A Spatial Reflection of Social Transformation: Taksim Municipal Gazino, 1939

Yıl 2024, Sayı: 21, 503 - 527, 31.01.2024

Begüm Sena Önal Özmalatyalılar Meltem Ö. Gürel

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1213496

Öz

Taksim Municipal Gazino, which hosted its visitors inside the İnönü Promenade between 1939 and 1967, was one of the leading examples of gazinos (an entertainment venue) built with the support of the state in the early republican era in Turkey. Designed by the municipality architect, Rüknettin Güney, within the scope of French city planner Henri Prost’s İstanbul Master Plan, the edifice was a quintessential example of modern architecture that epitomized the state’s Westernization ideology. This article examines the gazino practice as a spatial reflection of social transformation by presenting a historical and spatial reading of the Taksim Municipal Gazino. The study analyzes the gazino structure as a power mechanism that produces secular identities by focusing on the dialectic between the spaces in the building and the experiences of its patrons. The analysis of architectural drawings, photographs, and literary works associated with the building, on the one hand, reveals how the architect, operating as a cultural leader, utilized architectural creation to present the Western lifestyle to society. On the other hand, it indicates that Taksim Municipal Gazino served as a platform for individuals to display their modernity. Moreover, the study propounds that the building contributed to the modernization process of the newly established nation-state, and it has served as a spatial tool that notably strengthened the position of female regulars in the public sphere.

Anahtar Kelimeler

Gazino (Club), Entertainment Culture, Gender, Modern Architecture, İstanbul

Toplumsal Dönüşümün Mekânsal Yansıması: Taksim Belediye Gazinosu, 1939

Öz

1939 ile 1967 yılları arasında ziyaretçilerini İnönü Gezisi içinde ağırlayan Taksim Belediye Gazinosu, Türkiye’de Erken Cumhuriyet Dönemi’nde devlet desteğiyle inşa edilen gazinoların önde gelen örneklerinden biridir. Fransız şehir plancısı Henri Prost’un tasarladığı İstanbul Nazım Planı kapsamında belediye mimarı Rüknettin Güney tarafından projelendirilen yapı, sunduğu mekânsal program ile devletin Batılılaşma ideolojisini topluma örneklemiştir. Gazino yapısını toplumsal dönüşümün mekânsal bir yansıması olarak inceleyen bu makale, sosyalleşme pratikleri üzerinden Taksim Belediye Gazinosu’nun tarihî ve mekânsal bir okumasını sunmaktadır. Gazinoyu seküler kimlikler üreten bir iktidar mekanizması olarak analiz eden çalışma, yapı içinde yer alan mekânlar ile ziyaretçilerin deneyimleri arasındaki diyalektiğe odaklanmaktadır. Bu kapsamda gazinoya ilişkin mimari çizimleri, fotoğrafları ve gazinodan bahsedilen çalışmaları ele alan arşiv analizi, mimarın kültürel lider rolünü üstlenerek mekânsal temsiller aracılığıyla Batılı yaşam stilini topluma nasıl tanıttığını ortaya koymaktadır. Makalenin temel önermesi olduğu üzere, modern mimarinin seçkin bir örneği olan Taksim Belediye Gazinosu, bireylerin modernitelerini sergilemeleri için bir platform işlevi görmüştür. Bu bağlamda gazino yapısı, yeni ulus-devletin modernleşme sürecine katkıda bulunmuş; özellikle kadın ziyaretçilerin kamusal alandaki konumunu güçlendiren bir mekân olarak hizmet etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gazino, Eğlence Kültürü, Toplumsal Cinsiyet, Modern Mimari, İstanbul

Kaynakça

• Akçura, Gökhan. İstanbul Şarkıları: Şehrin Müzikli Tarihinde Kazı Çalışmaları. İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 2019. google scholar
• Altan Ergut, Elvan, İpek Yada Akpınar ve Zafer Akay. “Cumhuriyet Döneminde İstanbul’da Mimarlık,” Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. 8. cilt. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları, 2016, 558-597. google scholar
• Bantmag. “Arşivden: İstanbul Eğlence Hayatı ve Caz.” Erişim 20 Ağustos 2022. https://bantmag. com/arsivden-istanbul-eglence-hayati-ve-caz/. google scholar
• Batur, Afife. “Modern Olmak: Bir Cumhuriyet Mimarlığı Arayışı,” Modern Türk Mimarlığı. Ed. Renata Holod, Ahmet Evin ve Suha Özkan. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası, 2007, 71-96. google scholar
• Bozdoğan, Sibel. Modernism and Nation Building: Turkish Architectural Culture in the Early Republic. Seattle: Washington Üniversitesi Yayınları, 2001. google scholar
• Cimcoz, Adalet. “Taksim Pavyonu.” Salon, 15 Aralık 1947. google scholar
• Daver, Abidin, Sefa Günay ve Mazhar N. Resmor. Güzelleşen İstanbul XX. Yıl. İstanbul: İstanbul Maarif Matbaası, 1944. google scholar
• Esat, Celâl. Yeni Mimari. İstanbul: Agâh - Sabri Kütüphanesi, 1931. google scholar
• Fonds Prost. Academie d’architecture/Cite de l’architecture et du patrimoine/Archives d’architecture contemporaine. HP-PHO-027-01-33. Erişim 21 Aralık 2023. https://archiwebture. citedelarchitecture.fr/ark:/43435/1003404. google scholar
• Fonds Prost. Academie d’architecture/Cite de l’architecture et du patrimoine/Archives d’architecture contemporaine. HP-PHO-027-01-54. Erişim 21 Aralık 2023. https://archiwebture. citedelarchitecture.fr/ark:/43435/1003366. google scholar
• Foucault, Michel. Discipline and Punish: The Birth of the Prison. Londra: Penguin, 1991. google scholar
• Gaste Arşivi. “Taksim Belediye Gazinosu.” Erişim 24 Mayıs 2023. https://www.gastearsivi.com/ ara/taksim%20belediye%20gazinosu. google scholar
• Gül, Murat. Architecture and the Turkish City: An Urban History of İstanbul Since the Ottomans. Londra ve New York: I.B. Tauris, 2017. google scholar
• Güney, Rüknettin. “Taksim Belediye Gazinosu.” Arkitekt 7-8 (1943): 145-150. Erişim 13 Mayıs 2022. http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/115/1299.pdf. google scholar
• Gürel, Meltem Ö. “Architectural Mimicry, Spaces of Modernity: The Island Casino, İzmir, Turkey.” The Journal of Architecture 16(2) (2011): 165-190. Erişim 13 Mayıs 2022. https://doi.org/10.1 080/13602365.2011.570059. google scholar
• Gürel, Meltem Ö. “The Transformation of Seaside Practices: From Sea Baths to Mid-Century Beaches in İstanbul.” Mid-Century Modernism in Turkey: Architecture Across Cultures in the 1950s. Ed. Meltem Ö. Gürel. Londra ve New York: Routledge, 2016. google scholar
• Gürel, Meltem Ö. “Architectural Traces of Social Transformation Along the Coasts of İstanbul: From Sea Baths to Modern Beaches.” İstanbul’s Seaside Leisure: Nostalgia from Sea Baths to Beaches. Ed. Zafer Toprak, Gökhan Akçura ve Meltem Ö. Gürel. İstanbul: Pera Müzesi, 2018. google scholar
• Hasol, Doğan. 20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı. İstanbul: YEM Yayınları, 2017. google scholar
• İstanbul Belediyesi. Yenileşen İstanbul: 1939 Başından 1947 Sonuna Kadar İstanbul’da Neler Yapıldı?. İstanbul: Belediye Matbaası, 1947. google scholar
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kültür Varlıkları Dairesi Başkanlığı, Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü. Atatürk Kitaplığı, Krt_014573. Erişim 21 Aralık 2023. https://katalog.ibb. gov.tr/yordam/?p=1&dil=0&alan=tum_txt&tm=&q=taksim%20gazinosu&demirbas=K rt_014573_014573. google scholar
• Karay, Refik Halid. Bugünün Saraylısı. İstanbul: Çağlayan Yayınevi, 1954. google scholar
• Keser, Fatma. “1923-1950 Yılları Arası Türk Kadını Kimliği ve Moda.” Cumhuriyet İstanbul’unda Kadın. Ed. Ayla Duru Karadağ ve Bülent Ulus. İstanbul: Kültür A.Ş. Yayınları, 2021. google scholar
• Küçükerman, Önder. “1939-1945 Yılları Arasında Güzel Sanatlar Akademisi’nde Dahili Mimari Şubesi Şefi: Çok Yönlü Art Deco Sanatçısı Marie-Louis Süe.” Tombak 24 (1999): 3-11. google scholar
• Lefebvre, Henri. Mekânın Üretimi. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2014. google scholar
• “Ne Görülür? Ne Yapılır?.” Milliyet Turizm İlavesi. Erişim 13 Mayıs 2022. https://openaccess. marmara.edu.tr/handle/11424/133929. google scholar
• Özsoy, İskender. “Adalet Cimcoz’un Fitne Fücurundan.” Popüler Tarih (Ocak 2001): 82-85. Erişim 22 Mayıs 2023. https://dokumen.tips/documents/popueler-tarih-dergisi-sayi-08-ocak-2001.html. google scholar
• Suna ve İnan Kıraç Vakfı Fotoğraf Koleksiyonu. CFA_008337. Erişim 21 Aralık 2023. https:// katalog.iae.org.tr/yordam/?dil=0&p=1&q=taksim+belediye+gazinosu&alan=tum_txt&demirbas=CFA_008337_008337_008337&demirbas=CFA_008337_008337. google scholar
• Suna ve İnan Kıraç Vakfı Fotoğraf Koleksiyonu. CFA_008345. Erişim 21 Aralık 2023. https://katalog.iae.org.tr/yordam/?dil=0&p=1&q=CFA_008345&alan=tum_txt&demirbas=CFA_008345_008345. google scholar
• Suna ve İnan Kıraç Vakfı Fotoğraf Koleksiyonu. CFA_008477. Erişim 21 Aralık 2023. https://katalog. iae.org.tr/yordam/?dil=0&p=1&q=CFA_008477&alan=tum_txt&demirbas=CFA_008477. google scholar
• Sururi, Gülriz. Kıldan İnce Kılıçtan Keskince. İstanbul: Doğan Kitap, 2002. google scholar
• Tapan, Mete. İstanbul’un İmar Sorunları. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası, 1994. google scholar
• Tekeli, İlhan. “Türkiye’de Mimarlığın Gelişiminin Toplumsal Bağlamı.” Modern Türk Mimarlığı. Ed. Renata Holod, Ahmet Evin ve Suha Özkan. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası, 2007, 13-36. google scholar
• Tekeli, İlhan. Cumhuriyetin Belediyecilik Öyküsü: 1923-1990. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009. google scholar
• Vanlı, Şevki. 20. Yüzyıl Türk Mimarlığı. 1. cilt. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları, 2006. google scholar
• Yapar, Sena. Modernleşme Projesinin Mekânı: Taksim Belediye Gazinosu (1939-1967). İstanbul: Libra Kitap, 2018. google scholar