Kısâsü’l-Enbiyâ’da Eş Anlamlı Sözcükler

Yıl 2023, Sayı: 13, 661 - 691, 31.12.2023

Akif Yağızhan Hezer

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1395165

Öz

Türk dilinin günümüze ulaşan ilk metinlerinden itibaren çok anlamlı zengin bir yapıya sahip olduğu bilinmektedir. Türk dilinin var olduğu coğrafya, sosyal yaşantı, kültür bu zenginliği kanıtlar niteliktedir. Zamanla farklı kültürlerden yabancı sözcükler dilimize girmiş Türkçe sözcükler de diğer dillerde yerini almıştır. Dilsel ifadelerin alışverişi, sözcüklerin anlamlarının zaman içindeki değişimi gibi konular anlam biliminin içerisinde değerlendirilmektedir. Anlam bilim de dildeki bu çeşitliliği ele alan yazılışı farklı ama anlamları aynı doğrultuda olan sözcükleri, eş anlamlılık başlığı altında ele alır. Bu çalışmada Harezm Türkçesi Döneminin kaynak eserlerinden biri olan Kısāsü’l-Enbiyā’da isim soylu eş anlamlı sözcükler tespit edilmiştir. Çalışmada eserdeki eş anlamlı sözcükler köken ve yapı bakımından incelenmiştir. Eş anlamlı sözcüklerin cümle içerisindeki verdiği anlamları vurgulamak maksadıyla sözcükler bağlamlarıyla birlikte tanıklanarak geçtiği yerler verilmiştir. İncelenen sözcükler anlam ilişkilerine göre uygun başlıklara tasnif edilmiştir. Sonuç bölümünde eş anlamlı sözcüklerin eserde ne sıklıkta kullanıldığına dair istatistiksel veri verilmiştir. Sözcük yapısı ve kökeni hakkında tespitler yapılmıştır. Eserde eş anlamlı sözcükler incelenerek dönemin dini, toplumsal ve kültürel yapısıyla ilgili söz varlığının ortaya konması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anlambilim, dil bilimi, eş anlamlılık, Kısāsü’l-Enbiyā, söz varlığı.

Synonyms in Kısâsü’l-Enbiyâ

Öz

It is known that the Turkish language has a rich structure with many meanings since the first texts that have survived to the present day. The geography, social life and culture where the Turkish language exists prove this richness. Over time, foreign words from different cultures have entered our language and Turkish words have taken their place in other languages. Issues such as the exchange of linguistic expressions and the change in the meaning of words over time are evaluated in semantics. Semantics also deals with this diversity in the language, words with different spellings but the same meanings under the title of synonymy. In this study, synonyms with nouns were identified in Kısāsü’l-Enbiyā, one of the source works of the Khwarezm Turkish Period. In the study, synonyms in the work are analyzed in terms of origin and structure. In order to emphasize the meanings of synonyms in sentences, the words were witnessed with their contexts and their occurrences were given. The analyzed words were classified under appropriate headings according to their meaning relations. In the conclusion section, statistical data on how often synonyms are used in the work are given. Determinations were made about word structure and origin. By analyzing the synonyms in the work, it is aimed to reveal the vocabulary related to the religious, social and cultural structure of the period.

Anahtar Kelimeler

Semantics, linguistics, synonymy, Kısāsü’l-Enbiyā, vocabulary.

Kaynakça

• Aksan, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2016). Anlambilim: Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Ata, A. (2019). Kısasü’l-Enbiya, Giriş-Metin-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An Etimolgical Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkısh. London: Oxford Ünivesity.
• Durgunay, B. (2017). Eski Türkçe Yıp Sözcüğü ve Kavram Alanına Giren Bağ, Uruk, Örgen, Urgan, Arkan Sözcükler Üzerinde Bir Değerlendirme. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, 1(1), 166-177.
• Doerfer, G. (1965). Türkısche und Mongolısche Elemente Im Neupersıschen Band:II, Franz Steıner Verlag GMBH, Wiesbaden.
• Gökalp, Z. (1996). Türkçülüğün Esasları. İzmir: Kamer Yay.
• Hasan, E. (1999). Türk Dlinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Hatipoğlu, V. (1970). Eş anlamlı Sözcükler Var mıdır?. Türk Dili Dergisi, 2014(4), 9-10.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Karataş, A. (2023). Kutadgu Bilig’de Yer Alan Çok Anlamlı İsimlerin Eş Zamanlı Anlam Bilimi Bakımından Değerlendirilmesi. Turkish Academic Studies, 4(1), 90-119.
• Lyons, J. (1968). Introduction to Theoretical Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Nişanyan, S. (2019). Dudak Kelimesi. http://nisanyansozluk.com/kelime/dudak, [Erişim tarihi: 17.12.2023]
• Palmer, F. R. (1976), Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Tekin, T. (1997). Türkoloji Eleştirileri. Ankara: Simurg.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (Birinci Cilt: A-E). İstanbul: Simurg.
• Uzuntaş, H. (2015). Karangu(y)>Karañu Kelimesi Moğolca mı, Türkçe mi?. Gazi Türkiyat, (17), 175-182.
• Kerman, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.