Attaleia City Walls”. ADALYA 24 (2021): 249-268. google scholar
• Wilson, Charles. Handbook for Travellers in Asia Minor, Transcaucasia, Persia, etc. Londra: John Murray, 1895. google scholar
• Yılmaz, Hakan. “Keşfedilen Kabri, Yıkılan Mescidi ve Ulubat Gölü Civârındaki Köyünün Vakfiyesi Işığında; Fâtih’in Alemdârı Şehidler Serdârı Ulubatlı Baba Hasan”. Türk Dünyası Araştırmaları 121/239 (2019): 383-404. google scholar
• Yılmaz, Leyla. “Antalya-Tekeli Mehmet Paşa Camii ve Tarihlendirilmesi”. ADALYA IV (19992000): 301-3116. google scholar
• Yılmaz, Leyla. Antalya (16. Yüzyılın Sonuna Kadar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002. google scholar
• Yılmaz, Leyla ve Kemal Tuzcu. Antalya’da Türk Dönemi Kitabeleri. Harleem: Sota Yayınları, 2010. google scholar