ON THE “BESHE” TITLE

Yıl 2015, Sayı: 62, 37 - 64, 01.01.2015

Turan Açık

Öz

Because Janissary Army was mostly used for consolidating the power of sultan as an absolute monarch in traditional Ottoman politics, its history synchronically came to mean the history of Empire. The title “beshe”, which was traditionally used by janissaries, has also become an indicator for the researchers to verify whether a person was a janissary. After 1559, when janissaries rapidly spread to the provinces and started to provide themselves a social basis, the title “beshe” became one of the most common titles that many people used. In the Sharia court records, which are the best group of documents to observe the Ottoman society, the title “beshe” could be seen in almost every record. In this article the question we try to answer is that whether it was still a title belonged only to the janissaries or not by the beginning of the 17th century. Under the lights of those records, it was eventually seen that the beshe title was not only used by Janissaries, but also adopted by other social groups in Ottoman perihperies in the 17th century.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, 17th century, Janissary, beshe title

BEŞE UNVANI HAKKINDA

Öz

Geleneksel Osmanlı siyaset düzleminde merkezde yer alan padişahın mutlak bir hükümdar tipi tesis etmesinde birincil önemi olan yeniçeriliğin tarihi, uzun zaman İmparatorluğun tarihi anlamına gelmiştir. Yeniçerilerin kullanmasının bir “gelenek” haline geldiği beşe unvanı, bir kişinin yeniçeri olup olmadığının anlaşılması hususunda araştırmacılar tarafından da bir gösterge olarak değerlendirilmiştir. 1559 tarihinden sonra hızla taşraya yayılmaya ve kendilerine toplumsal bir zemin tesis etmeye başladıklarını gördüğümüz yeniçerilerle birlikte taşrada beşe unvanı, hemen birçok kişinin kullandığı en yaygın unvan haline gelmiştir. İşte bu makalede, Osmanlı toplumunu gözleyebileceğimiz en iyi belge grubu olan şer‘iye sicillerinde neredeyse her kayıtta karşılaştığımız beşe unvanının, 17. yüzyıla gelindiğinde sadece yeniçerilerin kullandığı bir unvan olarak kullanılıp kullanılmadığı sorusunun cevabı gerekçeleri ile birlikte verilmeye çalışılmıştır. Netice itibariyle, 17. yüzyıla gelindiğinde beşe unvanının sadece yeniçeriler tarafından kullanılmadığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, 17. yüzyıl, yeniçeri, beşe unvanı

Kaynakça

• Şer‘iye Sicilleri Amasya Şer‘iye Sicilleri (A.Ş.S.), no: 1, 2, 15. İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (H. 919-927/ M. 1513-1521), I, haz. Bilgin Aydın-Ekrem Tak, İSAM Yayınları, İstanbul 2010. İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (H. 924-927/ M. 1518-1521), II, haz. Rıfat Günalan vd., Arapça metin Mehmet Akman, İSAM Yayınları, İstanbul 2010. İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 26 Numaralı Sicil (H. 970- 971/M. 1562-1563), VII, haz. Rıfat Günalan, Arapça metin Mehmet Akman, İSAM Yayınları, İstanbul 2010. İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 51 Numaralı Sicil (H. 987- 988/M. 1579-1580), VIII, haz. Rıfat Günalan, Arapça metin Mehmet Canatar- Mehmet Akman, İSAM Yayınları, İstanbul 2010. İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 84 Numaralı Sicil (H. 999- 1000/M. 1590-1591), X, haz. Rıfat Günalan, Arapça metin Mehmet Akman-Mehmet Canatar, İSAM Yayınları, İstanbul 2010. Manisa’nın 6 Numaralı H. 942-973 (M. 1535-1565) Tarihli Şer‘iye Sicil Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, haz. Turgut Uzun, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde 2002. Trabzon Şer‘iye Sicilleri (T.Ş.S.), no: 1815, 1820-6, 1821, 1821-4, 1822, 1823-1, 1824, 1825, 1826, 1827, 1828, 1829, 1830, 1831 Telif Eserler Açık, Turan, Gelenek ve Modernlik Arasında Bir Osmanlı Şehri: 17. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon’da Siyaset, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Trabzon 2012. _____________, “‘Bey’likten ‘Ağa’lığa: 17. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon’da Unvan Enfl asyonu”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, sayı 16 (2014), s. 9-38. Akdağ, Mustafa, “Timar Rejiminin Bozuluşu” AÜDTCF Dergisi, III/4 (1945), s. 419-431. _____________, “Yeniçeri Ocak Nizamının Bozuluşu”, AÜDTCF Dergisi, V/3 (1947), s. 291-313. _____________, “Celali İsyanlarından Büyük Kaçgunluk 1603-1606”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, II/2 (1964), s. 1-49. _____________, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2009. Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 9/1. Kitap- 9/2. Kitap, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1996. Barkan, Ömer Lütfi, “Edirne Askeri Kassamına Ait Tereke Defterleri (1545-1659)”, Belgeler, III/5-6 (1966), s. 1-479. Bilgin, Arif -Ümit Ekin, “Bir Kimliğin Dönüşümü: ‘Asker’likten ‘Asker- Esnaf’lığa”, Akademik İncelemeler, II/1 (2007), s. 215-229. Bilmez, Bülent, “Begriffsgeschichte’nin Babası Reinhart Koselleck (1923- 2006) ve Tarih Biliminde Yenilik Arayışları”, Tarih ve Toplum, sayı 4 (2006), s. 9-44. Canbakal, Hülya, 17. Yüzyılda Ayntâb: Osmanlı Kentinde Toplum ve Siyaset, çev. Zeynep Yelçe, İletişim Yayınları, İstanbul 2009. Çiftçi, Cafer, “Osmanlı Taşrasında Yeniçerilerin Varlığı ve Askerlik Dışı Faaliyetleri”, OTAM, sayı 27 (2010), s. 27-57. Erdoğru, M. Akif, “Kıbrıs Yeniçerileri Üzerine Notlar”, Pax Ottomana, ed. Kemal Çiçek, Sota ve Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001, s. 309-324. Ergenç, Özer, “‘A’yân ve Eşrâf’ Diye Anılan Seçkinler Grubunun XVIII. Yüzyılda Osmanlı Toplumundaki Rolü Üzerine”, Osmanlı Tarihi Yazıları: Şehir, Toplum, Devlet, haz. Derya Önder, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2013, s. 396-416. Faroqhi, Suraiya, Orta Halli Osmanlılar: 17. Yüzyılda Ankara ve Kayseri’de Ev Sahipleri ve Evler, çev. Hamit Çalışkan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009. Göyünç, Nejat, “Hâne Deyimi Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sayı 32 (1979), s. 331-348. İnalcık, Halil, “Military and Fiscal Transformation”, Archivum Ottomanicum, VI (1980), s. 283-337. İnan, Kenan, “Kadı Sicillerine Göre Trabzon’da Beşlü Taifesi (1648- 1658)”, XIV. Türk Tarih Kongresi, 9-13 Eylül 2002 Kongreye Sunulan Bildiriler, c. II, I. Kısım, Ankara 2005, s. 397-411. Kafadar, Cemal, Yeniçeri-Esnaf Relations: Solidarity and Confl ict, McGill University, Basılmamış Master Tezi, Montreal 1981. _____________, “Yeniçeri Nizamının Bozulması Üzerine”, Kim var imiş biz burada yoğ iken, Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş ve Hatun, Metis Yayınları, İstanbul 2009. Karamuk, Gümeç, “Devşirmelerin Hukukî Durumları Üzerine”, Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, der. Oktay Özel- Mehmet Öz, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2000, s. 555-572. Kılıçarslan, Yasemin, “Cebeci”, DİA, VII (İstanbul 1993), s. 182-183. Kolçak, Özgür, XVII. Yüzyıl Askerî Gelişimi ve Osmanlılar: 1660-64 Osmanlı Avusturya Savaşları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012. Koselleck, Reinhart, Kavramlar Tarihi: Politik ve Sosyal Dilin Semantiği ve Pragmatiği Üzerine Araştırmalar, çev. Atilla Dirim, İletişim Yayınları, İstanbul 2009. Kunt, İ. Metin, Sancaktan Eyalete: 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1978. Mumcu, Ahmet, Divan-ı Hümayun, Phoenix Yayınları, Ankara 2007. Murphey, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, çev. M. Tanju Akad, Homer Kitabevi, İstanbul 2007. Oğuzoğlu, Yusuf, Osmanlı Devlet Anlayışı, Eren Yayınları, İstanbul 2005. Öztürk, Said, XVII. Yüzyıl Askerî Kassam Defterlerinin Sosyo-Ekonomik Tahlili, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 1993. Serbestoğlu, İbrahim -Turan Açık, “Hüseyin Hüsameddin’in Bilinmeyen Bir Eseri: Paşa Armağanı”, History Studies, VI/4 (2014), s. 155-178. Tülüveli, Güçlü, City, State and the Society: Trabzon, An Ottoman City in the Mid-Seventeenth Century, Phd Thesis, Centre for Byzantine, Ottoman and Modern Greek Studies The University of Birmingham, 2002. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları, I, TTK Yayınları, Ankara 1988. Yücel, Yaşar, Osmanlı Devlet Teşkilâtına Dair Kaynaklar, Kitâb-i Müstetâb, Kitabu Mesâlihi’l Müslimîn ve Menâfi ‘i’l Mü’minîn, Hırzü’l-Mülûk, TTK Yayınları, Ankara 1998.