Arap Dilinde Lüğaz (Bilmece) -Nahiv ve Fıkıh Örneği-

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 21, 88 - 106, 15.01.2024

Yusuf Akçakoca

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1348188

Öz

Özet
Bu makale nahiv ve fıkıh açısından Arapça’da lüğaz (bilmece/bulmaca) konusunu ele almaktadır. Lüğaz, ilmi edebi bir olgu olarak kabul edilmektedir. Bu konu doğru düşünme ve derin düşünce gerektirir. Bilgileri daha kalıcı olarak aktarmayı amaçlayan bu yöntem başta nahiv ve fıkıh olmak üzere çeşitli alanlarda ilgi görmüştür. Bilgi alma ve öğrenmeyi daha eğlenceli hale getrimek için tercih edilebilecek bir yöntem olarak lüğaz dikkate değer bir konudur. Bu çalışma iki temel başlıktan oluşmaktadır. Birinci bölümde Nahiv ilminde luğaz, onun sözlük ve terim anlamı, eş anlamları, ilişkili kelimeler, luğaz’ın türleri, farklı yönleriyle kısımları ele alınmıştır. İkinci bölümde fıkıh açısından lüğaz, onun terim anlamı, şer-i açıdan fıkhî lüğazın hükmü, fikhî lüğaz ile amel etme şartları ele alınmıştır. Lüğaz, bilimin hemen her alanında uzmanları tarafından kullanılmaktadır. Bu çalışmada ilgi alanımıza yakınlığı nedeniyle gramer ve fıkıh alanında lüğazlar tercih edilmiştir. Arap dili alanında yapılan bir çalışma olması nedeniyle Arapça yazılması tercih edilmiştir. Bu çalışmanın alanda yapılması planlanan çalışmalara ışık tutması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Lügaz, Nahivde Lüğaz, Fıkıhta Lüğaz, Muamma.

AL-ALGAZ IN ARABIC LANGUAGE -IN TERMS OF SENTAX AND FIQH-AL-ALGAZ IN ARABIC LANGUAGE -IN TERMS OF SENTAX AND FIQH-

Öz

This article deals with the subject of lughaz (riddle/puzzle/enigmatology) in Arabic in terms of syntax and fiqh. Lughaz is accepted as a scientific and literary phenomenon. This method, which aims to transfer information more permanently, has attracted attention in various fields, especially nahiv and fiqh. As a method that can be preferred to obtain information and make learning more enjoyable, "speaking" is a notable issue. This study consists of two main titles.In the first chapter, lughaz in Nahiv, its dictionary and term meaning, synonyms, related words, types of lughaz, its different aspects are discussed. In the second chapter, lughaz in terms of fiqh, its term meaning, the rule of fiqh lughaz in terms of islamic law, the conditions of acting with fiqh lughaz are discussed. Puzzles have been used by experts in almost every scientific field. In this study, puzzles were preferred in the field of grammar and jurisprudence / Islam law due to their proximity to our field of interest. Since it is a study in the field of Arabic language, it was preferred to write in Arabic. It is expected that this study will shed light on the studies planned to be done in the field.

Anahtar Kelimeler

Language Arabic, Enigmatology, Enigmatology in The Sentax, Enigmatology in the Fiqh, Mysteries.

-الألغاز في اللُّغة العربيَّة -النَّحويَّة والفقهيَّة

Öz

هذه الـمقالة تبحث عن الألغاز نـحويًاّ وفقهيًّا، فالألغاز تعدّ مظهراً من مظاهر الثّقافة العلميّة والأدبيّة، وهي بـحاجة إلى سعةِ فكرٍ وقوّةِ ملاحظةٍ. وقد حظيت هذه الطريقة التي تهدف إلى نقل المعلومات بشكل دائم، بالاهتمام في مختلف المجالات، وخاصة النحو والفقه. وباعتبارها طريقة يمكن تفضيلها للحصول على المعلومات وجعل التعلم أكثر متعة، فإن "التحدث" يعد مشكلة بارزة. يتكوّنُ هذا البحث من فصلينِ، الفصل الأوّلُ يبْحَثُ عن الألغاز النّحويّة، وتعريفِها من النّاحية اللّغويّة والاصطلاحيّة، ثمّ عن مرادفات الألغاز والألفاظ ذات الصّلة بـها، ثمّ عن أنواع الألغاز وتقسيماتـها من جهات مختلفة. الفصل الثّاني يبْحَثُ عن الألغاز الفقهيّة، وتعريفها اصطلاحيًّا، ثمّ حكم الألغاز الفقهيّة من النّاحية الشّرعيّة، ثمّ شروط العملِ بالألغاز الفقهيّة. استخدمَ الألغاز من قبل خبراء في كل مجال علمي تقريبًا. في هذه الدراسة، كانت الألغازُ مفضلة في مجال النحو والفقه لقربها من مجال اهتمامنا. وبما أنها دراسة في مجال اللغة العربية، فقد فضل الكتابة باللغة العربية. ومن الـمتوقّع أن تؤدّي هذه الدّراسة إلى دراسات أوسع في هذا المجال.

Anahtar Kelimeler

اللّغة العربيّة, اللّغز, الألغاز النّحويّة, الألغاز الفقهيّة, معمّى

Kaynakça

• KAYNAKÇA Akay, Sedat, “Arap Edebiyatında Lugaz Sanatı Ve Literatüründen İlginç Örnekler” Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Abdulkerim Abdulkadiroğlu Armağanı, 5/3(2022), 1536-1553.
• ‘Arafe, Maḥmud ‘İzzet. “el-Elġaz fi’l-Edebi’l-‘Arabi” Mecelletu’r-Risâle, say. 568, (1944), 1-18.
• Aġrâbi, Necibe. el-Kadi Burhânüddîn b. Ferhûn ve Cuḥuduhu fi’l-Fıkḥı’l-Mâlikî. Maġrib: Vizâretu’l-Evkâf ve ş-Şuûnu’ l-İslamiyye, 2000.
• Baġdadi, Abdulkadir b. Ömer. Hızanetü'l-Edeb ve Lübbü Lübabi Lisani'l-Arab. Thk: Abdüsselam Muḥammed Harun, Ḳâhire: Mektebetu el-Ḫânci, 3. Baskı, 1997.
• Buḫâri, Ebu Abdillah Muḥammed b. İsmail. Saḥiḥu’l-Buḫâri. Beyrut: Daru ibn Kesir, 2002.
• Cevherî, İsmâil b. Ḥammâd. es-Sıḥâḥ Tâcü’l-luġa ve Sıḥâḥu’l-‘Arabiyye. Thk: Aḥmed Abdulġafur ’Attâr, Beyrut: Daru’l-İlm li’l-Melayyin, 4. Baskı, 1987.
• Durmuş, İsmail, “Lugaz”. DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, C. 27, s.s. 221-222. 2003.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muḥammed b. Aḥmed. Tehzîbü’l-Luğa. Thk: Muḥammed ʿaved Mürʿîb, Beyrut: Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabi, 2001.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muḥammed b. Ya‘küb. el-Kâmûsü’l-Muhît. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 8. Baskı, 2005.
• Hacı Halife, Mustafa b. Abdullah Kâtip Çelebi. Keşf ez-Zunûn 'an Esâmî el-Kutub ve'l-Fünûn. Beğdad: Mektebetu’l-Müsennâ, 1941.
• Ḫalîl b. Aḥmed el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-ʿAyn. Thk: Abdülhamid Hındavi, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Hâmire, ‘Ellâl. el-Elğazu’l-Fıkhiyye Dirâse Mevzü‘iyye Kıtab Dürretü’l-Ğavvâs fî Muhâdarati’l-Havâs li ibn Ferhûn Nemuzecen. Cezayir: Ahmad Dırâye Üniversitesi, Risale Master, 2016-2017.
• Hâmiş, Abdülḥak. Menhec’l-Elğaz ve Eserühü fi-l-Fıkhı’l-İslâmi. Kulliyetü’ş-Şer‘ ve-d-Dirâsâtu’l-İslâmiyye. Şarıke Üniversitesi, tsz. Ḫarîrî, Ebû Muḥammed Kāsım b. Alî. Maḳāmâtu’l-Ḥarîrî. Beyrut: Daru Beyrut, 1978. İbn Abdürabbih el-Endelüsî, Aḥmed b. Muḥammed. el-ʿİḳdü’l-Ferîd. Thk: Abdülmecid et-Terhini, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Düreyd el-Ezdî, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Ḥasen. Cemheretü’l-Luğa. Thk: Remzi Münir Ba‘lebeki, Beyrut: Daru’l-İlm li’l-Melayyin, 1987.
• İbn Ferhûn, Burhânüddîn İbrâhîm el-Mâlikî. Dürretü’l-Ğavvâs fî Muhâdarati’l-Havâs. Thk: Muḥammed Ebü’l-Ecfân, Kâhire: Daru’t-Turâs, tsz.
• İbn Hişâm el-Ensâri, Cemâluddin Abdullah b. Yusuf. el-Elğazu’n-Nahviyye. Thk: Muvaffek Fevzi el-Cebr, Dımaşk: Daru’l-Kitabi’l-Ârabi, 1997.
• İbn Manẓûr, Ebü’l-Faḍl Cemâlüddîn Muḥammed b. Mükerrem el-İfrîki el- Mısrî. Lisânü’l-ʿArab. Kahire: Daru’l-Mearif, 1119.
• İbn Nüceym el-Ḥanefi, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Eşbâh ve’n-Neẓâʾir. Thk: Muḥammed Mutiʿ el-Hafız, Dımaşk: Daru’l-Fıkr, 4. Baskı, 2005.
• İbn. Fâris, Ebü’l-Hüseyn Aḥmed b. Zekeriyyâ. Muʿcemü Meḳâyîsi’l- Luġa. Thk: Abdusselam Harun, Dimaşk: Daru’l-Fikr, 1979.
• ________, Ebü’l-Ḥüseyn Aḥmed b. Zekeriyyâ. Mücmelü’l-Luġa. Thk: Züheyr Abdulmuḥsin Sultan, Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 2. Baskı, 1986.
• İbn. Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Aḥmed b. Muḥammed b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-Aʿyân ve Enbâʾü Ebnâʾi’z-Zamân. Tahk: İḥsan Abbas, Beyrut: Daru Sâdır, 1978.
• İbnü’l-Esîr, Ḍiyâüddîn Nasrullâh b. Muḥammed. el-Mes̱elü’s-Sâʾir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâʿir. Thk: Aḥmed el-Hufi, Kâhire: Daru Nehdetı Mısır, Tsz.
• İbnü’ş-Şıḥne el-Ḥanefî, Ebü’l-Velîd İbrahim b. Muḥammed b. Ebü’l-Fazl. Elğazu’l-Ḥanefiye. Kâhire: el-Mektebetul Ezheriye li’t-Turas, 2014. İbşîhî, Bahâüddîn Ebü’l-Fetḥ Muḥammed b. Aḥmed b. Manṣûr. el-Müsteṭraf fî Külli Fennin Müsteẓraf. Thk: Ibrahim Saliḥ, Beyrut: Daru Sâdır, 1999.
• Kannevcî, Ṣıddîk b. Ḥasan. Ebcedü’l-ʿUlûm. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1978.
• Kemâl, Abdülhey, el-Eḥâci ve’l-Eğazi’l-Edebiyye. Nâdi et-Tâifu’l-Edebi, 2. Baskı, 1401.
• Kılıç, Muhammed Tayyib, “Bir Fıkıh Edebiyatı Türü Olarak Elgâz-ı Fıkhiyye (Fıkıh Bilmeceleri” Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 17, sayı 1, 2015.
• Mâverdî, Ebu’I-Hasan Ali, Edebu’d-duyâ ve’d-dîn, Bağdat: Dâru’l-Haremeyn, 1983. Murtazâ ez-Ẕebîdî, Muḥammed b. Abdirrezzâk el-Ḥüseynî. Tacü'l-Arus min Cevahirü’l-Ḳamus. Kuveyt: Matba‘atü Ḥükümeti’l-Küveyt, 1975.
• Nüveyrî, Şihabuddin Aḥmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-Ereb fi Fünuni’l-Edeb. Thk: Ḥasan Nuruddin, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• Okur, Hüseyin, “Fıkıhta Bir Anlatım Yöntemi Olarak Lugaz”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 9, s. 42, Şubat 2016. Râfiî, Mustafâ Ṣâdık. Târîḫu Âdâbi’l-ʿArab. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2000.
• Sâhib b. Abbâd, İsmâîl. el-Muḥîṭ fi’l-Luğa. Thk: Muḥammed Ḥasen el Yâsin, Beyrut: ʿÂlemu’l-Kütüb, 1994.
• Suyûṭî, Celâlüddîn Abdurraḥmân b. Ebî Bekr. el-Elğazu’n-Nahviyye. Thk: Taha Abdurrauf Sa‘d, Kâhire: el-Mektebetul Ezheriye li’t-Turas, 2003.
• Suyûṭî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Muzhir fî ‘Ulûmi’l-Luğati’l-Arabiyyeti ve Envâ‘ihâ. Beyrut: Menşûrâtu’l-Mektebeti’l-Asriyye, 1986.
• Toprak, Faruk, “Klasik Arap Şiirinde Lugaz” Nüsha, Yıl: I, Sayı: 3, Güz 2001, 97-110.
• Usta, İbrahim, “Arap Literatüründe “Luğaz “ Kültürü”, Doğu Araştırmaları, 10, 2012/2, 159-170.
• Uzun, Mustafa İsmet, "Lugaz", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/lugaz#2-turk-edebiyati (06.05.2023).
• Zemaḫşerî, Ebü’l-Kāsım Maḥmûd b. Ömer b. Aḥmad. el-Muḥâce bı’l-Mesâil’ n-Naḥviyye. Thk: Behice Bâkır el-Ḥeseni, Bağdat: Metba‘etu Es‘ed, 1973.
• Zemaḫşerî, Ebü’l-Kāsım Maḥmûd b. Ömer b. Aḥmad. Esâsü’l-Belâga. Thk: Muḥammed Basıl ‘Uyun’s-Sud, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Zihni Efendi, Hacı Mehmed, Elgâz-ı Fıkhiyye, İstanbul: Kasabar Matbaası, 1309.