Fetvanın Osmanlı Yönetimi ve Toplum Üzerindeki Etkisi: Ebussuûd Efendi’nin Kıbrıs ve İnebahtı Fetvaları

Yıl 2022, Sayı: 76, 35 - 62, 16.03.2022

İdris Bostan

https://doi.org/10.26650/iutd.202203

Öz

İnebahtı Deniz Savaşı (1571) Akdeniz tarihinde meydana gelen en önemli donanmalar savaşıdır. Kıbrıs’ın Osmanlılar tarafından fethi (1570-71) üzerine Avrupa’da kurulan Haçlı ittifakının donanmaları karşısında Osmanlı donanması adeta imha olmuş, gemilerin çoğu batmış, bazılarına el konmuştu. Bu yenilgiyi telafi maksadıyla başta Tersâne-i Âmire olmak üzere Karadeniz’in Anadolu ve Rumeli kıyılarında yeni bir imparatorluk donanması kurmayı kararlaştıran Osmanlı yönetimi, donanma yapım masraflarını esas itibariyle devlet hazinesinden karşılamışsa da başta padişah olmak üzere devlet adamları da gemi yapımı için yardımcı olmuşlardı. Bunun dışında gemi mürettebatının ihtiyacı olan malzeme ve mühimmat ile askerlerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere devlete yardımcı olmak için zenginler teşvik edilmiş, Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi’nin iki fetvası bu konuda etkili olmuştu. Ayrıca askerlerden savaştan kaçarken ölen veya kurtulanların helak olacaklarına dair başka bir fetvası ile de Pertev Paşa’nın yaptığı tevcih ve terakkilerin tamamı iptal edildi. Bu yazıda Ebussuûd Efendi’nin Kıbrıs seferi fetvası ile İnebahtı hakkındaki üç fetvası savaşlar üzerindeki etkileri bakımından incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, İnebahtı, Osmanlı, Akdeniz, Fetva, Ebussuûd Efendi

The Influence of Fatwa on Ottoman Administration and Society: Ebussuûd Efendi’s Fatwas Regarding Cyprus and Lepanto

Öz

The Battle of Lepanto (1571) is the most significant naval war that took place in the Mediterranean. The Ottoman fleet was almost destroyed, with many ships sinking or being seized by the fleet of the Crusaders which was gathered in Europe following the Ottoman conquest of Cyprus (1570-71). Following the Ottoman conquest of Cyprus in 1570-71, the European Crusaders allied, and the Ottoman fleet was almost completely destroyed, with many ships sinking and others captured by the Crusader fleet. To recover from the defeat, the Ottoman state decided to build a new imperial navy in the Imperial Shipyard as well as on the Black Sea’s Anatolian and Rumelian coasts. The expenses of such a huge enterprise were mainly covered by the state treasury but statesmen, led by the sultan himself, also lend support. In addition, people of substance were encouraged to help the state in supplying the provision and ammunition for the crew as well as the needs of the military troops. In this regard, two fatwas issued by Shaikhu’l-Islam Ebussuûd were effective. Pertev Pasha’s grants and promotions were also revoked after another fatwa declared that those fleeing the battle would perish whether they died or survived. The impact of three fatwas issued by Ebussuûd regarding the Siege of Cyprus and the Battle of Lepanto is examined in this article.

Anahtar Kelimeler

Lepanto, Cyprus, Ottoman, Mediterranean, Fatwa, Ebussuûd

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıali Nişan ve Tahvil Kalemi (A.NŞT), nr. 1066.
• Kâmil Kepeci (KK), nr. 223.
• Mühimme Defterleri (MD), nr. 9, 10, 12, 16, 18.
• Fetâvâ-yı Ebussuûd Efendi, Bayezid Devlet Kütüphanesi, nr. 2757.
• Fetâvâ-yı Ebussuûd Efendi, Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, nr. 1074.
• Fetâvâ-yı Ebussuûd Efendi, İstanbul Müftülük Kütüphanesi, nr. 178.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-ahbâr, İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, TY. 5959.
• Gelibolulu Mustafa Âlî ve Künhü’l-ahbâr’ında II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet Devirleri, II. cilt, haz. Faris Çerçi, Kayseri 2000.
• Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, Hasan Bey-zâde Târîhi, Metin (926-1003/1520-1595), haz. Ş. N. Aykut, Ankara 2004, II.
• Kara Çelebi-zâde, Ravzatü’l-ebrâr Zeyli, Tahlil ve Metin, 1732, yay. N. Kaya, Ankara 2003.
• Kâtib Çelebi, Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr, haz. İ. Bostan, TÜBA, Ankara 2018.
• Koca Sinan Paşa’nın Telhisleri, haz. Halil Sahillioğlu, İstanbul 2004.
• Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ, yay. M. İpşirli, Ankara 2007, IV.
• Peçuylu İbrahim, Târih, İstanbul 1281, I.
• Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, haz. M. İpşirli, İstanbul 1989, I.
• Seyyid Lokman, Zübdetü’t-tevârîh, Türk-İslam Eserleri Müzesi, nr. 1973.
• Solakzâde Mehmed Hemdemî, Târih-i Solakzâde, İstanbul 1297.
• Arıkan, Muzaffer-Paulino Toledo, XIV-XVI. Yüzyıllarda Türk-İspanyol İlişkileri ve Denizcilik Tarihimizle İlgili İspanyol Belgeleri, Ankara 1995.
• Aydın, Bilgin, “Meşihat Arşivi’nde Muhafaza Edilen Nakibu’l-eşraf Defterleri”, Türklük Araştırmaları Dergisi, sayı 10, İstanbul 2001, s. 21-26.
• Bostan, İdris, “İnebahtı Deniz Savaşı”, DİA, c. XXII, s. 287-289.
• ________, “Kanuni Sultan Süleyman ve Deniz İmparatorluğu”, Kanuni Sultan Süleyman Dönemi ve Bursa, Bursa 2019, s. 407-424.
• ________, “Kıbrıs Seferi Günlüğü ve Osmanlı Donanmasının Sefer Güzergâhı”, Osmanlı Akdenizi, İstanbul 2017, s. 213-238.
• ________, “Kızıldeniz’de Osmanlı-Portekiz Mücadelesi: 16. Yüzyılda Süveyş, Cidde ve Muha Deniz Üsleri”, Osmanlı Akdenizi, İstanbul 2021, s. 125-169.
• ________, “La Armada Otomana: De la Conquista de Chipre a la Batalla de Lepanto”, La Mar Roja de Sangre, Lepanto, ed. Â. C. Soto, Madrid 2021, s. 127-169.
• , “La Recoııstrucciöıı de la Armada Otomana”, LaMar Roja de Sangre, Lepanto, ed. Â. C. Soto, Madrid 2021, s. 253-297.
• ________, “Malta (Tarih)”, DİA, c. XXVII, s. 539-542.
• ________, “Yemeı (Osmaılı Döıemi)”, DİA, c. XLIII, s. 406-412.
• Braudel, Ferıaıd, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, çev. M. A. Kılıçbay, İstaıbul 1990, II.
• Cassola, Arıold-İdris Bostaı, The 1565 Ottoman Malta Campaign Register, Malta 1998.
• Ceride-i İlmiyye Fetvaları, haz. İsmail Cebeci, İstaıbul 2009.
• Çiliıgir, Hamdi, “Zekâta Muhtaç Doıaıma, Doıaımaya Muhtaç Devlet, II. Meşrutiyet Devri Osmaılı Devleti’ıde İaıe-i Doıaıma’ya Zekât Meselesi”, İnsan ve Toplum, IX/4 (Aralık 2019), s. 53- 86. Düzdağ, M. Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul 1983.
• Hamidullah, Muhammed, “Hudeybiye Antlaşması”, DİA, c. XVIII, s. 297-299.
• ________, İslâm Peygamberi, çev. S. Tuğ, Ankara 2003, s. 255-266.
• Pedani, Maria Pia, Elenco degli inviati diplomatici veneziani presso i sovrani ottomani, Venedik 2000, s. 26-27.
• ________, “Osmanlı Padişahının Adına”, İstanbul’un Fethinden Girit Savaşı’na Venedik’e Gönderilen Osmanlılar, çev. E. Yıldırım, Ankara 2011, s. 137-138.
• Şakiroğlu, Mahmut H., “II. Selim’in Venedik Cumhuriyeti’ne Verdiği 1567 ve 1573 Tarihli Ahidnâmeler”, Erdem, II/5, Ankara 1986, s. 527-553.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Ankara 1965.
• Uzunpostalcı, Mustafa, “Burhâneddin el-Buhârî”, DİA, c. VI, s. 435-437.
• Yavuz, Hulusi, Yemen’de Osmanlı İdâresi ve Rumûzî Târihi, Ankara 2003.
• Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara 1983.