KÖHNELEŞMİŞ TARİHİ KENT ÇEKİRDEKLERİNİN SOYLULAŞTIRILMASI ÜZERİNE: TOKAT SULU SOKAK ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 19, 311 - 341, 29.09.2023

Emine Saka Akın Aygün Kalınbayrak Ercan

https://doi.org/10.31765/karen.1200623

Öz

Sanayi Devrimi sonrası başlayan kırsaldan kentlere göç hareketleri kentleri sosyo-kültürel, ekonomik, teknik pek çok açıdan derinden etkilemiştir. Göçler nedeni ile hızlı ve plansız büyüyen kentlerin en önemli sorunlarından biri de kentlerin merkezleri içinde kalan tarihi kent çekirdeklerinin çöküntü alanları haline gelmesidir. Tarihi kent çekirdeklerinde yer alan yapıların günün işlevlerini karşılayamamaları ile başlayan süreç onların terk edilerek bakımsız kalmalarına neden olmuştur. Bakımsız kalan yapılar da çoğunlukla depo alanlarına dönüşmüş ya da düşük gelir gruplarına satılmış/kiralanmıştır. Böylece tarihi kent merkezleri geliri düşük grupların ya da işsizlerin yaşadığı alanlara dönüşürken, gelir seviyesi yüksek olanlar ise kentin yeni yerleşim alanlarına doğru taşınmıştır. Kısaca tarihi kent merkezlerinde nüfusun demografik yapısının değişmesiyle başlayan bu süreçler fiziksel ve mekânsal değişimle sonuçlanarak köhneleşmiş tarihi kent merkezlerini ortaya çıkarmıştır. Köhneleşmiş bu tarihi merkezlerin tekrar kentin önemli alanlarına dönüşmesine yönelik yapısal ve mekânsal müdahalelerle yapılan iyileştirme çalışmaları sosyal, ekonomik, demografik pek çok değişimi meydana getirir. Bu değişimlerin en önemli sonuçlarından biri de soylulaştırma kavramıdır. Bu çalışmada Türkiye’de yer alan Tokat kentinin köhneleşmiş tarihi kent ve ticaret merkezi olan, Sulu Sokak’ta yapılan koruma ve iyileştirme çalışmalarının soylulaştırma kavramı çerçevesinde ele alınması amaçlanmıştır. Çalışma alanı içerisinde yer alan pek çok tarihi yapı kentin tarihini yansıtmaktadır. Tokat Kalesi’nin güney eteklerinde yer alan Sulu Sokak ve çevresi 2000’li yıllara gelindiğinde çöküntü alanı haline gelmiştir. Çalışmanın amacına yönelik öncelikle Sulu Sokak ve üzerindeki tarihi yapıların 2000 yılı öncesi ve sonrası durumları irdelenmiştir. Yapılan irdelemeler sonucunda, kamu kurum ve sivil toplum kuruluşları eliyle 2005 yılından itibaren Sulu Sokak’ta gerçekleştirilen koruma çalışmalarının, alanda iyileşme ve demografik bir değişim sağladığı görülse de bu çalışmaların tarihi yapıların tekil restorasyonları ve çevre düzenlemelerinden öteye gitmediği anlaşılmıştır. Bu çalışma ile tarihi kent çekirdeklerinde yapılacak koruma çalışmalarının bilimsel ve bütüncül koruma yaklaşımları çerçevesinde ele alınmasının ve üst karar vericilerin önemi ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sulu Sokak, Tokat, Koruma, İiyileştirme, Çöküntü alanı

Kaynakça

• Acunsal, Ferit (1947). Gerçeklerin Diliyle Tokat, İstanbul: Tanin Basımevi.
• Akın, Emine Saka (2009), Tokat Kenti Anıtsal ve Sivil Mimari Örneklerinin Analizi ve Değerlendirmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Akın, Emine Saka (2018), “Conservations and Rehabilitation in Historical Urban Centres: Halit and Gaziosmanpaşa 22nd Streets, Tokat, Turkey”, Iconarp International Journal Of Architecture And Planning, 6/2, 274-303.
• Akın, Emine Saka ve Demiroğlu İzgi, Begüm (2021), “Tarihi Han Yapılarında Yeni İşlev: Deveci Han ve Taşhan”, Tokat Vakıflar Dergisi, 56, 143-162.
• Akın, Emine Saka ve Özen, Hamiyet (2013), “Tarihi Yapılarda Yeniden Kullanım Sorunları”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1, 23-48.
• Akın, Emine Saka ve Öztürk, Elif (2017), “Turizm ve Tarihi Çevre Koruma Etkileşiminin Yozgat Kenti Örneğinde İncelenmesi”, II. Uluslararası Bozok Sempozyumu - Yozgat'ın Turizm Potansiyelleri ve Sorunları, (4-6 Mayıs 2017, Yozgat), Yozgat: Bozok Üniversitesi Yayınları, I, 179-210.
• Altunsoy, Tuğberk Yağız (2021), Tokat’ta Yıkanma Kültürü ve Geleneksel Yıkanma Mekânlarının Günümüzdeki Koruma Sorunları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük: Karabük Üniversitesi.
• Bakırer, Ömür (1981). Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu Mimarisinde Tuğla Kullanımı, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
• Bali, Meltem (2020). “Kentsel Yenileme ve Soylulaştırma Eşiğinde Bir Sokağın Tanzimi: Eyüp Sultan Kızılmescit Sokak”, Journal of Environmental and Natural Studies, 2/3, 116-132.
• Cezar, Mustafa (1985), Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayını.
• Çeker, Ali ve Belge, Rauf (2015), “İstanbul’da Kentsel Dönüşüm Kapsamında Gerçekleşen Bir Olgu: Soylulaştırma”, Türk Coğrafya Dergisi, 65, 77-86.
• Enlil, Zeynep Merey (2000), “Yeniden İşlevlendirme ve Soylulaştırma: Bir Sınıfsal Proje Olarak Eski Kent Merkezlerinin ve Tarihi Konut Dokusunun Yeniden Ele Geçirilmesi”, domus m, 8, 46-49.
• Eravşar, Osman (2004), Tokat Tarihi Su Yapıları (Hamamları), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Erdemir, Yaşar (1986), “Tokat Yöresindeki Ahşap Camilerin Kültürümüzdeki Yeri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, (2-6 Temmuz 1986, Tokat), Ankara: Gelişim Matbaası, 295-312.
• Erkara, Ayşe (2019), Kentsel Korumada Sürdürülebilir Turizm İlkelerinin Belirlenmesi: Tokat Kentsel Sit Alanı Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Gülebenzer, Serhat (2016). Geleneksel Tokat Evleri Kültür Konutunun İç Mekân Açısından İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Gündoğdu, Hamza-Bayhan, Ahmet Ali-Aktemur, Ali Murat-Kukaracı, İshak Umut-Çelik, Adem-Güneş, Burhanettin (2006), Tarihi Yaşatan İl Tokat, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
• Karagülle, Mehmet Besim ve Savuran, Osman Nuri (1931-1955). Tokat Müzesi: Tarihi Yapılar, Eski Eserler ve Bölgeleri, Tokat'lı Meşhurlar, (Yayımlanmamış Monografi Çalışması), Tokat: Tokat Müzesi.
• Kayasü, Serap ve Yetişkul, Emine (2013), “Bir Araştırma Çerçevesi: Soylulaştırma 2.0”, Planlama, 23/3, 147-152.
• Kavukçuoğlu Yüzer, Seda (2022). “Sıkdişini Helası Su ve Temizlik Müzesi Restorasyonu”, 5. Tokat Sempozyumu (14-16 Ekim 2022, Tokat), Özet Kitabı, 273-274.
• Kuran, Aptullah (1969), Anadolu Medeniyetleri, I, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
• Özden, Pelin Pınar (2001), “Kentsel Yenileme Uygulamalarında Yerel Yönetimlerin Rolü Üzerine Düşünceler ve İstanbul Örneği”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, 23-24, 255-270.
• Özden, Pelin Pınar, (2008), Kentsel Yenileme, Ankara: İmge Kitabevi.
• Şenel, Serkan ve Ekinci, Abdullah (2021), “19. Yüzyıl Osmanlı İstanbul’unda Sokak: Yapı ve Değişim”, Bingöl Araştırmaları Dergisi, 8/1, 101-118.
• Şişmanyazıcı, Begüm ve Turgut Yıldız, Hülya (2010), “Tarihî Kentsel Alanlarda “Toplumsal ve Mekânsal Yeniden Yapılanma”: Fener ve Balat Örneği”, Mimarlık, 352. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=366&RecID=2324
• Uysal, Ali Osman (1986), “Tokat’taki Osmanlı Camileri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, (2-6 Temmuz 1986, Tokat), Ankara: Gelişim Matbaası, 313-364.
• Witherick, Michael ve Ross, Simon ve Small, John (2001), A Modern Dictionary of Geography, London: Oxford University Press.
• Yavuz, Sutay (2020), “Türkiye’de İç Göç Dinamikleri”, Göç Sosyolojisi, (Ed. Fuat Güllüpınar), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını, 85-133.
• Yavi, Ersal (1986), Tokat, İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası.
• URL 1 https://m.facebook.com/Tokatadair/posts/1392648414229557?locale2=ja_JP
• URL 2 https-//twitter.com/hergezgin/status/1292215315372412929/photo/1.jpeg
• URL 3. https://www.tokat.bel.tr/sayfa/detay/1753
• URL 4. https://www.haberler.com/yerel/tokat-ta-kultur-evi-projesi-3282490-haberi/
• URL 5. https://www.bitokat.com/kesfet/tokat-takyeciler-camisi,
• URL 6. https://ar.pinterest.com/pin/801148221193527437/?nic_v3=1a9uXrSoF
• URL 7 https://tr.foursquare.com/v/takyeciler-camii/51e9151e498ef9568aa9671f
• URL 8 https://gezgince.com/tr/gezinti/takyeciler-cami/