I. DÜNYA SAVAŞI VE İŞGAL SÜRECİNDE İSTANBUL'DA YAŞANAN SOSYAL VE AHLAKİ ÇÖZÜLME (1914-1922)

Yıl 2013, Sayı: 58, 87 - 129, 02.01.2014

Cafer Ulu

Öz

1. Dünya Savaşı ve sonrasında yaşanan işgal yılları İstanbul'da hayati sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. İstanbul halkı temel ihtiyaç maddele­rini bile temin edemez duruma gelmiştir. İstanbul bu süreçte uzun yıllar etkisini sürdürecek büyük bir sosyal ve ahlaki çözülme yaşamıştır. İstanbul'a gelen Beyaz Rus göçmenler, Müslüman ahalinin adeta kültürel genetik yapısını kökünden değiştirmiştir. Şehirde kısa sürede uyuşturucu, kumar, fuhuş, zührevi ve diğer salgın hastalıklar baş göstermiştir. Aile kurumu da bu ortamdan büyük ölçüde etkilenmiştir. Pek çok aile parçalanmış, savaşta eşlerini kaybeden kadınlar dul kalmış ve bu büyük aile kriziyle kadınlar ve çocuklar suistimale açık hale gelmiştir. Toplumda yaşanan ahlaki sorunlar şehrin asayişine de yansımıştır. İstanbul, hırsızlık, gasp, tecavüz ve cinayet gibi ağır suçların her an işlendiği bir şehir haline gelmiştir.

SOCIAL AND MORAL BREAKDOWN OCCURED IN ISTANBUL DURING THE FIRST WORLD WAR AND THE INVASION PERIOD (1914-1922)

The First World War and the invasion years following that caused crucial problems in Istanbul. People of Istanbul became incapable of gaining even their basic necessities. During that period, a great social and moral breakdown had been taken place for long years in Istanbul. The Russian immigrants that came to Istanbul radically changed the cultural genetic structure of the Muslim people. In a short time, drugs, gambling, venereal diseases and epidemics appeared in the city. Women and children were affected first and foremost from the situation that the city was in. Many families fell in pieces, women who lost their husbands in the war were widowed, and with this great family crisis, the women and children were vulnerable to abuse. The ethical problems happened in the society also had influence on the public order of the city. Istanbul became a city in which the serious crimes such as robbery, seizure, rape and murder were committed at any time.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, İstanbul, İşgal yılları, İstanbul’da ahlaki çözülme.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hariciye Siyasi (HR.SYS). Dahiliye Emniyeti Umumiye Müdüriyeti Asayiş Kalemi (DH.EUM.AYŞ). Dahiliye Emniyeti Umumiye Müdüriyeti 6. Şube (DH.EUM 6. Şube). Dahiliye İdare-i Umumiye Ekleri (DH.İ.UM.EK). Dahiliye Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (DH.KMS). Gazete ve Meclis Zabıtları Akşam Alemdâr Cumhuriyet Düstur, Tertip II, C. 11, s. 296-299. Hakimiyet-i Milliye Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre 3, İçtima Senesi 3, Cilt 3. Resimli Gazete Takvim-i Vekayi Tanin Tasvir-i Efkâr Kitap Adil, Fikret, Gardenbar Geceleri, İstanbul 1993.
• Akçura, Gökhan, Gramafon Çağı, İstanbul 2003.
• Akçura, Gökhan; Uzun Metin Sevenlerden misiniz? , İstanbul 2003.
• Aksel, Malik, İstanbul’un Ortası, yay. haz. Beşir Ayvazoğlu, Kapı Yay., İstanbul 2011. Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele-Mutlakıyete Dönüş
• (1918-1919), I , İş Bankası Yay., İstanbul 2004. Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö 1000-M.S 2012, Ankara 2012. Aydemir , Şevket Süreyya, Tek Adam Mustafa Kemal 1881-1919, I, İstanbul 2005. Ayverdi , İlhan, Asırla Boyu Tarihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe
• Sözlük, II, İstanbul 2008. Behmoaras, Liz, Mazhar Osman, Kapalı Kutudaki Fırtına, İstanbul 2001. Criss, Nur Bilge, İşgal Altında İstanbul 1918-1923, İstanbul 1994. Çavdar, Tevfik, Milli Mücadele Başlarken Sayılarla “Vaziyet ve Manzara-i Umumiye”, İstanbul 1971. Deleon, Jack, Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar (1920-1990), İstanbul 1990. Eldem, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğunun
• Ekonomisi, Ankara 1996. Emiroğlu, Kudret, Gündelik Hayatımızın Tarihi, Ankara 2002. Gâlib, Mustafa (Dersaadet Polis Mektebi Müdürü Hidemâtı Fi’liye ve Terbiye-i Meslekiyye Muallimi), Fâhişeler Hayatı ve Redâet-i Ahlâkiyye, Mahmud B ey Matbaası, İstanbul 1338. Hiçyılmaz, Ergun, Beni Toprağıma Gömün, İstanbul 1993. Himmetoğlu, Hüsnü, Kurtuluş Savaşlarında İstanbul ve Yardımları, I-II, İstanbul 1975. İstanbul (1914-1923), haz. Stefanos Yerasimos, çev. Cüneyt Akalın, İstanbul 1997.
• İstanbul 1920, der. Clarence Richard Johnson, çev. Sönmez Tamer, İstanbul 1995. Kandiyoti, Deniz, Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar Kimlikler ve Toplumsal
• Dönüşümler, çev. Aksu Bora, İstanbul 1996. Karpat, Kemal H., Osmanlı Modernleşmesi Toplum Kurumsal Değişim ve Nüfus, çev. Akile Zorlu Durukan-Kaan Durukan, Ankara 2002. Kocatürk, Utkan, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk
• Günlüğü, Ankara 2007. Kurat, Akdes Nimet, TürkRus İlişkileri, Ankara 1990. Kurnaz , Şefika, Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923), Ankara 19 Meriç, Nevin, Osmanlıda Gündelik Hayatın Değişimi Adab-ı Muaşeret, İstanbul 2000. Özdemir, Hikmet, Salgın Hastalıklardan Ölümler (1914-1918), Ankara 200 Özer , İlbeyi, İstanbul’da Sosyal Değişim 1920-1930, İ.Ü. Sosyal Bilimler
• Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul 2003. Pakalın, Mehmed Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, MEB, İstanbul 1983. Peçevî İbrahim, Tarih-i Peçevî, I, haz. Bekir Sıtkı Baykal, Ankara 1992. Rasim, Ahmet, Dünkü İstanbul’da Hovardalık Fuhş-i Atik, Arba
• Yayınları, İstanbul 1992 (İlk baskı 1340/1922). Sevengül, Refik Ahmet, İstanbul Nasıl Eğleniyordu, İstanbul 1993. Sonyel, Salâhi R., Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat
• Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, Ankara 1995. Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar , Başbakanlık
• Basımevi, I, Ankara 1973. Temel, Mehmet, İşgal Yıllarında İstanbul’un Sosyal Durumu, Ankara 19 Tunaya , Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, II. Meşrutiyet
• Dönemi1908-1918, I, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1988.
• Ulu, Cafer, Türkiye Cumhuriyetinde Ermeniler, Ankara 2006
• Yaşar, Ahmet, The Coffehouse in Early Modern Istanbul: Public Space, Sociablity and Survaillance, Bogazici University, Master of Arts in History 200 Yeres, Artun, Sakıncalı 100 Film, Es Yay., İstanbul 2006. Zihnioğlu, Yaprak, Kadınsız İnkılâp Nezihe Muhittin, Kadınlar Halk
• Fırkası, Kadın Birliği, İstanbul 2003. Makale Ahmad, Feroz, “Jön Türkler Döneminde Sava ş ve Toplum”, çev. Sevda Akyüz, Tarih ve Toplum, XI/64 (Nisan 1989), 239-248. Aksel, Malik, “Bir Mucize”, Türk Edebiyatı, sayı 7 (Temmuz 1972), s. 10- _____________, “Direklerarası’nın Sonu”, Türk Edebiyatı, sayı 9 (Eylül 1972), s. 10-13. _____________, “Harp İçinde Tiyatro”, Türk Edebiyatı, sayı 4 (Nisan 1972), s. 18-20. _____________, “Unutulanlar”, Türk Edebiyatı, sayı 33 (Eylül 1974), s. 12- _____________, “Uzun Bir Okul Tatili”, Türk Edebiyatı, sayı 32 (
• Ağustos 1974), s. 12-15. Bali, Rifat N., “Yirminci Yüzyılın Başlarında İstanbul’un Fuhuş
• Aleminde Yahudilerin Yeri”, (http://www.rifatbali.com/images/stories/dokumanlar/mahrem3.pdf-14.03.2013) Baran, Tülay Alim, “Mütareke Yıllarında İstanbul’daki Rus Mültecilerin
• Yaşamı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXII/64-65-66 (Mart-TemmuzKas ım 2006), s. 119-140. Çalık, Ramazan-Muzaffer Tepekaya, “Birinci Dünya Savaşı Esnasında
• Anadolu'daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler”, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sa yı 16 (2007), s. 205-228.
• Çeker, Orhan, “Hukukı Aile Kararnamesi Giriş ve Tarihçesi”, s. 19-21 (ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D01775%5 C1999_3/1999_3 CEKERO.pdf) (Çevrimiçi: 002013). Doğru, Cem, “Birinci Dünya Savaşı Döneminde Ekonomide Bir
• Kurumsallaşma Çabası: İaşe Nezareti”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Namık Kemal Üniversitesi, No: 4, 2009 (çevrimiçi: http://sosyalbe.nku.edu.tr/0409.pdf). Ferit, Müfide, “Yeğenlerime Mektuplar”, Türk Kadını, nr. 19, 25 Mart 13 Göçmen, Muammer, “Mütareke Yıllarında İstanbul’daki Rusların Sürgün
• Hayatları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 20 (2008/1), s. 199-216. Karabulut, Mustafa, “Tanzimat Dönemi Romanlarında Eğlence Hayatı, Adabı Muaşeret ve Kılık-Kıyafet”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı 185
• (Nisan 2010), s. 133-148. Karakışla, Yavuz Selim, “Arşivden Bir Belge: Osmanlı Sinemasında İlk
• Porno Film (1922), Fahişenin Kızı”, Toplumsal Tarih, XX/115, 94-95. Keleşoğlu, Birsen Talay, “Son Dönem Osmanlıda Türk Kimliğinin
• Oluşturulmasında Kadına Biçilen Roller: Milliyetçilik ve Türk Kadını”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, sayı 11 (Güz 2010), s. 143-163. Koçu, Reşad Ekrem, “Beyaz Ruslar”, İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1961, V, s. 2624- 2626. Nihal , Şükufe, “Bizde Kadın Telakkisi”, Türk Kadını, nr. 11, 17 Teşrinievvel 1334. Orhonlu, Cengiz, “Yunan İşgalinin Meydana Getirdiği Göç ve Yunanlıların Yaptıkları Tehcirin Sonuçları Hakkında Bazı Düşünceler”, Belleten, XXXVIII/148 (Ekim 1973), 485-495. Özbek, Nadir, “Ali Sipahi”, Cumhuriyet Türkiye’sinde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar , İstanbul 2006, s. 89-90. Özer , İlbeyi, “Mütareke ve İşgal Yıllarında Osmanlı Devletinde Görülen
• Sosyal Çöküntü ve Toplumsal Yaşam”, Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulama Merkezi (OTAM), sayı 14 (2003), s. 247-271. Rıfkı, Falih, “Herkesin Nenesi”, Akşam, 17 Ağustos 1919.
• Rikkat, Nezihe, “Erkekleşme”, nr. 13; “Erkekleşme Makalesi etrafında”, Türk Kadını, nr. 15, 26 Ekim 1334. _____________, “Sinemalara dair bir Temenni”, Türk Kadını, nr. 15, 26
• Ekim 1334. Toprak , Zafer, “Fuhuş-Osmanlı Dönemi”, Dünden Bugüne İstanbul
• Ansiklopedisi, III , İstanbul 1994, 342-345. _____________, “Genelevler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1994, III, 392-393. _____________, “İstanbul’da Fuhuş ve Zührevi Hastalıklar 1914-1933”, Tarih ve Toplum, VII/39 (Mart 1987), 31-40 Trowbridge, Charles, “Yetişkinlerde suç”, İstanbul 1920, der. Clarence
• Richard Johnson, çev. Sönmez Tamer, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995, s. 305-316, Ünal, Mehmet, “Medeni Kanunun Kabulünden Önce Türk Aile Hukukuna İlişkin Düzenlemeler ve Özellikle 1917 Tarihli Hukuk-ı Aile
• Kararnamesi”, s. 209-210 (Çevrimiçi: acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1230/ 18pdf) (Çevrimiçi: 08.03.2013).