İstanbul Fatih’te Birinci Ulusal Mimarlık Üslubundaki Eğitim Yapıları

Yıl 2023, Sayı: 32, 453 - 513, 26.06.2023

Nurcan Yazıcı Metin Soner Şahin Şükrü Sönmezer Selçuk Seçkin Nazhan Aytaç

https://doi.org/10.26650/sty.2023.1215857

Öz

Bu makalede, İstanbul’da Fatih ilçesi (tarihsel olarak “Suriçi” bölgesine karşılık gelen alan) içinde, Birinci Ulusal Mimarlık üslubunda yapılmış olan eğitim yapılarının incelenmesi; mimari ve sanat tarihi açısından bu yapıların ortak yönlerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada, İstanbul’un Fatih ilçesi sınırları içerisindeki “Birinci Ulusal Mimarlık” üslubundaki eğitim yapıları, Osmanlı dönemi (1908-1923) ve Cumhuriyet dönemi (1923- ) olmak üzere iki alt başlık altında ele alınmıştır. Tespit edilen toplam 19 yapı, çeşitli plan tiplerine sahiptirler. Çoğunlukla “U” plan şemasına sahip olan yapılar arasında az sayıda dikdörtgen ve “E” planlı yapılar da yer almaktadır. Fatih Suriçi bölgesinde, Birinci Ulusal Mimari üslubundaki okullar içinde, bir “Tip proje” uygulamasının sonucu olarak planlandığı anlaşılan bir seri yapı ile de karşılaşmaktayız. Genel hatları ile “U” plana sahip olmakla birlikte, giriş aksında, arka bahçeye bakan tek katlı, sekizgen planlı, çok amaçlı bir salona sahip olan bu yapılar, daha önceki diğer “U” planlı yapılardan çok amaçlı bu mekânın varlığı ile ayrılmaktadır. İstanbul Fatih’teki eğitim yapılarının cephelerinde, içinde bulundukları Birinci Ulusal Mimarlık üslubuna özgü; sivri kemerler, çatı konsolları, geniş ahşap saçaklar, çini dekorasyon ve birçok süsleme öğesi yer almaktadır. Plan simetrisinin cephelere yansıdığı bu yapılarda, Selçuklu ya da Osmanlı bezeme ve mimari öğelerinin ise, özellikle 1930’lara kadarki ilk dönem örneklerinde yoğunlaştığı görülmektedir Sonuç olarak, incelenen okul binalarında kullanılan plan tasarımlarının dönemin Batı Avrupa ve Amerika örnekleri ile paralel düzeyde olduğu, yine bu kapsamda incelenen örneklerde uygulanan tip projenin sadece İstanbul’daki okul yapılarında görüldüğü ilk kez bu çalışmayla ortaya konulmuştur. Ayrıca üslubun genel eğilimine uygun olarak Cumhuriyet dönemi okullarının daha yalın örnekler olduğu, diğer bir önemli tespit olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Erken Cumhuriyet, Eğitim Yapıları, Mimari, Plan

Education Buildings in "First National Architecture" Style in Fatih District-İstanbul

Öz

This article, the main subject is examines educational buildings in the style of the First National Architecture in Istanbul’s Fatih district (historically referred as "the Suriçi region") as its main subject and aims to evaluate the common aspects of these structures in terms of history of art architecture. The study analyzes the examples are under two headings: Ottoman period examples (1910-1922) and the Republican Era examples (1923-1940). The examples, were built between 1910-1940, and have different types of floorplans, most of them have a “U-shaped floorplan”, while a few have a rectangular or “E-shaped floorplan”. A series of buildings that seem to have been planned as a result of a standard project are encountered among the examples. This buildings have a single-storied, octagonal, multi-purpose hall along the entrance axis overlooking the back garden. These schools are distinguished from other previous U- shaped schools by the presence of this multipurpose hall. The facades of the educational buildings have pointed arches, roof consoles, wide wooden eaves, tile decorations and many ornaments, all being distinctive to the First National Architecture style. The buildings from the Early Republican Era, especially those built by the 1930s, are found the have less concentrations of Seljuk or Ottoman decorative and architectural elements. As a result, this study has revealed for the first time that the plan designs used in the examined school buildings were in parallel the Western European and American examples of the period, and that a specific type of “standard project had been” applied to the educational school buildings in Istanbul. Another important finding is that the educational building from the Republican Era are simpler examples, in terms of ornamentation, which is in line with the general tendency of the First National Architecture style.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, early Republic, educational buildings, architecture, floorplans

Kaynakça

• Acer, Özlem. “Tarihi-Mimari Yapılar Ulusal Mimarlık Akımına Yozgat’tan Örnek Bir Yapı: Cumhuriyet Mektebi/İlkokul Binası”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı, (2016): 382-383. google scholar
• Alpagut, Leyla. “Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Ankara’daki Eğitim Yapıları”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2005. google scholar
• Alpagut, Leyla. “Erken Cumhuriyet Döneminde Ankara’daki Eğitim Yapıları”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2005. google scholar
• Alsaç, Üstün. “Türkiyede Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Dönemi’ndeki Evrimi”, Mimarlık Dergisi,11-12, (1973): 12-25. google scholar
• Alsaç, Üstün. Türk Mimarlığı, İstanbul,1992. google scholar
• Anonim, İlk Mektep Planları Albümü, Maarif Vekaleti, Ankara, 1933. google scholar
• Anonim, İstanbul Okulları Kılavuzu, İstanbul, 1936. google scholar
• Anonim, Maarif Albümü, School Life in Turkey, Maarif Vekaleti, Ankara, 1928. google scholar
• Arlı, Belgin Demirsar. “Kütahya Çiniciliği”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, İstanbul, (2007): 329-345. google scholar
• Arlı, Hakan. “Kütahyalı Mehmed Emin Usta ve Eserlerinin Üslubu”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1989. google scholar
• Arlı, Hakan. “Darülmuallimat Binası”, İstanbul Ansiklopedisi, 2, (1994): 567-568. google scholar
• Aslanapa, Oktay, Osmanlılar Devrinde Kütahya Çinileri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, 1949. google scholar
• Aslanoğlu, İnci. “Birinci ve İkinci Milli Mimarlık Akımları Üzerine Düşünceler”, Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri, (İstanbul, 11-12 Haziran), İstanbul, (1984): 41-51. google scholar
• Aslanoğlu, İnci. Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, İstanbul, 2010. google scholar
• Aslanoğlu, İnci. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Mimari”, Türkler. 18: 253-258, Ankara, 2022. google scholar
• Atıcı, Alper. “Sinop-Ayancık’ta Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binası: Kurtuluş İlkokulu (Mehmet Akif Ersoy Ortaokulu)”, Sanat Tarihi Dergisi, 30/1, (2021): 435-455. google scholar
• Aydoğdu, Ayşe. “Manisa’da Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapıları (1923-1950)”, Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli, 2021. google scholar
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri (1451-1481), III.cilt,İstanbul,1953. google scholar
• Batur, Afife. “Milli Olarak Adlandırılan Mimari Eğilimler”, Mimarlık, 298, (2001): 42-46. google scholar
• Batur, Afife. Vedat Tek Kimliğin İzinde Bir Mimar, İstanbul, 2002. google scholar
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1973. google scholar
• Bozdoğan, Sibel. Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiyesinde Mimari Kültür, İstanbul, 2002. google scholar
• Çakılcı, Diren. “Bir Hukuk Mektebi: Medresetü’l-Kuzat”, Mediterranean Journal of Humanities, (MJH), III/1, (2013): 89-110. google scholar
• Çelemoğlu, Ş. ve Atıcı, A.. “Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Yapılarına bir Örnek:Malatya Gazi İlkokulu”, Anasay, 5/15, (2001): 125-144. google scholar
• Çoban Seymen, Hanife. “Arşiv Belgelerine Göre Zeyneb Sultan Külliyesi”, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2019. google scholar
• Demirkan, Özgür ve Karaibrahimoğlu, Selin. “Eğitim Tarihi İzdüşümünde Fiziksel Mekanın İnşası, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Giresun’da Eğitim Yapıları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIX/38, (2019-Bahar): 99-133. google scholar
• Dresslar, Fletcher Bascom. American Schoolhouses. U.S. Government Printing Office, 1911. google scholar
• Ekinci, Selen, “I. Ulusal Mimarlık Dönemine Ait Yapıların Deneysel ve Sayısal Olarak İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2015. google scholar
• Ergin, Osman Nuri. Meceelle-i Umur-ı Belediyye, İstanbul,1995. google scholar
• Fırat, Nurcan İnci. “XX. Yüzyıl Başlarında Görülen Osmanlı Mimarisi”, Türkler.10: 287-297, Ankara, 1999. google scholar
• Gençaydın, Emine Esen. “Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Mekansal Sorunlara Yaklaşımı ve Etkisi”, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 1996. google scholar
• Gül, Murat. “Erken Dönem Cumhuriyet Mimarisinin İmparatorluk ve Cumhuriyet Devri Çağdaşlaşma Çabalarının İlişkisi Bakımından İncelenmesi”, Cumhuriyet’in Mekânları /Zamanlan / İnsanları, Ankara, (2010): 275-287. google scholar
• Gündüz, Filiz. “Mahmut Paşa Külliyesi”, TDV İslam Ansiklopedisi. 27: 380-381. Ankara, 2003. google scholar
• Gündüz, Mehmet. “Osmanlı’dan Günümüze Uzanan Bir Eğitim Kurumu: Gelenbevi Anadolu Lisesi”, Milli Eğitim, 48/224, (2019): 213-239. google scholar
• Gürsoy, Elif. “Uşak’ta Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Mimari Yapısı: Gazi Mustafa Kemal İlkokulu Örneği”, Sosyal Bilimler Dergisi, 18/69, (2019): 32-40. google scholar
• Gyure, Dale Allen.“The Transformation of the Schoolhouse: Modernizing School Architecture in the 19th and 20th Centuries”, School Time! Spatial and Temporal Dimensions of Educational Globalization, Montreal, 16-17 May, 2016. Erişim: 29.09.2022. http://school-time.conference.mcgill.ca/recordings.html google scholar
• Işık, Gün. “Kayseri’de Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapıları”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri, 2010. google scholar
• Karabeyeser, Merve ve Karadayı Yenice, T. “Gaziantep Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapıları”, Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Derlemeler, Gece Kitaplığı, Ankara, 2019. google scholar
• Katoğlu, Murat. “Cumhuriyet Türkiye’sinde Eğitim, Kültür”, Sanat, Çağdaş Türkiye Tarihi 1908-1980 4, Hazırlayan Sina Akşin, 393-502, İstanbul, 2008. google scholar
• Kedik, Zeynep, “Eskişehir Kent Merkezindeki Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Yapıları”, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2002. google scholar
• Kızıldere, Selda, “İstanbul’da Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Yapılarının Kent Bütünü İçindeki Yerinin Değerlendirilmesi”, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2005. google scholar
• Koçak, Kıvanç. “İstanbul’un Anadolu Yakasında Birinci Ulusal Mimarlık Döneminde Yapılmış Eğitim Yapıları”, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul, 2019. google scholar
• Kuban, Doğan. İstanbul Bir Kent Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000. google scholar
• Kul, Fatma Nurşen. ‘’Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Yapıları’’, Mimarlık, 360, (Temmuz- Ağustos 2011), İstanbul, (2011): 68-69. google scholar
• Küçük, Melih. “İstanbul Tarihi Yarımada ve Çevresinde Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Okulları Mimarisi (1923-1938)”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2001. google scholar
• Kürkman, Garo. Toprak, Ateş, Sır Tarihsel Gelişimi Atölyeleri ve Ustalarıyla Kütahya Çini ve Seramikleri, İstanbul, 2005. google scholar
• Kütükoğlu, Mübahat S. “Darül-hilafetil Aliyye Medresese ve Kuruluşu Arefesinde İstanbul Medreseseleri”, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 7/1-2, (1978): 45. google scholar
• Kütükoğlu, Mübahat S. XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000. google scholar
• Mills, Wilbur Thoburn. American School Building Standards, Franklin Educational Publishing Company,1910. Erişim:30.09.2022.https://mdh.contentdm.oclc.org/digital/collection/p16795coll16/id/7047/rec/35 Missouri Annual Reports of Public Schools, 1905. google scholar
• Müller-Wiener, Wolfgang. İstanbul’un Tarihsel Topografyası, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002. google scholar
• Ogan, Aziz. Mahmut Paşa Külliyesi, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul, 1951, 6. google scholar
• Öner, Göksu Özden. “Konya Merkez ve İlçelerinde Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapıları”, Turkish Studies, 14/3, (2019): 881-903. google scholar
• Öner, Göksu Özden. “Tanzimat>tan Cumhuriyet>e Konya>da Eğitim Yapıları (1839-1939) ”, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul, 2016. google scholar
• Özbek Y “Erken Cumhuriyet Döneminde (1923-45) Kayseri"de Okul Yapıları”. Belleten278, (2013): 271-303. google scholar
• Özel, Heval Şimşek. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmir’de Eğitim Yapıları”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2018. google scholar
• Özer, M. ve Saban, D. Aksaray İli Kent Merkezindeki Erken Cumhuriyet Dönemi Mimari Mirasının İncelenmesi, Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 35/9, (2018): 134. google scholar
• Özyiğit, H. “Cumhuriyetin İlk Mektepleri: Buldan Cumhuriyet Numune Mektebi/Dört Eylül Mektebi”, Türk Düşüncesi Yolunda Mehmet Akgün’e Armağan, Ankara, (2018): 677-711. google scholar
• Parlak, Özge ve Yaldız, Esra. “Konya’da Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Yapıları”, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 12/24, (2017): 175-202. google scholar
• Parlak, Özge ve Yaldız, Esra. ‘’Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Eğitim Yapıları’’, Yaşar Erdemir’e Armağan: Sanat Tarihi Yazıları, Konya, (2019): 793-831. google scholar
• Sahtiyancı, E. ve Benli Yıldız, N. “Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Yapılarına Akçakoca’dan Bir Örnek: Orhan Gazi İlkokulu”, Sanat Tarihi Dergisi, 39/2, (Ekim 2020): 589-603. google scholar
• Sakaoğlu, Necdet. Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003. google scholar
• Seçkin, Selçuk ve Sönmezer, Şükrü. “Mimar Vedat Tek ve Mimarlığı”, Eyüp Sultan Sempozyumu IV: Tebliğler (5-7 Mayıs 2000), İstanbul, 2000, 243-249. google scholar
• Selah (Sayar), Z. “Mektep Binalarında Estetik”. Mimar 8, (1931): 254. google scholar
• Selah (Sayar), Z. “Mektep İnşasında (Plân Tip)in Mahzurları”. Mimar 4, (1931): 124-125. google scholar
• Selah (Sayar), Z. “Mektep İnşasında İktisadi Düşünceler”. Mimar 6, (1931): 205-206. google scholar
• Selah (Sayar), Z. “Devlet İnşasında Tip Plân Usulünün Mahzurları”, Arkitekt 9, (1936): 259-260. google scholar
• Sıkıçakar, Ayşe. “Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Giriş Cepheleri Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 1991. google scholar
• Sönmez, Zeki. “Cumhuriyet Dönemi Mimarlığının Fikir Temelleri”, Cumhuriyet’in Yetmiş Beş Yılında Kültür ve Sanat Sempozyum Bildiriler, (18-19 Mart 1999), İstanbul, (2000): 63-70. google scholar
• Sözen, Metin ve Tapan, Mete. 50 Yılın Türk Mimarisi, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul,1973 google scholar
• Sözen, Metin. “Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi ve Mimarları”, Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri, (İstanbul 11-12 Haziran 1984 Bildiriler), İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Yay., (1984): 35-39. google scholar
• Sözen, Metin. Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı, Ankara, 1984. google scholar
• Tekeli, İlhan. “Mimar Kemalettin ve Eseri Hangi Ortamda Gelişti”, Mimar Kemalettin ve Çağı:Mimarlık / Toplumsal Yaşam /Politika, Ankara, (2009): 23-39. google scholar
• Töpper, Daniel ve Isensee, Fanny. “From “School Building” to “School Architecture” - School Technicians, Grand School Buildings and Educational Architecture in Prussia and The USA in The Nineteenth Century”, HistoriayMemoria de laEducaciön 13, (2021): 375-423. google scholar
• Tuncer, Orhan Cezmi. “Mimaride Türk Milli Üslubu İlkeleri”, Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri. (İstanbul, 11-12 Haziran 1984 Bildiriler), İstanbul, (1984): 67-69. google scholar
• Turan, Şerafettin. Tarihe Tanıklık Eden Okullar, Hazırlayan Turan Şerafettin, İstanbul, 2010. google scholar
• Uçar, Aygül. “İzmir Konutlarında Karosimanlar”, Sanat Tarihi Dergisi, XXIII/I, (Nisan 2014): 67-81. google scholar
• Ünlüsoy, Ayşegül Koç. “Yozgat İli 1. Ulusal Mimarlık Dönemi Yapılarının Analizi ve Üslup Değerlendirmesi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2010. google scholar
• Yabancı, Orhan. “Çanakkale ve Balıkesir Yöresinde I. Ulusal Mimarlık Akımı”, Yüksek Lisans Tezi, Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale, 2012. google scholar
• Yavuz, Yıldırım ve Özkan, Süha. “Osmanlı Mimarlığının Son Yılları”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 4, İstanbul, (1985): 1078-1090. google scholar
• Yavuz, Yıldırım ve Özkan, Süha. “Osmanlı İmparatorluğunun Son Yılları”, Modern Türk Mimarlığı, Ankara, (2007): 38-52. google scholar
• Yavuz, Yıldırım ve Süha Özkan. “Ulusal Bir İfade Bulmak: Birinci Ulusal Üslup”, Modern Türk Mimarlığı, Ankara, (2007): 55-68. google scholar
• Yavuz, Yıldırım. “İkinci Meşrutiyet Döneminde Ulusal Mimari Üzerindeki Batı Etkileri”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2-1, (1976): 9-31. google scholar
• Yavuz, Yıldırım. “Mimar Kemalettin Bey (1870-1927)”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi,7-1, (1981): 53-76. google scholar
• Yavuz, Yıldırım. Mimar Kemalettin ve I. Ulusal Mimarlık Dönemi, Ankara, 1981. google scholar
• Yavuz, Yıldırım (1994). “Tek Vedat”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 7: 232, İstanbul, 1994. google scholar
• Yavuz, Yıldırım. “Fethiye Medresesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 3: 301, İstanbul,1994. google scholar
• Yavuz, Yıldırım. “Medreset’ül Kuzat”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 5: 326-327, İstanbul, 1994. google scholar
• Yavuz, Yıldırım. “Yeni Bulguların Işığında Mimar Kemalettin ve Yapıtları”, Mimar Kemalettin ve Çağı: Mimarlık / Toplumsal Yaşam / Politika, Ankara, (2009a): 129-140. google scholar
• Yavuz, Yıldırım. İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemalettin, 1870-1927, Ankara, 2009b. google scholar
• Yavuz, Yıldırım. “Yeni Bulguların Işığında Mimar Kemalettin ve Yapıtları”, Mimar Kemalettin ve Çağı: Mimarlık / Toplumsal Yaşam / Politika, Ankara, (2009): 129-140. google scholar
• Yavuz, Yıldırım. İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemalettin, 1870-1927, Ankara,2009. google scholar
• Atatürk Kitaplığı Arşivi google scholar
• Cumhurbaşkanlığı/Başkanlık Osmanlı Arşivi google scholar
• İstanbul 4 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu K ve TVKBK Arşivi. google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Maarif (İ.MF) 17/9, 27 Muharrem 1329 (28 Ocak 1911). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Maarif (İ.MF) 17/9, 28 Muharrem 1329 (29 Ocak 1911). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif İbtidai (MF. İBT) 308/26, 16 Rebiülevvel 1329 (17 Mart 1911). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) 1209 / 67, 6 Cemaziyelevvel 1330 (23 Nisan 1912). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) 1209 / 67. 18 Zilhicce 1332 (7 Kasım 1914). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) 1209/67. 24 Recep 1332 (18 Haziran 1914). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) 1209/38. 16 Mayıs 1331 (29 Mayıs 1915). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) 1215/2. 16 Cemaziyelevvel 1334 (21 Mart 1916). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) 1215/2. 25 Mayıs 1332 (7 Haziran 1916). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) 1220/ 37. 2 Muharrem 1335 (29 Ekim 1916). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) 1217/59. 25 Ramazan 1334 (26 Temmuz 1916). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) 1229/ 19. 5 Zilkade 1335 (23 Ağustos 1917). google scholar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) 1243/88. 26 Rebiülahir 1340 (27 Aralık 1921). google scholar
• https://www.istanbulmuzayede.com google scholar
• https://nny.com google scholar
• https://sehirharitasi.ibb.gov.tr google scholar