MÖ ı. Binyılda Doğu Karadeniz’in Yerel Toplulukları

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 8, 129 - 141, 31.12.2019

Serkan Demirel

https://doi.org/10.31765/karen.668091

Cited By: 1

Öz

Doğu Karadeniz bölgesinin Prehistorik dönemleri hakkında oldukça az bilgi bulunmaktadır. Bölgeye ilişkin bilgi veren antik kaynakların kısıtlı bilgiler sunmasının dışında bölgedeki arkeolojik çalışmaların az olması ve mevcut çalışmaların da ağırlıklı olarak Klasik Dönem ve sonrasına yoğunlaşması, Doğu Karadeniz bölgesini bu konuda belki de Anadolu’da en az bilinen bölge yapmaktadır.
Klasik öncesi dönemler itibariyle Doğu Karadeniz bölgesinin ıssız olduğu düşünülmemelidir. Doğrudan doğruya bölgeye atfedilebilecek en erken kaynaklar, MÖ I. binyılın ikinci çeyreğinden itibaren bölgede başladığı düşünülen Yunan kolonizasyonu dönemi ve sonrasına tarihlenen Yunan ve Latin metinleridir. Bu metinlerden edinilen bilgiye göre bölgede, söz konusu dönem ve muhtemelen öncesinde bazı yerel topluluklar yer almaktadır. Yalnızca yazılı kaynaklardan tanınan bu topluluklar ile ilişkilendirilebilecek ilk maddi buluntular ise Giresun ve Trabzon’da yakın zamanda gerçekleştirilen ve halen devam eden bazı arkeolojik çalışmalar sayesinde elde edilmiştir.
Eldeki veriler ışığında, Doğu Karadeniz bölgesinin MÖ birinci binyılın özellikle ikinci yarısından itibaren varlığından haberdar olunan yerel topluluklarının coğrafik dağılımına ilişkin tahmin yapılabilmek mümkündür. Buna göre Samsun-Ordu bölgesinin iç kesimindeki Khalybler ve bu halkın doğusundan başlamak üzere, kıyı şeridinden doğuya doğru Tibarenler, Mossynoikler, Driller ve Trabzon’un dağlık iç kesimindeki Makronlar ile bölgenin doğusundaki birtakım küçük gruplar söz konusu yerel toplulukları oluşturmaktadır. Sosyal ve ekonomik açıdan değerlendirildiğinde ise bu toplulukların farklı özelliklere sahip olmalarına rağmen bölgede yakın zamana kadar görülen hayvancılık ve küçük ölçekli bahçe tarımının desteklediği yaylacı yaşam tarzına sahip oldukları anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

MÖ Birinci Binyıl, Doğu Karadeniz, Khalybler, Tibarenler, Mossynoikler, Driller, Makronlar

Local Communities in South-Eastern Black Sea in the first Millennium BC

Öz

There is very limited information about the prehistoric periods of the South Eastern Black Sea region. In ancient sources, information about the region is very limited and there are few archaeological studies in the region. In addition, archaeological studies mainly focus on the Classical Period and beyond. As a result, the South Eastern Black Sea is perhaps the least known region in Anatolia.
However, it should not be considered that there is no community in the region during these periods. The earliest sources that can be directly attributed to the South Eastern Black Sea region are Greek and Latin texts dating back to the period of Greek colonization, which began in the region since the second quarter of the first millennium BC. According to the information obtained from these texts, the region was settled by a number of communities that could be called indigenous probably before and during the period of colonization. The first material finds to be associated with these communities, which are known only from written sources, were obtained through some recent archaeological studies in Giresun and Trabzon.
In the light of the available data, it is possible to estimate the geographical distribution of the local communities that have been informed of the existence of the Eastern Black Sea region since the second half of the first millennium BC. According to this data, Chalybes in the inner part of Samsun-Ordu region and east of this community from the coastline to the east Tibarenians, Mossynoecians, Drilae and Macrones in the mountainous inner parts of Trabzon and a number of small groups to the east of this region constitute these indigenous communities. In addition, it is understood from the social and economic perspective that although these communities have different characteristics, they have a transhumance lifestyle supported by livestock and small-scale horticulture in the region until recently.

Anahtar Kelimeler

First Millennium BC, South Eastern Black Sea, Chalybes, Tibarenians, Mossynoecians, Drilae, Macrones

Kaynakça

• Allen, W. E. D., (1971), A History of the Georgian People from the Beginning down to the Russian Conquest in the Nineteenth Century, London: Routledge and Kegan Paul.
• Aslan, M., (2005). Arrianus’un Karadeniz Seyahati, İstanbul: Odin Yayıncılık.
• Bilgin, M., (2000), Doğu Karadeniz: Tarih, Kültür, Trabzon: Insan.
• Brennan, S., (2012). Mind the Gap: A 'Snow Lacuna' in Xenophon's Anabasis? F. Hobden (Yay. haz.) Xenophon: Ethical Principles and Historical Enquiry içinde (307-339). Leiden-Boston.
• Carpenter, R., (1948), “The Greek Penetration of the Black Sea”, American Journal of Archaeology, 52/1, 1-10.
• Çalışkan-Akgül, H., (2016), “Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesi’nin Prehistoryası: Bir Terra Incognita Analizi”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 21, 9-26.
• Cramer, J. A., (1832), A Geographical and Historical Description of Asia Minor with a Map, Oxford: University Press.
• Demir, M., (2009), “Antik Dönemde Bir Doğu Karadeniz Kavmi: Khalybler”, G. İltar (ed.), Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu 09-11 Ekim 2008 (67-85) içinde. Ankara.
• Doksanaltı, E. M., Aslan, E. ve Mimiroğlu İ. M., (2012), “Giresun İli ve Giresun Adası Arkeolojik Yüzey Araştırmaları: 2010”, 29. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 117-145.
• Doksanaltı, E. M., Mimiroğlu İ. M., Karaoğlan İ. ve Erdoğan, U., (2013), “Giresun İli ve Giresun Adası Arkeolojik Yüzey Araştırmaları: 2011”, 30, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 197-212.
• Drews, R., (1976), “The Earliest Greek Settlements on the Black Sea”, The Journal of Hellenic Studies, 96, 18-31.
• Erol, A. F., (2012), “Ordu İli, Fatsa İlçesi Arkeolojik Yüzey Araştırması 2011”, 30, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2, 183-195.
• Hamilton, W. J., (1942), Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia; with some account of their Antiquities and Geology, London: John Murray.
• Herzfeld, E., (1968), The Persian Empire. Studies in Geography and Ethnography of the Ancient Near East, Wiesbaden: Franz Steiner.
• Hewsen, R. H., (1983), “Introduction to Armenian Historical Geography II: The Boundaries of the Achaemenid ‘Armina’”, Revue des Etudes Arméniennes, 17, 123-143.
• Graham, J., (1958), “The Date of the Greek Penetration of the Black Sea”, Bulletin of the Institute of Classical Studies, 5, 25-42.
• Manfredi, V., (2004), The Identification of Mount Theches in the Itinerary of the Ten Thousand: A New Hypothesis, C. Tuplin (Yay. haz.) Xenophon and his World. Papers from a Conference Held in Liverpool in July 1999 (s. 319-324) içinde, Stuttgart: Franz Steiner.
• MTA Rapor I, http://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/bilgi merkezi/maden_potansiyel_2010/Ordu_Madenler.pdf (Erişim Tarihi: 26 Haziran 2019)
• MTA Rapor II, http://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/bilgi-merkezi/maden_potansiyel_2010/Tokat_Madenler.pdf (Erişim Tarihi: 26 Haziran 2019)
• Mitford, T., (2000), “Thalatta, Thalatta: Xenophon’s view of the Black Seas”, Anatolian Studies, 50, 127-131.
• Özsait, M., (1991), “1990 Yılında Ordu-Mesudiye Çevresinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, 9, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 357-376.
• ______, (1994), “1993 Yılı Ordu-Mesudiye ve Sivas-Koyulhisar Yüzey Araştırmaları”, 12, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 459-482.
• Sagona, C., (2004), Did Xenophon Take the Aras High Road? Observations on the Historical Geography of North-East Anatolia. A. Sagona (Yay. haz.) A View from the Highlands: Archaeological Studies in Honour of Charles Burney (s. 299- 331) içinde, Ancient Near Eastern Studies Supplement, 14, Louvain: Peeters Press
• Sagona, A. ve Sagona C., (2004), Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, I, An Historical Geography and a Field Survey of the Bayburt Province, Ancient Near Eastern Studies Supplement 14, Louvain: Peeters Press.
• Tsetskhladze, G. R., (1998), Greek Colonization of the Black Sea Area: Stages, Models and Native Population, G. R. Tsetskhladze (Yay. haz.) The Greek Colonization of the Black Sea Area: A Historical Interpretation of Archaeology (9-68) içinde, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• ______, (2007), Greeks and Locals in the Southern Black Sea Littoral: A Re-Examination, G. Herman ve I. Shatzman (Yay. haz.) Greeks between East and West: Essay in Greek Literature and History in Memory of David Asheri (160-195) içinde, Jarusalem: The Israel Academy of Sciences and Humanities.
• White, J. W. ve Morgan, M. H., (1896), An Illustrated Dictionary to Xenophon’s Anabasis, Boston: Ginn & Company.
• Waterfield, R. A. H., (2006), Xenophon’s Retreat: Greece, Persia and the End of the Golden Age, Cambridge: Belknap Press.
• Klasik Kaynaklar
• Aeschlyclus, Prometheus, (1926), Herbert Weir Smyth, Zincire Vurulmuş Prometheus, Aeschylus, Cambridge, Mass: Harvard University Press.
• Amm. Marc. Rerum Gestarum Libri (1935-1940), J. Carew Rolfe, Rerum Gestarum libri qui Supersunt, History, Cambridge, Mass: Harvard University Press.
• Apoll. Rhod. Argo, (1967), R. C. Seaton, Argonautica, Apollonios Rhodios, Argonautica, Cambridge, Mass.
• Arist. De mira. Aus., (1936), Walter Stanley Hett De mirabilibus auscultationibus, Aristotelian Corpus, On Marvellous Thıngs Heard, (1882–1948), Heinemann, Minor Works.
• Arr. Periplous, (2005), Murat Aslan, Periplous, Arrianus’un Karadeniz Seyahati, İstanbul: Odin Yayıncılık.
• Cat. Şiirler (1893), Elmer Truesdell Merrill, Şiirler, Catullus, The Poems, Boston: Ginn.
• Dion. Rehber 76, (2002), Yumna Khan, Dionysius of Alexandria, A Commentary on Dionysius of Alexandria's Guide to the Inhabited World, London: University College.
• Hali. Dio. Roma Tarihi, (1937), Earnest Cary ve Edward Spelman, Roma Tarihi, Dionysius of Halicarnassus, Roman antiquities Books 1, 7, 19,20, Loeb Classical Library.
• Hrd. Historia, (1904), Macaulay G. Campbell, Historia, The Histories, London: Macmillan and Co.
• Ksen. Anab, (1922), C. Lewis Brownson, Anabasis, The Anabasis, (1866-1948), London: Harvard University Press, Cambridge, MA.
• Orph. Orp. Argo., (2011), Jason Colavito, Orpic Argonautica, The Orphic Argonautica, New York: New Athena Unicode.
• Plin. Nat. His., (1893), J.-Riley Bostock, George Henry T., Naturalis Historia, The Natural History of Pliny, New York: Bell & Sons.
• Pom. Mela. Chorographia, (1998), F. E. Romer, De Chorographia, Pomponius Mela’s Description of the World, Ann Arbor.
• Pse. Scy. Descriptio, (1857), Şamlı Pausanias, Brady Kiesling, Descriptio, Circuit of the Earth, Muller text (Geographi Graeci Minores).
• Skyl. Periplous, (2012), Murat Arslan, Periplous-Scylacis, Pseudo-Skylaks: Periplous, Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 1, 239-257.
• Str. Geographika, (1924), H. Leonard Jones, Geographika, The Geography of Strabo, The Geography of Strabo, Heinemann, Harvard.
• Step. Ethnica, (1849), G. Reimer Ethnica, Stephani Byzantii Ethnicorum, August Meineike (1790-1870), Berlin.
• Virgil, Georgics, (2001), A. S. Kline, Virgil, Georgics Book I, Poetry in Translation.
• ______, (2002), A. S. Kline, The Aeneid, Virgil, Poetry in Translation.