16. YÜZYIL OSMANLI AYDINLARINA GÖRE TÜRK DEVLET FELSEFESİ

Yıl 2023, Sayı: 12, 63 - 88, 30.12.2023

Kayhan Atik

https://doi.org/10.48131/jscs.1326685

Öz

Devlet kelimesi, yüksek mevki makam, nimet, servet ve saman devlete nail olmak, müstakil idare olunan hükümet ve ülke anlamlarına gelir. İnsan toplumsal bir varlıktır, toplumsallaşmanın da ancak devletleşmeyle olacağından dolayı, insanın devletli bir varlık olması gerekir. Öyleyse devlet, insanın varoluşundan itibaren en önemli meselesidir. İnsan tek kişi olarak güç bakımında zayıftır, teşkilatlandığı zaman çok güçlü hale gelir.
İnsanlık tarihi boyunca insanlar, toplu halde yaşamışlar ve toplu halde yaşayınca da kendilerinin daha rahat daha huzurlu yaşayabilmeleri için bir teşkilata ihtiyaç duymuştur. Platon’dan, Thomas Hobbes’a kadar; Farabi’den, İbn. Haldun’a kadar bütün düşünürler, toplu halde yaşayan insanların en başta mutlu olmalarını düşünmüşlerdir. İnsanın mutluluğu için ne gerekiyorsa her şey düşünülmüştür. En başta devletin yöneticisi olmak üzere, bütün halkın eğitimine önem verilmiştir. Yöneticinin ve diğer devlet adamlarının liyakatli olmaları ve bütün herkes için adaletli davranmaları tavsiye edilmiştir. Platon’dan İbn Haldun’a bütün düşünürlerde yönetici için adalet en önde gelen özelliktir. Devlet için adalet, liyakat, bilgelik, affedicilik, mutluluk, tasarruf, savurganlık gibi özellikler en gerekli unsurlardır.
Devletin sorunları, onun kuruluşuyla başlamıştır. Bunlar nelerdir, devleti kim yönetmelidir? Yöneticinin görevleri, hakları, süresi gibi sorular ilk çağlardan itibaren var olan sorunlardır. Yöneticinin yaptığı hatalar, onun diğerlerinden fazla imkâna sahip olması, başkalarının da yönetime talip olması, yönetimde hanedanlık sisteminin hâkim olması, hanedanlıkta liyakatin ön planda olmaması gibi sorunlar hep olagelmiştir. Bugün devletleri, küreselleşen ve kurumsallaşan dünyada nasıl bir gelecek bekliyor, sömürgeci bir anlayış mı yoksa adalet ve ahlak ilkelerine dayalı bir anlayış mı?
Bu çalışmada, Lütfi Paşa, Asafnâme; Celâl-zâde Mustafa, Selim-nâme; Gelibolulu Mustafa Âlî, Nushatü’s-Selatin; Kemal Paşazade, Tevarih-i Al-i Osman, 9. Defter; Hoca Sadettin Efendi, Tâcü’t Tevârih; Şükrî-i Bitlisi, Selim-nâme; İdris-i Bitlisî, Heşt Bihişt gibi, 16. yüzyıl aydınlarına göre, devletin temel ilkeleri, ihtiyaçları, yöneticinin özellikleri gibi, Türk devlet felsefesinin özelliklerini incelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Aydın, Devlet Felsefesi

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

YOK

Teşekkür

YOK

THE PHILOSOPHY OF TURKISH STATE ACCORDING TO THE 16TH CENTURY OTTOMAN INTELLECTUAL

Öz

The word "state" means to have a high position, blessing, wealth and chaff, to have an independent government and country. Man is a social being, and since socialization can only be achieved through statehood, man must be a state entity. So the state is the most important issue since the existence of man.
Throughout the history of humanity, people have lived in groups, and when they lived together, an organization was needed so that they could live more comfortably and peacefully. From Plato to Thomas Hobbes; Farabi, Ibn. Until Haldun, all thinkers thought that people living in groups should be happy in the first place. Everything necessary for human happiness has been considered. The education of all people, especially the administrator of the state, was given importance. It is recommended that the ruler and other statesmen be of merit and act fairly for all. From Plato to Ibn Khaldun, justice is the foremost feature for the ruler in all thinkers. For the state, attributes such as justice, merit, wisdom, forgiveness, happiness, thrift, and extravagance are the most necessary elements.
The problems of the state started with its establishment. What are they, who should rule the state? Questions such as the duties, rights and duration of the manager are the problems that have existed since the first ages. There have always been problems such as the mistakes made by the ruler, his having more opportunities in others, the fact that others aspired to rule, the dominance of the dynasty system in the administration, and the lack of merit in the dynasty. What kind of future awaits states today in a globalizing and institutionalized world, a colonial understanding or an understanding based on the principles of justice and morality?
In this study, Lütfi Pasha, Asafnâme; Celâl-zâde Mustafa, Selim-name; Mustafa Âlî from Gallipoli, Nushatü's-Selatin; Kemal Pashazade, Tevarih-i Al-i Osman, 9th Notebook; Hodja Sadettin Efendi, Tacü't Tevarih. According to 16th century intellectuals such as Şükrî-i Bitlisi, Selim-nâme, İdris-i Bitlisî, Selim-name, we will try to examine the characteristics of Turkish state philosophy, such as the basic principles of the state, its needs, and the characteristics of the ruler.

Proje Numarası

YOK

Kaynakça

• Aristoteles, (1993). Politika. (Türkçesi: Mete Tunçay). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bayoğlu, E. (2012). Platon ve Aristoteles’in devlet anlayışlarının karşılaştırılması. Erzurum: Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Birsin, M. (2004). Mâverdî’nin devlet anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Celâl-zâde Mustafa, (1997). Selim-nâme. (Haz: Ahmet Uğur-Mustafa Çuhadar). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Davutoğlu, A. (1994), Devlet. TDVİA, İstanbul: C.9, s.234-240.
• Doğan, H. (2020), “Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda Türk Devlet geleneğinin rolü”, Türkistan’dan Anadolu’ya tarihin izinde, Prof. Dr. Mehmet Alpargu’ya armağan, (Ed. Zeynep İskefiyeli-Muhammed Bilal Çelik), C. 2, s. 795-804, Ankara: Nobel Yayınları.
• Fendoğlu, H. T. (1993). Aristoteles’in devlet felsefesi ve önceki anayasa hukukumuz, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 6, ss129-155.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, (2015). Nushatü’s- Selâtîn. (Haz: Faris Çerçi). İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Gökberk, M. (2012). "Hegel'in devlet felsefesi". Chicago: Felsefe Arkivi 1.
• Hobbes, T. (2016). Leviathan. (Çev: Semih Lim). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hoca Sadettin Efendi, (1279). Tacü’t- Tevarih. İstanbul: Tabhane-i Amire.
• İdris-i Bitlisî, (2008). Heşt Bihişt. (Hazırlayanlar: Mehmet Karataş-Selim Kaya-Yaşar Baş). I-II, Ankara: Bitlis Eğitim ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
• Karaböcek, C. (2004). Hegel’de devlet ve akıl ilişkisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Kılıç, R. (2000). Celal-zade mustafa’nın “selim-name” adlı eserinde devlet felsefesi siyaset ve idare anlayışı. Bilge Dergisi, S. 24, ss. 85-88.
• Lütfi Paşa, (3516). Âsafnâme. Milli Ktp. 06Mil Yz A.
• Platon, (1999). Devlet. (Çev: Eyüboğlu, Sahattin- Cimcoz, M. Ali). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Sala, Bedir, (2012). Mutlu insanların mutlu kenti: El Medinetül Fazıla. İDEALKENT, C. 3, Sayı: 5, 226-232.
• Sarı, M. (1982). El Mevarid Arapça Türkçe Lugat. İstanbul: Bahar Yayınları.
• Şemsettin Sami. (1317). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Şükrî-i Bitlisi, (1995), Selim- Nâme. (Yayınlayanlar: Ahmet Uğur, Mustafa Çuhadar, Ahmet Gül). İstanbul: Isis Yayıncılık. Taş, Yağmur, (2022), Aristoteles ve farabi’de devlet felsefesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Uğur, A. (1985), The reign of sultan selim ı in the ligt of the selim-name literature, Klaus Schwarz Verlag, Berlin.
• Topaloğlu, B., Karaman, H., (1980), Yeni Kamus, Elif Ofset Tesisleri, İstanbul.