Hıbrî Ali Efendi’nin Bilinmeyen Kasideleri

Yıl 2023, Sayı: 12, 171 - 206, 26.09.2023

Mehmet Güler

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1351048

Öz

17. asır Osmanlı dönemi âlimlerinden biri olan Hıbrî Ali Efendi aslen Kütahyalıdır. Babasının adı Mustafa, dedesinin adı ise Pîr Mehmed olup Bülbülzade lakabıyla da tanınmaktadır. Tahsilini tamamladıktan sonra memleketinden ayrılan Ali Efendi, Eğriboz adasında yer alan Kızılhisar’a yerleşmiş ve burada vefat etmiştir. Bu sebeple Kızılhisarî nisbesiyle de bilinen yazar, mezkûr beldeye yerleştikten sonra ömrünün sonuna kadar ilim neşriyle meşgul olarak telif ve tercüme pek çok eser kaleme almıştır. Mevcut eserlerinin çeşitliliğine ve hacimlerine bakıldığında oldukça velut bir âlim olduğu görülen Hıbrî Ali Efendi’nin kaleme aldığı manzumeler dolayısıyla nâzım yönü de bulunmaktadır.
Bu makale çalışmasında ise Hıbrî Ali Efendi’nin şimdiye kadar bilinmeyen kasideleri ve bu kasidelerin devamında yer alan tarihler üzerinde durulacaktır. Araştırmalarımıza göre yazar hakkında bilgi veren kaynaklarda söz edilmeyen bu kasidelerle ilgili daha öncesinde yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Makalede Hıbrî Ali Efendi’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra kasidelerin sunulduğu kişiler hakkında da bilgi verilmiş ardından bahsi geçen kasidelerin incelemeleri yapılmıştır. Osmanlı döneminde vezirlik payesine kadar yükselmiş iki devlet adamı için yazıldığı görülen bu kasidelerde; Kızılhisar’da ikamet eden yazarın kendi hayatından, Kızılhisar’ın ahvalinden, Eğriboz Adasından ve Eğriboz Adasının Venediklilere karşı başarıyla müdafaasından da bahsedildiği görülmektedir. Bu sebeple kasidelerden hem yazarının tercüme-i hâline hem adları geçen mekânlara ve hem de dönemin olaylarına ilişkin bazı önemli bilgilere ulaşmak mümkün olmaktadır. Çalışma bu yönüyle bir yandan Hıbrî Ali Efendi’nin hayatı ve şiirleri hakkında ilk elden yeni bilgiler edinmeyi sağlarken diğer yandan dönemin Osmanlı tarih ve kültür envanterine ait bazı veriler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hıbrî Ali Efendi, kasideler, Eğriboz Müdafaası, Kızılhisar, 17. yüzyıl divan şiiri.

The Unknown Qasidas of Hibrî Ali Efendi

Öz

Hibrî Ali Efendi, one of the scholars of the 17th century Ottoman period, is originally from Kütahya. His father’s name is Mustafa, his grandfather’s name is Pir Mehmed, and he is also known as Bülbülzade. Ali Efendi, who left his hometown after completing his education, settled in Kızılhisar on the island of Eğriboz and died there. For this reason, the author, who is also known as Kızılhisarî, has written many works of copyright and translation, busy with scientific publications until the end of his life after settling in the aforementioned town. Considering the diversity and volumes of his existing works, Hıbrî Ali Efendi, who is seen to be a very productive scholar, also has a poetic aspect due to the poems he wrote.
In this article, the unknown qasidas of Hıbrî Ali Efendi and the dates in the continuation of these qasidas will be emphasized. According to our research, there is no previous study on these qasidas, which are not mentioned in the sources giving information about the author. In the article, after giving information about the life and works of Hıbrî Ali Efendi, information was given about the people to whom the qasidas were presented, and then the aforementioned qasidas were examined. In these qasidas written for two statesmen who rose to the rank of vizier in the Ottoman period; It is seen that the author residing in Kızılhisar talks about his own life, the situation of Kızılhisar, Eğriboz Island and the successful defense of Eğriboz Island against the Venetians. For this reason, it is possible to reach some important information about the biography of the author, the places mentioned and the events of the period from the qasidas. In this respect, the study provides first-hand new information about the life and poems of Hıbrî Ali Efendi, and also provides some data on the Ottoman history and culture inventory of the period.

Anahtar Kelimeler

Hıbrî Ali Efendi, qasidas, Eğriboz Defense, Kızılhisar, 17th century divan poetry.

Kaynakça

• Ahteri Mustafa Efendi (2009). Ahteri-i Kebir (haz. Ahmet Kırkkılıç-Yusuf Sancak), Ankara: TDK Yayınları.
• Akün, Ö. F. (1994). Divan Edebiyatı. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 9, s. 389-427). Ankara: TDV Yayınları.
• Ateş, E. (2019). Hibrî Ali Efendi’nin Zuhrü’l-Masîr Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Aydemir Y. (1994). XVII. Y.Y. Türk Edebiyatında Kaside. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Aydemir, Y. (2002). Türk Edebiyatında Kaside. Bilig, 22, 133-168.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 1. Baskı.
• Bağdatlı İsmail Paşa (1951). Hediyyetü’l-ʿÂrifîn, Esmâʾü’l-Müʾellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn, C. I, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Baş, D. (2013). Yâfiî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 43, s. 175-177). Ankara: TDV Yayınları.
• Bursalı Mehmet Tahir (1329). Hıbrî Ali Efendi, Sırat-ı Müstakim, C. VII, s. 39.
• Bursalı Mehmet Tahir (1330). Hıbrî Ali Efendi, Sebilü’r-Reşad, C. IX, s. 10-11.
• Bursalı Mehmet Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri, C. I. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Bursalı Mehmet Tahir (2009). Osmanlı Müellifleri I-II-III (haz. Mustafa Tatçı ve Cemal Kurnaz). Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Bursalı Mehmet Tahir (2016). Osmanlı Müellifleri I-II-III (haz. M. A. Yekta Saraç). Ankara: TÜBA Yayınları.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa (1995). Zübde-i Vekayiât (haz. Abdülkadir Özcan). Ankara: TTK Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
• Dilçin, C. (2005). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Doktor Hüseyin Remzi (1305), Lugat-i Remzi, C. 2, İstanbul: Hüseyin Remzi Matbaası.
• Durmuş, İ. (2000). İbnü’l-Haşşâb. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 21, s. 73). Ankara: TDV Yayınları.
• Güler, K. (2017). Kütahya Şairleri II. Kütahya: Ekspres Matbaası, 1. Baskı.
• Güler, K. ve Türkmen, U. (2013). Kütahya Sanatçıları. Kütahya: Ekspres Matbaası, 1. Baskı.
• Günay, İ. (2016). Ali Hıbrî El-Kütahî’nin Havâssü’l-Kur’ân Konusudaki Şifâü’l-Ebdân’ının Yeni Bir Nüshasının Literatüre Kazandırılması. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 48, 314-331.
• Güzel, A. (2012). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Akçağ Yayınları, 5. Baskı.
• İhsanoğlu, E. - vd. (2008). Osmanlı Tıbbî Bilimler Literatürü Tarihi (C. 1, s. 260-261). İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
• İpekten, H. (1997). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2. Baskı.
• İstanbul Defterdarlığı (2016). Osmanlı Devlet Teşkilatının Kadim Bir Kurumu, Defterdarlık (haz. Süleymen Faruk Güncüoğlu – vd.). https://istanbul.defterdarligi.gov.tr/e-kitap/. [Erişim tarihi: 23.06.2023].
• İz, F. (2015). Eski Türk Edebiyatında Nazım 1. Ankara: Akçağ Yayınları, 14. Baskı.
• Kılıç, F. (2005). Nazım Şekilleri. Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 3. Baskı.
• Köksal, F. (2013). Esîrî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/esiri. [Erişim Tarihi: 23.06.2023].
• Köksal, M. (2022). Osmanlı Dönemi Fıkh-ı Ekber Tercümeleri ve Ali El-Hibrî El-Kütâhî’nin Tercümesi, Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• Kurnaz, C. ve Çeltik, H. (2013). Divan Şiiri Şekil Bilgisi. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Müjgan, C. (2004). Hıbrî. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (C. 5, s. 34). Ankara: AKMB Yayınları.
• Mütercim Asım Efendi (2013). Kamusu’l-Muhit Tercümesi, C. 2 (haz. Mustafa Koç-Eyyüp Tanrıverdi). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Baskı.
• Özervarlı M. S. (1998). Hibrî, Ali Efendi. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 17, s. 428). Ankara: TDV Yayınları.
• Özyürek, T. (2021). El-Fevâ’idü’l-Hıbriyye Fi’t-Tâ’ûn Ve’l-Vebâ (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler). Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Kâtip Çelebi Üniversitesi.
• Pala, İ. (2001). Kaside, Türk Edebiyatı. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 24, s. 564-566). Ankara: TDV Yayınları.
• Saraç, M. A. Y. (2019). Klasik Edebiyat Bilgisi Belagat ve Biçim-Ölçü-Kafiye. Ankara: TDK Yayınları, 1. Baskı.
• Şeyhî Mehmed Efendi (2018). Vekâyi’u’l-Fuzalâ, Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli, C. 2 (haz. Ramazan Ekinci). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Baskı.
• Tâhirü’l-Mevlevi (1994). Edebiyat Lügati (haz. Kemal Edip Kürkçüoğlu). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Türkal N. K. (2012). Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. Uzun Çarşılıoğlu İ. H. (1932). Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları Zamanında Kütahya Şehri. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Uzunçarşılı İ. H. (yty). Büyük Osmanlı Tarihi, (C. III). Ankara: TTK Yayınları, 6. baskı.
• Uzunçarşılı İ. H. (yty). Büyük Osmanlı Tarihi, (C. IV). Ankara: TTK Yayınları, 6. baskı.