Türk İstiklal Harbi’nde İngiltere ve Fransa’nın Çukurova’ya Yönelik Nüfuz Mücadelesi: Adana Örneği

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 44, 17.01.2024

Erdal Korkmaz

Öz

Sanayi İnkılâbı sonucu ortaya çıkan makineleşme, XIX. yüzyıldan itibaren Osmanlı topraklarının Avrupalı devletlerin hedefi haline gelmesine yol açmıştır. Bu durum, Birinci Dünya Harbi ile birlikte İngiltere ve Fransa öncülüğünde gizli paylaşım antlaşmalarının yapılmasına sebep olmuştur. Gizli paylaşım antlaşmaları, Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’nden sonra Birinci Dünya Harbi’nden çekilmesiyle birlikte hayata geçirilmiştir. Bu kapsamda Osmanlı toprakları işgal edilmeye başlanmıştır. İlgili süreç, İngiltere ve Fransa’nın nüfuz alanları konusunda karşı karşıya gelmesine yol açmıştır. İki devletin Çukurova da dahil aralarında cereyan eden anlaşmazlık, yaptıkları Suriye İtilafnamesi ile çözüme kavuşturulmuştur. Bu kapsamda İngiltere Musul ve çevresi karşılığında, Adana’nın içerisinde yer aldığı Çukurova’yı Fransa’ya bırakmıştır. İngiltere ve Fransa arasındaki bu nüfuz mücadelesi, Çukurova bölgesinde Kuva-yıMilliye’nin başlamasına etki etmiştir. Bu direniş, zamanla Gazi Mustafa Kemal (Atatürk) Paşa’nın başlatmış olduğu Millî Mücadele’ye entegre olmuştur. Mustafa Kemal Paşa’nın Çukurova’ya gönderdiği subaylarla şekillenen Adana’daki Kuva-yı Milliye, İngiltere ve Fransa’nın hedeflerinin boşa çıkması ile sona ermiştir.
Bu çalışmada, Türk İstiklal Harbi döneminde İngiltere ve Fransa’nın Çukurova bölgesine yönelik nüfuz mücadelesine ve bu süreçte Adana’da yaşanan gelişmelere değinilecektir. Ayrıca, İngiltere ve Fransa’nın Birinci Dünya Harbi’nden itibaren başlayan Anadolu’yu paylaşma ve bölüşme stratejilerinde Çukurova’nın yeri ve bu stratejinin Mondros Mütarekesi’nden sonraki boyutu işlenecektir.
Araştırma, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB) ile MSB Arşiv ve Askeri Tarih Daire Başkanlığı (ATASE) Arşivi’nden temin edilen belgeler ile dönemi yansıtan tetkik eserler ve süreli yayınlar çerçevesinde ortaya konacaktır. Çalışma, karşılaştırmalı analiz yöntemi kullanılmak suretiyle aktarılacaktır. Araştırma, İngiltere ve Fransa’nın siyasi, askeri ve ekonomik çıkarları ekseninde Çukurova’yı paylaşım politikalarına dahil ettiklerini, ancak bölgede başlayan millî mücadelenin iki ülkenin hedeflerini boşa çıkardığını göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk İstiklal Harbi, İngiltere, Fransa, Nüfuz Mücadelesi, Çukurova

Türk İstiklal Harbi’nde İngiltere ve Fransa’nın Çukurova’ya Yönelik Nüfuz Mücadelesi: Adana Örneği

Öz

Sanayi İnkılâbı sonucu ortaya çıkan makineleşme, XIX. yüzyıldan itibaren Osmanlı topraklarının Avrupalı devletlerin hedefi haline gelmesine yol açmıştır. Bu durum, Birinci Dünya Harbi ile birlikte İngiltere ve Fransa öncülüğünde gizli paylaşım antlaşmalarının yapılmasına sebep olmuştur. Gizli paylaşım antlaşmaları, Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’nden sonra Birinci Dünya Harbi’nden çekilmesiyle birlikte hayata geçirilmiştir. Bu kapsamda Osmanlı toprakları işgal edilmeye başlanmıştır. İlgili süreç, İngiltere ve Fransa’nın nüfuz alanları konusunda karşı karşıya gelmesine yol açmıştır. İki devletin Çukurova da dahil aralarında cereyan eden anlaşmazlık, yaptıkları Suriye İtilafnamesi ile çözüme kavuşturulmuştur. Bu kapsamda İngiltere Musul ve çevresi karşılığında, Adana’nın içerisinde yer aldığı Çukurova’yı Fransa’ya bırakmıştır. İngiltere ve Fransa arasındaki bu nüfuz mücadelesi, Çukurova bölgesinde Kuva-yıMilliye’nin başlamasına etki etmiştir. Bu direniş, zamanla Gazi Mustafa Kemal (Atatürk) Paşa’nın başlatmış olduğu Millî Mücadele’ye entegre olmuştur. Mustafa Kemal Paşa’nın Çukurova’ya gönderdiği subaylarla şekillenen Adana’daki Kuva-yı Milliye, İngiltere ve Fransa’nın hedeflerinin boşa çıkması ile sona ermiştir.
Bu çalışmada, Türk İstiklal Harbi döneminde İngiltere ve Fransa’nın Çukurova bölgesine yönelik nüfuz mücadelesine ve bu süreçte Adana’da yaşanan gelişmelere değinilecektir. Ayrıca, İngiltere ve Fransa’nın Birinci Dünya Harbi’nden itibaren başlayan Anadolu’yu paylaşma ve bölüşme stratejilerinde Çukurova’nın yeri ve bu stratejinin Mondros Mütarekesi’nden sonraki boyutu işlenecektir.
Araştırma, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB) ile MSB Arşiv ve Askeri Tarih Daire Başkanlığı (ATASE) Arşivi’nden temin edilen belgeler ile dönemi yansıtan tetkik eserler ve süreli yayınlar çerçevesinde ortaya konacaktır. Çalışma, karşılaştırmalı analiz yöntemi kullanılmak suretiyle aktarılacaktır. Araştırma, İngiltere ve Fransa’nın siyasi, askeri ve ekonomik çıkarları ekseninde Çukurova’yı paylaşım politikalarına dahil ettiklerini, ancak bölgede başlayan millî mücadelenin

Anahtar Kelimeler

Türk İstiklal Harbi, İngiltere, Fransa, Nüfuz Mücadelesi, Çukurova

Kaynakça

• Yavuz, Bige, “1921 Tarihli Türk Fransız Antlaşması’nın Hazırlık Aşaması”, Atatürk Dönemi Dış Politikası, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2000, s.206-208.
• Yetişgin, Memet, “Mondros Mütarekesi’nin Çukurova, Antep, Urfa ve Maraş’ta Uygulanması”, Millî Mücadele’nin Güney Cepheleri, Editörler: Nejla Günay, Fahri Kılıç, Cedit Neşriyat, Ankara, 2021, s.24-34.