The Approach of the Divine Will in Abū Bakr Ibn al-ꜥArabı̄

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 21, 1 - 34, 15.01.2024

İbrahim Bayram

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1355524

Öz

Abū Bakr Ibn al-ꜥArabī, who is among the important scholars raised by Andalusia, which has an important place in the history of Islamic thought, was also engaged in theology as well as tafsīr, hadīth and fiqh. While he put forward his views in this field in an Ashꜥarī line, he did not hesitate to express original ideas, make choices and criticize within the sect. Among the topics on which he offers examples of this attitude is the issue of divine will. In his kalām work, he examined the subject as one of the personal attributes, apart from other dimensions, in accordance with this field, while in his other works, he included or referred to the subject in a narrower framework. In this direction, he examined the issues such as the ancientness of the divine will, its uniqueness, its unity with the essence, its connection, its encompassing, the debates on whether to use the phrase “he wishes for sins”, and the determination of words that are synonymous with it and expressions that cannot be attributed to it. The author, often targeted Muʿtazila in related matters, and sometimes added the Karrāmiyya and Najjāriyya sects to them. While addressing the issues, he was careful not to prolong it too much, and he paid attention to this issue both in presenting his own evidence and presenting and answering the evidence of his opponents. Although the author has dealt with the issue of accident and fate, which is of course a reflection of the divine will, along with some other attributes, in addition to the basic issues of the divine will, this mention has not been included in order to keep the subject in a more limited area.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Abū Bakr Ibn al-ꜥArabī, Attribute, Will, Ashʿariyya

Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’de İlâhî İrade Anlayışı

Öz

İslâm düşünce tarihinde önemli bir yeri bulunan Endülüs’ün yetiştirdiği önemli ilim adamları arasında yer alan Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, tefsir, hadis ve fıkhın yanı sıra kelâm ile de iştigal etmiştir. Bu alandaki görüşlerini Eşꜥarî bir çizgide ortaya koymakla birlikte, mezhep içerisinde özgün fikirler beyan etmekten, tercihlerde bulunmaktan ve eleştiri getirmekten de geri durmamıştır. Onun bu tavrından örnekler sunduğu konular arasında ilâhî irade meselesi de yer almaktadır. Kelâm eserinde konuyu bu alana uygun şekilde diğer boyutları dışında zâtî sıfatlardan biri olarak incelerken, öteki teliflerinde ise meseleye daha dar bir çerçevede yer vermiş veya atıfta bulunmuştur. Bu doğrultuda o, ilâhî iradenin kadimliği, birliği, zât ile kâimiyeti, taalluku, kuşatıcılığı, günahları dilediği ifadesinin kullanılıp kullanılmayacağı tartışmaları, onunla eş anlamlı olan kelimeler ile ona yorulup yorulamayacak ifadelerin tespiti gibi meseleleri incelemiştir. Müellif, ilgili meselelerde, çoğu kez Muꜥtezile’yi hedefine almış, kimi zaman onlara Kerrâmiyye ve Neccâriyye fırkalarını da eklemiştir. Konuları incelerken, çok fazla uzatmamaya dikkat etmiş, hem kendi delillerinin takdiminde hem de muhaliflerinin kanıtlarının sunumu ve cevaplandırılmasında bu hususa özen göstermiştir. Müellif, ilâhî iradenin ilgili temel mevzularının yanı sıra elbette onun diğer bazı sıfatlarla birlikte bir yansıması olan kaza ve kader meselesini de ele almışsa da konuyu daha sınırlı alanda tutmak amacıyla bu bahse yer verilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Sıfat, İrade, Eşꜥariyye

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddîn Ali b. Sultân Muhammed. Şerhu’l-Emâlî. İstanbul: Matbaa-i Âlem, 1319.
• Âmidî, Seyfeddîn. Ebkâru’l-efkâr fî usûli’d-dîn. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. el-Fark beyne’l-fırak. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Kahire: Mektebetü İbn Sînâ, 1409/1988.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1928.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib. Kitâbü’t-Temhîd. thk. Richard Yusuf Mekarisi Yesui. Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şarkiyye, 1957.
• Baltacı, Ahmet. “İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/488-491. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed. el-Esmâ’ ve’s-sıfât. thk. Abdullah b. Muhammed el-Hâşidî. 2 Cilt. Cidde: Mektebetü’s-Sevâdî, 1413/1993.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed. el-İꜥtikâd ve'l-hidâye. thk. Ebû Abdullah Ahmed b. İbrahim Ebü’l-Ayneyn. Riyad: Dârü’l-Fazîle, 1420/1999.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmiü’s-sahîh Sahîhu’l-Buhârî. haz. Bedreddin Çetiner. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik. Kitâbü’l-İrşâd. thk. Muhammed Yusuf Mûsâ-Ali Abdülmün‛im Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1369/1950.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik. Luma’ü’l-edille. thk. Fevkıye Hüseyin Mahmûd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1407/1987.
• Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah el-İşbîlî. Ahkâmü’l-Kur’ân. tlk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Baskı, 1424/2003.
• Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah el-İşbîlî. Ârizatü’l-ahvezî bi-şerhi Sahîhi’t-Tirmizî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.
• Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah el-İşbîlî. el-Avâsım mine’l-kavâsım. thk. Ammâr Tâlibî. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, ts.
• Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah el-İşbîlî. el-Emedü’l-aksâ fî şerhi esmâillâhi’l-hüsnâ ve sıfâtihi’l-ulâ. thk. Abdullah et-Tevrâtî-Ahmed Arrûbî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Hadîsi’l-Kettâniyye, 1436/2015.
• Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah el-İşbîlî. Kânûnü’t-te’vîl. thk. Muhammed Süleymânî. Cidde: Dârü’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah el-İşbîlî. Kitâbü’l-Kabes fî şerhi Muvattaꜥ. thk. Muhammed Abdullah Veled Kerim. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1992.
• Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah el-İşbîlî. el-Kitâbü’l-mütevassıt fi’l-iꜥtikâd ve’r-red ala men hâlefe’s-sünne min zevi’l-bidaꜥ ve’l-ilhâd. thk. Abdullah et-Tevrâtî. Tanca: Dârü’l-Hadisi’l-Kettâniyye, 1436/2015.
• Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah el-İşbîlî. el-Mesâlik fi şerhi Muvatta’-i Mâlik, tlk. Muhammed b. Hüseyin es-Süleymânî-Âişe bint Hüseyin es-Süleymânî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1428/2007.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşâs es-Sicistânî. es-Sünen. haz. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Eş‛arî, Ebü’l-Hasen. el-İbâne an usûli’d-diyâne. thk. Fevkıye Hüseyin Mahmûd. Kahire: Dârü’l-Ensâr, 1397/1977.
• Eş‛arî, Ebü’l-Hasen. el-Lüma‛ fi’r-red alâ ehli’z-zeyg ve’l-bidaꜥ. tsh. Hamûde Gurabe (y.y.: Matbaatü Mısır, 1955.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-İktisâd fi’l-iꜥtikâd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• İbn Bezîze, Abdülazîz b. İbrâhim et-Tûnisî. el-İs‛âd fi şerhi’l-İrşâd (el-müştemel alâ kavâidi’l-i‛tikâd). thk. Abdürrezzâk Besrûr-İmâd es-Süheylî. Kuveyt: Dârü’z-Ziyâ, 1435/2014.
• İbn Fûrek, Muhammed b. Hasan. Makâlâtü’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eşꜥarî. thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1425/2005.
• İbn Fûrek, Muhammed b. Hasan. Müşkilü’l-hadîs. thk. Mûsâ Muhammed Ali. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2. Baskı, 1405/1985.
• İbn Hallikân, Şemseddîn Ahmed. Vefeyâtü’l-a‛yân. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, 1972.
• İbn Metteveyh, Hasen b. Ahmed Bahrânî. el-Mecmûʻ fi’l-muhît bi’t-teklîf. thk. J.J. Houben. 3 Cilt. Beyrut: el-Matbaatü’l-Katolikiyye, 1965.
• İbn Meymûn, Ebû Bekir. Şerhü’l-İrşâd. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Kahire: Dârü’t-Tezâmün, 1407/1987.
• İbn Şekvâl, Ebü’l-Kâsım Halef b. Abdülmelik. es-Sıla fî târîh-i eimmeti’l-Endülüs. thk. İzzet el-Attâr el-Hüseynî. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 2. Baskı, 1374/1955.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdülkadir Arnaut-Mahmûd Arnaut. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Kesir, 1406/1986.
• İsferâyînî, Ebü’l-Muzaffer. et-Tebsîr fi’d-dîn. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1403/1983.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen. el-Mugnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. Mahmûd Muhammed Kâsım. 20 Cilt. Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye, 1963.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. thk. Abdülkerim Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 3. Basım, 1416/1996.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ el-Yahsubî. el-Gunye. thk. Ali Ömer. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1423/2003.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm. “el-Lümaʿ fi’l-iꜥtikâd”, Selâsü resâil fi’l-iꜥtikâd. thk. Âsım İbrâhim el-Keyyâlî. 167-172. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Müslim, b. el-Haccac el-Kuşeyri. el-Câmiü’s-Sahîh. haz. Bedreddin Cetiner. 3 Cilt. İstanbul: Cağrı Yayınları, 1981.
• Mütevellî, Ebû Saîd Abdurrahmân. el-Ğunye fî usûli’d-dîn. thk. İmâdüddîn Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1406/1987.
• Nîsâbûrî, Ebü’l-Kâsım Selmân b. Nâsır. el-Gunye fi’l-kelâm. iʻdâd: Mustafa Hasaneyn Abdülhâdî. 2 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1431/2010.
• Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer Fahreddîn. Kitâbü’l-erbaîn fî usûli’d-dîn. thk. Mahmud Abdüazîz Mahmud. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer Fahreddîn. Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Safedî, Halîl b. İzziddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaud-Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm. el-Milel ve’n-nihal. thk. Ali Mühennâ-Ali Hasan Faûr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1414/1993.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm. Nihâyetü’l-ikdâm fî ilmi’l-kelâm. tsh. Alfred Guillaume. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1430/2009.
• Talibî, Ammâr. Ârâu Ebî Bekr b. el-Arabî el-kelâmiyye. 2 Cilt. Cezâir: eş-Şeriketü’l-Vataniyye, ts.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed. el-İber fî haberi men gaber. thk. Ebû Hacer Muhammed Zaglûl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed. Siyeru a‛lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaut-Hüseyin el-Esed. 29 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed. Tezkiretü’l-huffâz. thk. Abdurrahmân b. Yahya el-Muallimî. 4 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1374.