An Example of Neoclassical Civil Architecture in Kaleiçi, Edirne: İlhan Koman House

Yıl 2024, Sayı: 21, 261 - 288, 31.01.2024

Mesut Dündar

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1353253

Öz

Kaleiçi, the initial settlement core of Edirne, holds historical significance as a dwelling place for non-Muslim communities. Distinguished from other Turkish districts by its grid-shaped (Hippodamus) settlement pattern and unique residences, Kaleiçi boasts several well-preserved historical houses. Among them is the İlhan Koman House, constructed by a Greek doctor, shedding light on the social and cultural fabric of its era. Despite its noteworthy architecture and ornamentation, the İlhan Koman House has yet to undergo a comprehensive study. This study aims to fill that gap, serving as a valuable resource for studying residential architecture and wall painting. The objective is to contribute to the field of art history by conducting a holistic assessment of the house’s architectural and ornamental features. Through this study, the house’s significance in both Edirne’s urban architecture and Ottoman residential design is sought to be unveiled. To achieve this, relevant literature and archives were meticulously scanned before conducting an on-site examination. The collected data from thorough research and analysis provided the foundation for a detailed evaluation of the İlhan Koman House. The goal was to elucidate its position and importance among similar structures. The findings reveal that this two-storey wooden house embodies classical Ottoman residential architecture through its material technique and plan features. However, it also exhibits a distinct Western influence, evident in its pronounced neoclassical emphasis on facades. The house, designed to connect with the external environment through expansive windows and balconies, further incorporates ceiling decorations reminiscent of ancient Greek architecture. With its architectural and decorative elements reflecting the socio-cultural interactions of its time, the İlhan Koman House occupies a vital place in both Edirne’s urban landscape and Ottoman civil architecture.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Kaleiçi, Civil architecture, House, Neoclassical, İlhan Koman

Edirne Kaleiçi’nde Neoklasik Bir Sivil Mimarlık Örneği: İlhan Koman Evi

Öz

Edirne’nin ilk yerleşim merkezini teşkil eden Kaleiçi genellikle gayrimüslimlerin oturduğu bir yerdi. Izgara şeklindeki (Hippodamus) yerleşim planı ve kendine has özellikler taşıyan evleriyle Türk mahallelerinden ayrılan Kaleiçi’nde günümüze ulaşabilen çok sayıda tarihî konut bulunmaktadır. Döneminin sosyal ve kültürel hayatına ışık tutan bu evlerden birini de bir Rum doktor tarafından yaptırılan İlhan Koman Evi teşkil etmektedir. Mimarisi ve süslemeleriyle dikkati çeken ev hakkında daha önce yapılmış kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır. Konut mimarisi ile kalem işi ve duvar resmi çalışmalarına kaynak teşkil edeceği düşünülen bu çalışmada söz konusu ev, mimari ve süsleme özellikleri bakımından bütüncül bir yaklaşımla ele alınıp değerlendirilerek hem sanat tarihi alanına bir katkı sağlanması hem de evin Edirne kent mimarisi ile Osmanl ı konut mimarisindeki yerinin ortaya konması amaçlanmıştır. Bu amaçla, öncelikle konuya ilişkin literatür ve arşiv taraması yapılmış, sonrasında da yapı yerinde incelenmiş ve elde edilen verilerle birlikte söz konusu eser ayrıntılı biçimde irdelenerek değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Yapılan araştırma ve değerlendirmeye göre, iki katlı ahşap ev, malzeme-teknik ve plan gibi özellikleriyle klasik Osmanlı k onut mimarisini yansıtmakla birlikte cephelerindeki güçlü Neoklasik vurgusu, pencere ve balkonlarla olabildiğince dışa açılması, Antik Yunan mimarisini referans alan tavan süslemeleri ile batılı bir karakter ortaya koymaktadır. Mimari ve süsleme özellikleriyle döneminin sosyo-kültürel etkileşimlerini yansıtan ev hem Edirne kent mimarisinin hem de Osmanlı sivil mimarisinin önemli bir yapısını teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Kaleiçi, Sivil mimari, Ev, Neoklasik, İlhan Koman

Kaynakça

• Akansel, Sennur. “Edirne Kaleiçi Tarihi Konutları.” Edirne Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri-II. Edirne: Trakya Kalkınma Ajansı Yayınları, 2013, 2-11. google scholar
• Akın, Nur. “Ev (Tarihî Gelişimi).” TDV İslâm Ansiklopedisi. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995, 507-512. google scholar
• Akyüz, Eti. “İzmir Evleri”. Atlas Özel Sayı (1996): 34-42. google scholar
• Arık, Rüçhan. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988. google scholar
• Barbaros, Yasemin. “Cephe Özellikleri Açısından İzmir Konutlarında Cumba ve Çıkma.” Yüksek Lisans tezi, Ege Üniversitesi, 2019. google scholar
• Bayraktar, Kutalmış ve Banu Parlak Uğurlu. “Edirne Dumlu Konağı Duvar Resimleri ve Sanat Tarihsel Okumaları.” Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/1 (2020): 313-330. google scholar
• Cantay, Gönül. Çanakkale Yapıları Tasarım Rehberi. Ed. İsmail Erten. Çanakkale: Çanakkale Belediyesi Yayını, 1997. google scholar
• Cevizoğlu, Hüseyin. Aydın Evlerinin Cephelerinde Kullanılan Süsleme Elemanlarının Antikçağ Mimarisi ile Karşılaştırılması. Aydın: Mimarlar Odası Aydın Temsilciliği Yayını, 1996. google scholar
• Çalıkuşu, Eser. “Bursa Sümbül Bahçe Konağı ve Duvar Resimleri.” Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat tarihi Araştırmaları Sempozyumu. 1. cilt. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012, 203-212. google scholar
• Çayan, Servet. “Geleneksel Antep Evlerinde Duvar ve Tavan Resimleri.” Uluslararası Çağlar Boyunca Hatay ve Çevresi Arkeolojisi Sempozyumu Bildirileri. Antakya: Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, 2014, 377-396. google scholar
• Çetin, Yusuf. “Geleneksel Türk Evinde Cumba”. Sanat Tarihi Dergisi XV/2 (2006): 18-27. google scholar
• Çıkış, Şeniz. “‘Modern Konut’ Olarak XIX. Yüzyıl İzmir Konutu: Biçimsel ve Kavramsal Ortaklıklar”. METU JFA 26/2 (2009): 211-233. google scholar
• Çobanoğlu, Tülay. “Türkiye’de Ahşap Ev’in Bölgelere Göre Yapısal Olarak İncelenmesi ve Restorasyonlarında Yöntem Önerileri”. Doktora tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, 1998. google scholar
• Darkot, Besim. “Edirne.” Edirne: Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993, 1-12. google scholar
• Dündar, Mesut. “Çanakkale’de İki Levanten Evi: Vitalis Konağı ve Whittall Konağı.” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 26 (2019): 303-329. google scholar
• Dündar, Mesut. “Çanakkale’nin Tarihi Konakları.” Turkish Studies 15/1 (2020): 147-173. google scholar
• Ecesoy, Yasemin. “Osmanlı Dönemi Anadolu Duvar Resimlerinde İstanbul Tasvirleri.” Yüksek Lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, 2011. google scholar
• Eldem, S. Hakkı. Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1954. google scholar
• Eldem, S. Hakkı. Türk Evi I. İstanbul: TAÇ Vakfı Yayınları, 1984. google scholar
• Eldem, S. Hakkı. Türk Evi III. İstanbul: TAÇ Vakfı Yayınları, 1987. google scholar
• Erpi, Feyyaz. Buca’da Konut Mimarîsi (1838-1934). Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, 1987. google scholar
• Erpi, Feyyaz. “Toplum Kültürü ve Yerel Mimaride Yansıması - Üç Örnek: Batı Anadolu’da Türk Rum ve Levanten Konutları.” Avrupalı Mı Levanten Mi?. Yay. Haz. Arus Yumul ve Fahri Dikkaya. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2006, 151-169. google scholar
• Esin, M. Taylan. “Korku, Felâket ve Şüphe: 1905 Edirne Yangını”. Kebikeç 46 (2018): 155-188. google scholar
• Eyice, Semavi. “XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu”, Sanat Tarihi Yıllığı IX-X (1981): 163-189. google scholar
• Eyice, Semavi. “Bizans Devrinde Edirne ve Bu Devre Ait Eserler.” Edirne: Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993, 39-76. google scholar
• Gökbilgin, M. Tayyib. “Edirne (Tarihi).” TDV İslam Ansiklopedisi. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, 425-431. google scholar
• Günay, Reha. Türk Ev Geleneği ve Safranbolu Evleri. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, 1998. google scholar
• Güncan, Ali. “19. yy Avrupa Mimarlık Hareketlerinin ve Batılılaşmanın Osmanlı Konut Mimarisine Etkileri”. Yüksek Lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 1993. google scholar
• Hasol, Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, 1979. google scholar
• Kafesçioğlu, Ruhi. Kuzey-Batı Anadolu’da Ahşap Ev Yapıları. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, 1955. google scholar
• Kapar, Petek ve K. Kutgün Eyüpgiller. “Bursa Sümbüllü Bahçe Konağı ve Müştemilatı Rekonstrüksiyon Süreci”. TÜBA-KED 9 (2011): 21-50. google scholar
• Karabuda, Güneş. “İlhan Koman (1923-186)”. Milliyet Sanat Dergisi 160 (1987): 2-11. google scholar
• Korkmaz, Banu. “Yıldız Sarayı Şale Köşkü Tavan ve Duvar Bezemelerinde Manzara Resimleri”. Yüksek Lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2003 google scholar
• Kuyulu Ersoy, İnci. “İzmir Bornova’da Levantenlerin İki Mirası: Davy Evi ve De Cramer Evi”. Sanat Tarihi Dergisi XXII/1 (2013): 165-188. google scholar
• Kuyulu Ersoy, İnci. “Edirne’de Venedik Manzaraları.” “Yekta Demiralp” Anısına Sanat Tarihi Yazıları. İstanbul: Ege Yayınları, 2020, 271-285. google scholar
• Küçükerman, Önder. Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları, 1996. google scholar
• Küçükkaya, A. Gülçin. “Edirne Kaleiçi Sivil Mimarisinde “Greek Revival” Tarzında Bir Yapı; İlhan Koman’ın Doğduğu Ev”. Mimarlık 240 (1990): 61-63. google scholar
• Mansel, A. Müfit. “İlkçağda Edirne.” Edirne: Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993, 21-38. google scholar
• Nemlioğlu, Candan. “Osmanlı Mimari Eserleri Bezemelerinde Üsküdar Sancağı’ndan Görüntüler.” Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI. 1. cilt. İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayını, 2009, 145-166. google scholar
• Okçuoğlu, Tarkan. “18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Duvar Resimlerinde Betimleme Anlayışı”. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2000. google scholar
• Okçuoğlu, Tarkan. Hayal ve Gerçek Arasında Osmanlı Resminde İstanbul İmgesi, 18. ve 19. Yüzyıllar. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2020. google scholar
• Özbay, Fikret. “Hippodamos Planındaki Kent Planı ve Klazomenai MÖ 4. Yüzyıl Yerleşiminin Bu Kent Planı İçindeki Yeri Hakkındaki Düşünceler”. Selevcia Ad Calycadnvm 15 (2015): 101-119. google scholar
• Özbek, Yıldıray. “Kapadokya’da Osmanlı Dönemi Duvar Resimlerinde Kent Tasvirleri.” Mediterranean Journal of Humanities IV/1 (2014): 215-230. google scholar
• Özbek, Yıldıray. “Mustafapaşa (Sinasos) Duvar Resimlerinde Sıradışı Konular ve Georgios Iordanidisi.” Mediterranean Journal of Humanities VI/2 (2016): 381-398. google scholar
• Parlak Uğurlu, Banu. Anadolu’da Son Dönem Osmanlı Duvar Resimlerinde Kent İmgeleri. Konya: LiteraTürk Academia Yayınları, 2020. google scholar
• Peremeci, O. Nuri. Edirne Tarihi. İstanbul: Bellek Yayınları, 2011. google scholar
• Renda, Günsel. “19. yy’da Kalemişi Nakış-Duvar Resmi”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 6. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985, 1530-1534. google scholar
• Rıfat Osman. Edirne Evleri. Haz. Süheyl Ünver. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları, 1983. google scholar
• Sarıdikmen, Gül. “Türk Resminde İstanbul’un Mimarlık Örnekleri, 1860-1960”. Doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2006. google scholar
• Satkın, Münir. Osmanlı Dönemi Tekirdağ Evleri. Tekirdağ: Tekirdağ Valiliği Yayını, 2012. google scholar
• Sezgin, Haluk. “Yöresel Konut Mimarisi ve Türkiye’deki Örnekleri Hakkında”. Tasarım Kuram 4 (2006): 1-20. google scholar
• Sözen, Metin ve Uğur Tanyeli. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 1986. google scholar
• Sözen, Metin. Türklerde Ev Kültürü. İstanbul: Türk Hava Yolları Yayını, 2001. google scholar
• Sultan II. Abdülhamid Arşivi İstanbul Fotoğrafları. Yay. Haz. Adnan Genç ve Orhan M. Çolak, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2007. google scholar
• Şahin Tekinalp, Pelin. “Italy As Seen Trought Ottoman Wall Paintings.” 15th International Congress of Turkish Art. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018, 527-535. google scholar
• Şenyurt, Oya. “İnşa Kuralları, Mimari Algı ve Mekân Kullanımı Bağlamında Osmanlı Toplumunda “Cumba”/”Şahnişin””. Mimarlık ve Yaşam Dergisi 1/1 (2016): 87-103. google scholar
• Şimşek, M. Sami. İstanbul’un 100 Köşkü ve Konağı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2011. google scholar
• Tolun, Nuray. “Çanakkale’de 18. ve 19. Yüzyıl Konut Mimarisi”. Yüksek Lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2001. google scholar
• Tunca, Ayhan. “Tıraşsız Heykeltıraş” Edirneli İlhan Koman. Edirne: Yöre Basım Yayın, 2008. google scholar
• Uzun, Tolga. “Osmanlı Duvar Resimlerinde Antik Kent Kalıntılarının Bir Tema Olarak Kullanılması Üzerine”. Journal of Humanities and Tourism Research 13/1 (2023): 152-174. google scholar
• Ülkücü, M. Cömert. “Edirne Konakları ve Tavan Resimleri.” Edirne: Serhattaki Payitaht. İstanbul: Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayınları, 1998, 475-483. google scholar
• Yıldırım, Şahin. “Hadrianopolis: Trakya’da Bir Kent”. TÜBA-AR 18 (2015): 181-204. google scholar
• Yücel, Erdem. “Edirne Evleri.” Tarihi Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2000, 462-471. google scholar
• Edirne Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu (EKVKBK) Arşivi. Dosya No. 22.00.44. google scholar