Cumhuriyet’in Yüzüncü Yılında Türkiye’de Afetler: 06 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremi

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: Türkiye Cumhuriyetinin 100. Yılı Özel Sayısı | Special Issue for the 100th Anniversary of the Republic of Türkiye, 97 - 114, 29.10.2023

Ceren Ağın Gözükızıl Senem Tezcan

https://doi.org/10.35674/kent.1353445

Öz

Türkiye’de doğal ve insan kaynaklı olmak üzere çeşitli afet türleri görülmektedir. Ülkenin sahip olduğu tüm afet riskleri arasında deprem, yol açtığı hasarların büyüklüğü nedeniyle kentsel alanlarda en fazla tartışılan doğal afet türüdür. Bu afet mekânsal gelişimlerin belirlenmesinden yapı üretim tekniklerine kararlar üretilmesine kadar önemli bir belirleyici iken, önlem ve risk azaltım eylemlerinde ve planlarında da öne çıkmaktadır. Ülkemizde neredeyse her afet sonrasında yönetmelikler değişmiştir. Bu uygulamaya yönelik kararlar sonucunda kentlerde mekânsal değişimin önü açılmıştır. Kentleri dirençli kılacak yasalar ve uygulamalar kent ve ülke gündemlerinde kendine yer bulmuştur. Türkiye’de 06 Şubat 2023 yılında yaşanan ve yüzyılın en büyük felaketlerinden biri olan Kahramanmaraş Depremlerinde çok sayıda can kaybı yaşanırken kentler de fiziksel olarak yıkıma uğramıştır. Deprem, mekânsal olarak ulusal düzeyde hazırlanan planların olası öngörüleri arasında yer alan birden fazla kentin etkilenmesi ve afet sonra ulaşımın kesintiye uğraması gibi kötü senaryoların gerçekleştiği bir afet olmuştur. Çalışmada etkilenme ve hasar tespit oranlarının mekânsal olarak yayılımını ortaya koymaya çalışılmış ve Cumhuriyet’in yüzüncü yılında depremi 06 Şubat Kahramanmaraş Depremleri üzerinden tartışılmıştır. Çalışmanın amacını oluşturan bu inceleme için öncelikle 01 Mayıs 2023-31 Mayıs 2023 tarihleri arasında Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın e-devlet sistemi Hasar Tespit Sorgulama ve İtiraz İşlemleri sayfası üzerinden 21 il için ilan etmiş olduğu hasar durum verileri elde edilmiştir. Elde edilen bu veriler arasında itiraz süreci öncesindeki ilk tespitler mekânsallaştırılmış ve oransal olarak karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak ise Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. yılında yaşanan ve sonraki süreçlere rehber olacak bu büyük afet, yüzyıl içerisinde yaşanan afet tarihiyle birlikte gelişen ve halihazırda sahip olduğumuz afetle mücadele yaklaşımlarının yeniden ele alınması gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Afet, Deprem, Kent, Kahramanmaraş, Türkiye

Etik Beyan

Etik kurul onayına gerek yoktur.

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

Disasters in Turkiye in the Centenary of the Republic: 06 February 2023 Kahramanmaras Earthquake

Öz

In Türkiye, various types of disasters, both natural and man-made, are observed. Among these disasters, earthquakes are the most frequently discussed type of natural disaster in urban areas due to the damages it causes. It is an essential decision determinant, from determining spatial developments to building production techniques. It is also prominent in prevention and risk reduction actions and plans. Regulations have changed after almost every disaster in our country. As a result of decisions related to this practice, spatial change in cities has been facilitated. Laws and practices that will render cities resilient have found their place in urban and national agendas. While many lives were lost in the Kahramanmaraş Earthquakes, one of the biggest disasters of the century, which took place on February 06, 2023, in Türkiye, cities were also physically destroyed. The earthquake was a disaster in which bad scenarios, such as the impact of more than one city, which are among the possible predictions of the plans prepared at the national level spatially, and the interruption of transportation after the disaster, took place. The study tried to reveal the spatial distribution of the impact and damage detection rates and discussed the earthquake in the centennial year of the Republic through the February 06 Kahramanmaraş Earthquakes. For this examination, the damage status data declared for 21 provinces by the Ministry of Environment, Urbanization, and Climate Change through the e-government system Damage Detection Query and Objection Procedures page between May 1, 2023, and May 31, 2023, was first obtained. Among these obtained data, initial assessments before the objection process were spatialized and compared proportionally. As a result, this major disaster that occurred in the 100th year of the Republic of Türkiye, which will guide the subsequent processes, highlights the necessity of reconsidering the approaches to disaster management that have evolved in parallel with the disaster history experienced during the century.

Anahtar Kelimeler

Disaster, Earthquake, City, Kahramanmaras, Turkiye

Kaynakça

• Afet Koordinasyon Merkezi [AKOM]. (2020). Malatya’da 4.4 büyüklüğünde deprem- 27.02.2020 05:00. Erişim adresi: https://akom.ibb.istanbul/Akomas/AkomasDetay.aspx?afet=78961.
• Afetlerin Genel Hayata Etkililiğine İlişkin Temel Kurallar Hakkında Yönetmelik. (1968). Resmi Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/13007.pdf
• Ağın Gözükızıl, C. ve Zengin Çelik, H. (2022). Kentsel Afetlerle Mücadelede 6306 Sayılı Kanun Kapsamındaki Kentsel Dönüşüm Uygulamalarının Türkiye Afet Durumu Üzerinden Okunması. Kent Akademisi Dergisi, 15(3):1109-1131.
• Alyamaç, K. E. & Erdoğan, A. S. (2005). Geçmişten Günümüze Afet Yönetmelikleri Ve Uygulamada Karşılaşılan Tasarım Hataları. http://kocaeli2007.kocaeli.edu.tr/kocaeli2005/deprem_sempozyumu_kocaeli_2005/4_yapi_ve_yerlesimler/d_23_tasarim_hatalari/gecmisten_gunumuze_afet_yonetmelikleri_ve_uygulamada.pdf.
• Anadolu Ajansı [AA]. (2021). Bakan Kurum: Depremle mücadele terörle mücadele kadar önemlidir. https://www.milliyet.com.tr/siyaset/bakan-kurum-depremle-mucadele-terorle-mucadele-kadar-onemlidir-6457247.
• Biricik, A.S. ve Korkmaz, H. (2001). Kahramanmaraş’ın Depremselliği. Marmara Coğrafya Dergisi, 1(3): 53-82.
• Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi. (2017). Büyük Depremler. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem-bilgileri/buyuk-depremler/.
• Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi. (2020a). 27 Aralık 2020 Kavaktepe - Elazığ Depremi Basın Bülteni. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/wp-content/uploads/2020/12/20201227_Kavaktepe_Elazig_v4.pdf.
• Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi. (2020b). 26 Haziran 2020 Sazoba-Akhisar-Manisa Depremi Basın Bülteni. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/wp-content/uploads/2020/06/26_Haziran_2020_Sazoba_Manisa_Depremi.pdf
• Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi. (2020c). 25 Haziran 2020 Örenburç-Saray-Van Depremi Basın Bülteni. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/wp-content/uploads/2020/06/25_Haziran_2020_Saray_Van_Depremi.pdf
• Büyükkaracığan. N. (2016). Türkiye’de Yerel Yönetimlerde Kriz ve Afet Yönetim Çalışmalarının Mevzuat Açısından Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, (12): 195-219.
• Cansız, S. (2022). Türkiye’de Kullanılan Deprem Yönetmeliklerinin Özellikleri ve Eşdeğer Yatay Deprem Yükü Hesabının Değişimi. Uluslararası Mühendislik Araştırma ve Geliştirme Dergisi, 14(1), 58-71.
• Centre for Research on the Epidemiology of Disasters [CRED] ve United Nations Office for Disaster Risk Reduction [UNISDR]. (2015). What is the human cost of weather-related disasters (1995-2015)? https://www.unisdr.org/files/46796_cop21weatherdisastersreport2015.pdf.
• Çağlar, N.; Kırtel, O.; Vural, İ.; Sümer, Y. & Sarıbıyık, A. (2020). 30 Ekim 2020 MW 6.6 Ege Denizi Seferihisar (İzmir) Depremi İnceleme ve Değerlendirme Raporu. https://damer.subu.edu.tr/sites/damer.subu.edu.tr/files/pdf/30%20Ekim%20%C4%B0zmir%20Depremi.pdf.
• Çınar, A.K.; Ekici, Y. ve Baysan, N. (2021). 30 Ekim 2020 Ege Denizi Depreminin Düşündürdükleri. Planlama, 31 (1): 4–11.
• Doğan, H. H. (2022). Türkiye’de afet olaylarına kalkınma planlarının yaklaşımı. İdealkent, 13(37), 1873-1912.
• Ergünay, O. (2007). Türkiye’nin Afet Profili. TMMOB Afet Sempozyumu. https://eskisakarya.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/3885.pdf (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• Gemici, O. O. ve Çelik, A. (2020). Bingöl'de 4,2 büyüklüğünde deprem. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/bingolde-4-2-buyuklugunde-deprem/2036197.
• Genç, F.N. (2007). Türkiye’de Doğal Afetler ve Doğal Afetlerde Risk Yönetimi. Stratejik Araştırmalar Dergisi, (9): 201-226.
• Gökçe, O., Özden, Ş. ve Demir, A. (2008). Türkiye’de afetlerin mekânsal ve istatistiksel dağılımı afet bilgileri envanteri. https://www.academia.edu/15447190/TÜRKİYE_DE_AFETLERİN_MEKANSAL_VE_İSTATİSTİKSEL_DAĞILIMI_AFET_BİLGİLERİ_ENVANTERİ (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• Gümrükçü Çetiner, A. (2005). İmar ile ilgili yasal düzenlemelerin deprem açısından incelenmesi. http://kocaeli2007.kocaeli.edu.tr/kocaeli2005/deprem_sempozyumu_kocaeli_2005/4_yapi_ve_yerlesimler/d_20_kentlesme_yerlesim_ve_konut_politikalari/imar_ile_ilgili_yasal_duzenlemelerin.pdf
• Habertürk. (2023). AFAD 6 ili daha afet bölgesi olarak açıkladı! İşte Afet bölgesi ilan edilen iller. https://www.haberturk.com/afet-bolgesi-ilan-edilen-iller-2023-hangi-iller-afet-bolgesi-ilan-edildi-deprem-bolgesi-olan-iller-hangileri-3579727/3 (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• Haçin, İ. (2014). 1939 Erzincan büyük depremi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 30(88), 37-70.
• İstanbul Teknik Üniversitesi [İTÜ]. (2023). 06 Şubat 2023 04.17 Mw 7,8 Kayramanmaraş (Pazarcık, Türkoğlu), Hatay (Kırıkhan) ve 13.24 Mw 7.7 Kahramanmaraş (Elbistan/Nurhak-Çardak) Depremleri Nihai Rapor. https://haberler.itu.edu.tr/haberdetay/2023/03/24/itu-den-2023-nihai-deprem-raporu (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü. (b.t.). Depremle İlgili Teknik Bilgiler. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/bilgi/depremnedir/index.htm (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• Karabıyık, H. İ. ve Tahçı, T. (2020). Manisa'da 5.4'lük depremin ardından artçılar sürüyor. https://www.dha.com.tr/gundem/manisada-5-4luk-depremin-ardindan-artcilar-suruyor-1750564.
• Karşıyaka Belediyesi. (b.t.). Karşıyaka’nın Güncel Deprem Raporu: 21 Ağır, 38 Orta Hasarlı Bina Var. https://karsiyaka.bel.tr/karsiyakanin-guncel-deprem-raporu-21-agir-38-orta-hasarli-bina-var (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• Kılıç Ekici, Ö. (2023). Yüzyılın En Yıkıcı Karasal “İkili Depremleri… 6 Şubat 2023 Depremleri. https://e-dergi.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=aZoFlW0oTAjXz1MgV9qZlEmc?dergiKodu=4&cilt=56&sayi=664&sayfa=2&yil=2023&ay=3&yaziid=47609 (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• Limoncu, S. ve Bayülgen, C. (2005). Türkiye’de Afet Sonrası Yaşanan Barınma Sorunları. Megaron YTÜ Mim. Fak. e-Dergisi, 1(1): 18-27.
• Metych, M. (2023). Natural Disaster. https://www.britannica.com/science/natural-disaster (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• Mimarlar Odası. (2023). Mimarlar Odası 6 Şubat 2023 Depremleri Raporu-2 ‘Tespitler-Değerlendirmeler-Öneriler’. https://www.tmmob.org.tr/icerik/mimarlar-odasi-6-subat-2023-depremleri-raporu-2-tespitler-degerlendirmeler-ve-oneriler (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• Oxford Dictionaries. (b.t.). Natural Disaster. https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/natural-disaster (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• Özcan Buckley, A. & Güneş, M. (2022). Türkiye’de Dünya Şehircilik Günü etkinlikleri ve kentleşme etkileşimi: 1977-2008 dönemi kolokyum ve kongreler üzerine bir inceleme. İdealkent, 13(37), 1798-1840.
• Özmen, B. (2012). Türkiye deprem bölgeleri haritalarının tarihsel gelişimi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 55(1), 43-55.
• Özmen, B. ve Özden, A.T. (2013). Türkiye’nin afet yönetim sistemine ilişkin eleştirel bir değerlendirme. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (49): 1-28.
• Poyraz, U. (2022). 90’larda Türkiye kentleşmesi: Arada kalmış bir döneme Ruşen Keleş'in “Kentleşme Politikası” üzerinden bakmak. İdealkent, 13(37), 1138-1170.
• Prasadand, A.S. ve Francescu. L.H. (2017). Natural Disasters. International Encyclopedia of Public Health, 2(5): 215-222.
• Saja, A.M.A.; Teo, M.; Goonetilleke, A. ve Ziyath, A.M. (2018). An inclusive and adaptive framework for measuring social resilience to disasters. International Journal of Disaster Risk Reduction, 28, 862-873.
• Say, S. ve Doğan, M. (2023). Depremlerin Hisse Senedi Getirileri Üzerindeki Etkisi: 2023 Yılı Kahramanmaraş Depremi Örneği. Social Sciences Research Journal, 12(1): 90-97.
• Şahan, C. ve Kaya, İ. (2021). Türkiye Afet Bilgi Bankası (TABB) ile EM-DAT Veri Tabanlarının Karşılaştırılarak Değerlendirilmesi. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 4(3): 679-695.
• Şahin, Ş. (2019). Türkiye’de Afet Yönetimi ve 2023 Hedefleri. Journal of Earthquake Research, 1(2): 180-196.
• Şenol, C. (2020). Türkiye’de depremlerin yerleşme ve demografik yapı üzerindeki etkileri (1927-2020). USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi 2 (4): 620-644.
• Şıkoğlu, E. ve İnce Güney, Y. (2020). 24 Ocak 2020 Sivrice (Elâzığ) Depremi’nin kent merkezindeki yansıması üzerine coğrafi bir değerlendirme. Dirençlilik Dergisi, 4 (2): 275-292.
• T.C. İç İşleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD]. (2021). Yıllara Göre Deprem Sayısı. Genel İstatistikler. https://deprem.afad.gov.tr/genelistatistikler (Erişim tarihi: 04 Kasım 2021)
• T.C. İç İşleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD]. (2022). İl Planları. https://www.afad.gov.tr/il-planlari
• T.C. İç İşleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD]. (2023a). 06 Şubat 2023 Pazarcık (Kahramanmaraş) MW 7.7 – Elbistan (Kahramanmaraş) MW 7.6 Depremlerine İlişkin Ön Değerlendirme Raporu. https://deprem.afad.gov.tr/assets/pdf/Kahramanmaras%20%20Depremleri_%20On%20Degerlendirme%20Raporu.pdf (Erişim tarihi: 09 Şubat 2023)
• T.C. İç İşleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD]. (2023b). Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi Hk. -Basın Duyurusu. https://www.afad.gov.tr/genel-hayata-etkili-afet-bolgesi-hk (Erişim tarihi: 09 Şubat 2023)
• T.C. İç İşleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD]. (b.t.). Türkiye Afet Yönetimi Strateji Belgesi ve Eylem Planı (TAYSB). Erişim adresi: https://www.afad.gov.tr/turkiye-afet-yonetimi-strateji-belgesi-ve-eylem-plani-taysb.
• T.C. Kahramanmaraş Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. (2020). Kahramanmaraş İl Afet Risk Azaltma Planı. https://kahramanmaras.afad.gov.tr/il-planlari
• Tercan, B. (2018). Türkiye’de Afet Politikaları Ve Kentsel Dönüşüm. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(5): 102-120.
• The World Bank. (2023). Dünya Bankası’nın Afet Değerlendirme Raporuna Göre Türkiye’deki Deprem Hasarının Maliyetinin 34 Milyar Doları Aşması Bekleniyor. https://www.worldbank.org/tr/news/press-release/2023/02/27/earthquake-damage-in-turkiye-estimated-to-exceed-34-billion-world-bank-disaster-assessment-report.
• TMMOB Makina Mühendisleri Odası [MMO]. (2012). Türkiye’de deprem gerçeği ve TMMOB Makina Mühendisleri Odasının önerileri oda raporu. Ankara: MMO.
• Toker, H. (2016). Doğal Afetler, İletişim ve Medya. Z.T. Karaman ve A. Altay (Ed.), Bütünleşik Afet Yönetimi içinde (s. 249-277), İlkem Yayınları.
• United Nations Office for Disaster Risk Reduction [UNISDR]. (2015). Sendai Afet Riskini Azaltma Çerçevesi. https://uclg-mewa.org/uploads/file/748e86d91ae4409e9188794ddb6c004d/Sendai_TR.pdf.
• United Nations International Children's Emergency Fund Birleşmiş [UNICEF]. (2023). UNICEF İnsani Durum Raporları (Depremler) – 1. Rapor https://www.unicef.org/turkiye/raporlar/i%CC%87nsani-durum-raporlar%C4%B1-6-%C5%9Fubat-2023-depremleri (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• United Nations Office for Disaster Risk Reduction [UNDRR]. Disaster. https://www.undrr.org/terminology/disaster# (Erişim tarihi: 01 Ağustos 2023).
• Yavuzarslan, T. (2007). 2007 Deprem Yönetmeliği’nin 1998 deprem yönetmeliği ile karşılaştırılması ve sayısal irdelemesi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.