Okul Müdürlerinin Etik Olan ve Etik Olmayan Davranışları ile Değer Söylemlerinin Öğretmen Güçlendirme Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2024, Sayı: 15, 810 - 829, 28.04.2024

Neşem Erkoç Altan Öztaban Bilgen Kıral

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1439955

Öz

Öğretmenlerin performansı okul müdürlerinin etik ve etik olmayan davranışlarından etkilenmektedir. Bu çalışmada okul müdürlerinin etik ve etik olmayan davranışları ile değer söylemlerinin öğretmen güçlendirme bağlamında incelenmesi amaçlanmaktadır. Çalışmada nitel araştırma desenlerinden fenomonoloji deseni kullanılmıştır. Çalışmanın katılımcılarını 2022-2023 eğitim öğretim yılında, Aydın il ve ilçelerinde görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik ve ölçüt örnekleme yöntemleri kullanılmıştır. Maksimum çeşitlilik kriterleri; branş, lisansüstü eğitim ve cinsiyet olarak belirlenmiştir. Çalışmaya dahil edilmek için belirlenen ölçütler; en az iki yıldır aynı okulda çalışıyor olmak ve lisansüstü eğitim almaktır. Bu ölçütlere uyan 10 gönüllü katılımcı ile araştırma yürütülmüştür. Çalışmada yarı yapılandırılmış görüşme formu ile katılımcıların görüşleri elde edilmiştir. Toplanan veriler nitel veri analizi yöntemlerinden içerik analizi tekniği kullanılarak çözümlenmiştir. İçerik analizi sonucunda ortaya çıkan temalar etik davranışlar, etik dışı davranışlar, değer söylemleri, güçlendirme açısından etik ve değerlerin önemi ve öneriler şeklindedir. Sonuç olarak öğretmenlerin, okul müdürlerinden beklediği etik davranışlar; iletişime önem verme, değer verme, adalet ve şeffaflık olarak belirlenmiştir. Öğretmenlerin okul müdürlerinden beklediği değerler ise hoşgörü, dürüstlük ve saygı olarak belirlenmiştir. Okul müdürlerinin kaçınması gereken etik dışı davranışlar ise otoriter yönetim tarzı ve ayrımcılık yapma olarak saptanmıştır. Elde edilen bulgular incelendiğinde özellikle okul müdürlerinin söylem ve davranışlarındaki etik kodlar ve değerlerin öğretmenin davranışsal ve psikolojik güçlendirmeye zemin hazırladığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Müdür, etik, değer, öğretmen güçlendirme.

Etik Beyan

Etik ilkelere uygun davranılmıştır

Examination of School Principals’ Ethical and Unethical Behaviors and Value Discourses in the Context of Teacher Empowerment

Öz

Teachers’ performance is affected by the ethical and unethical behaviour of school principals. This study aims to examine principals’ ethical and unethical behaviours and value discourses in the context of teacher empowerment. Phenomenology design, one of the qualitative research methods, was used in the study. The participants consist of teachers working in Aydın province and districts in the 2022-2023 academic year. Among the purposeful sampling methods, maximum diversity and criterion sampling methods were used. Maximum diversity criteria; determined as branch, postgraduate education, and gender. Criteria determined for inclusion in the study; having been working at the same school for at least two years and receiving postgraduate education. The research was conducted with 10 volunteer participants who met these criteria. In the study, participants’ opinions were obtained with a semi-structured interview form. The collected data was analysed using the content analysis technique, one of the qualitative data analysis methods. The themes that emerged because of the content analysis are ethical behaviours, unethical behaviours, value discourses, the importance of ethics and values in terms of empowerment, and suggestions. As a result, the ethical behaviours expected by teachers from school principals are identified as prioritizing communication, showing appreciation, ensuring justice, and maintaining transparency. The values anticipated by teachers from school principals are tolerance, honesty, and respect. Ethical behaviors that school principals should avoid are determined as an authoritarian management style and engaging in discrimination. When examining the obtained findings, it can be asserted that the ethical codes and values embedded in the discourse and conduct of school principals particularly lay the groundwork for the behavioral and psychological empowerment of teachers.

Anahtar Kelimeler

Principal, ethics, values, teacher empowerment.

Kaynakça

• Acar, A. (2023). Okul Müdürünün Dönüşümcü Liderlik Davranışları ile Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılığı Arasındaki İlişkide Psikolojik Güçlendirmenin Aracı Rolü. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Adams, J. S. (1963). Towards an Understanding of Inequity. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 67(5), 422–436.
• Akbaba-Altun, S. (2003). Eğitim Yönetimi ve Değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), 7-18.
• Akyol, B. ve Erkoç, N. (2022). The Relationship between Teachers’ Perception of Organizational Cronyism and Organizational Dissent. Psycho-Educational Research Reviews, 11(3), 586-602.
• Alderfer, C. P. (1972). Existence, Relatedness, and Growth: Human Needs in Organizational Settings. New York: Free Press.
• Altınkurt, Y., ve Yılmaz, K. (2010). Değerlere Göre Yönetim ve Örgütsel Adalet İlişkisinin Ortaöğretim Okulu Öğretmenlerinin Algılarına Göre İncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 16(4), 463- 485.
• Altınkurt, Y., Yılmaz, K., Erol, E., ve Salalı, E. T. (2014). Okul Müdürlerinin Kullandığı Örgütsel Güç Kaynakları ile Öğretmenlerin Örgütsel Sinizm Davranışları Arasındaki İlişki. Journal of Education and Educators, 3(1), 25-52.
• Anderson, G., & Cohen, M. (2015). Redesigning the Identities of Teachers and Leaders: A Framework for Studying New Professionalism and Educator Resistance. Education Policy Analysis Archives, 23(85), 1–29.
• Arslan, Y., Polat, S., Gürler, M., & Bulut, İbrahim. (2024). Unethical Behaviors of School Principals According to Teachers’ Views: Causes and Recommendations for Prevention. International Journal of Psychology and Educational Studies, 11(1), 50–65.
• Ayal, O. (2022). Örgütsel Dalkavukluk ve Kayırmacılık Arasındaki İlişkinin İlkokul ve Ortaokulda Görev Yapan Öğretmen Algılarına Göre İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.
• Aydın, G. (2012). Yönetsel, Mesleki ve Örgütsel Etik. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Aydın, İ. (2015). Eğitim ve Öğretimde Etik. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Bacharach, S. & Lawler, E. (1980). Power and Politics in Organizations. San Francisco: JosseyBass.
• Balcı, A. (1995). Örgütsel Gelişme. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Balyer A., Ozcan K. ve Yıldız, A. (2017). Teacher Empowerment: School Administrators’ Roles. Eurasian Journal of Educational Research, 17(70), 1-18.
• Bandura, A. (1986). Social Foundations of Thought and Action. New Jersey: Prentice–Hall.
• Bogler, R. & Somech, A. (2004). Influence of Teacher Empowerment on Teachers’ Organizational Commitment, Professional Commitment and Organizational Citizenship Behavior in Schools. Teaching and Teacher Education, 20(3), 277-289.
• Bush, T. (2018). Eğitim Liderliği ve Yönetimi Kuramları (Çev.Ed. R.Sarpkaya, 4. Baskıdan çeviri). Ankara: Pegem Akademi.
• Butts, J. P. & Rich, K. L. (2013). Nursing Ethics. Ontario: Jones and Bartlett Publishers.
• Caldwell, C., Hayes, L. A., & Long, D. T. (2010). Leadership, Trustworthiness, and Ethical Stewardship. Journal of Business Ethics, 96(4), 497–512.
• Caldwell, C., Hayes, L. A., Bernal, P., & Karri, R. (2008). Ethical Stewardship? Implications for Leadership and Trust. Journal of Business Ethics, 78(1–2), 153–164.
• Can, N.(2002). Değişim Sürecinde Eğitim Yönetimi. Milli Eğitim Dergisi, 155–156, 21–31.
• Conger, I. A. & Kanungo, R. N. (1988). The Empowerment Process Integrating Theory and Pratice. Academy of Management Review, 13(3), 471-482.
• Cranston, N., Ehrich, L. & Kimber, M. (2003). The Right Decision? Towards an Understanding of Ethical Dilemmas for School Leaders. Westminster Studies in Education, 26(2), 135-147.
• Cranston, N., Ehrich, L. & Kimber, M. (2010). Towards an Understanding of Ethical Dilemmas Faced by School Leaders. Journal of the Queensland Secondary Principals’ Association, 1, 1-3.
• Creswell, J. W. & Creswell, J. D. (2017). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Creswell, J. W. (2021). Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. (Çev. Edt: M. Bütün S. B. Demir). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çelebi, A. (2009). Örgütsel Bağlılığın Sağlanılmasında Bir Araç Olarak Personel Güçlendirme. Yüksek Lisans Tezi. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Çelik, V. (2015). Eğitimsel Liderlik. Ankara: Pegem Akademi.
• Çetin, M. ve Kıral, B. (2018). Okul Yöneticilerinin Öğretmenleri Güçlendirmesine İlişkin Yönetici ve Öğretmen Görüşleri. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 12(26), 281- 310.
• Darling-Hammond, L. & Berry, B. (1988). The Evolution of Teacher Policy. Santa Monica: The RAND Corporation.
• DeMatthews, D. E., & Serafini, A. (2021). Do Good Principals do Bad Things? Examining Bounds of Ethical Behavior in the Context of High-Stakes Accountability. Leadership and Policy in Schools, 20(3), 335-354.
• Derinbay, D. (2011). İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Algıladıkları Örgütsel Destek Düzeyleri. Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Doğan, S. ve Kılıç, S. (2007). Örgütsel Bağlılığın Sağlanmasında Personel Güçlendirmenin Yeri ve Önemi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29, 37-61.
• Duman, Ş. (2018). Ortaöğretim Öğretmenlerinde Psikolojik Güçlendirmenin Yordayıcıları Olarak Yapısal Güçlendirme, Yöneticiye Güven ve Lider-Üye Etkileşimi. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Erdem, A, R. (1997). İçerik Kuramları ve Eğitim Yönetimine Katkıları. Pamukkale Üniversitesi Dergisi, 3, 68-76.
• Erdoğan, M. (2019). Eğitim Sektöründeki Yöneticilerin Değerleri, Öz-Liderlik Nitelikleri ve İş Tatminleri Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniv.
• Erkoç, N. ve Kıral, B. (2023a). Öğretmen Güçlendirmede Okul Yöneticilerin Rolü ve Önemi, Okul Yöneticilerinin Uyguladığı Güçlendirme Stratejileri. Uluslararası Eğitimde Mükemmellik Arayışı Dergisi (UEMAD), 3(4), 47-60.
• Erkoç, N. ve Kıral, B. (2023b). Sınıf Öğretmenlerinin Davranışsal Güçlendirilmeleri ile Okul Mutluluk Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 12(3), 38-50.
• Fidan Toprakçı, D. (2021). Okul Yöneticilerinin Öğretmenleri Güçlendirme Düzeyi. Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
• Firestone, W. A. & James R. P. (1993). Teacher Commitment, Working Conditions and Differential Incentive Policies. Review of Educational Research, 63(4), 489-525.
• Ganiban, R., Belecina, R. R. and Ocampo, J. M. (2019). Antecedents of Teacher Empowerment. EDUCARE, 11(2), 89-108.
• Gider, İ. (2020). Okul Yönetiminde Kayırmacılık Davranışları ile Öğretmenlerin İşe Yabancılaşma Düzeyleri Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi. Siirt Üniversitesi.
• Glesne, C. (2021). Nitel Araştırmaya Giriş. A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu. (Çev. Ed.). Ankara: Anı Yayınları.
• Greenfield, W. D. (1991). Rationale and Methods to Articulate Ethics and Administrator Training. Annual Meeting of the American Educational Research Association.
• Gültürk, Z. (2012). İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Güç Kaynaklarından Yararlanma Düzeyleri. Yüksek Lisans Tezi. Yeditepe Üniversitesi.
• Güney, S. (2020). Örgütsel Davranış. Ankara: Nobel Yayın.
• Hökelekli, H. (2011). Ailede, Okulda, Toplumda Değerler Psikolojisi ve Eğitimi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Jacobson, A. (2001). Developing a Voice: Teacher Empowerment and Second Language Education. (ERIC Document Reproduction Service, No. ED 456105).
• Karakitapoğlu Aygün, Z. ve İmamoğlu, E. O. (2002). Value Domains of Turkish Adults and University Students. The Journal Of Social Psychology, 142, 333–351.
• Katip, M. (2019). Ortaöğretim Okul Yöneticilerinin Etik Dışı Liderlik Davranışları Hakkında Öğretmen Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Kazak, E. & Kocamanoğlu, S. (2023). Okul müdürlerinin etik olmayan davranışlarının nedenleri ve etkilerine ilişkin öğretmen görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 21(3), 1177-1203.
• Kıral, B. (2015). Lise Yöneticilerinin Öğretmenleri Güçlendirmesi ve Öğretmenlerin Kayıtsızlık (Sinizm) Davranışı ile İlişkisi. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Kıral, B. (2019). Eğitim Yönetiminde Öğretmen Güçlendirme. (Ed. Necati Cemaloğlu, Murat Özdemir). Eğitim Yönetimi içinde (ss. 627-668). Ankara: Pegem Akademi.
• Kıral, B. (2021). Nitel Araştırmada Fenomenoloji Deseni: Türleri ve Araştırma Süreci. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 10(4), 92-103.
• Kimwarey, M. C., Chirure, H. & Omondi, M. (2014). Teacher Empowerment in Education Practice: Strategies, Constraints and Suggestions. IOSR Journal of Research & Method in Education, 4(2), 51-56.
• Koçel, T. (1999). İşletme Yöneticiliği. İstanbul: Beta Yayınları.
• Konay, D. & Kıral, E. (2023). Politik Beceri ve Dalkavukluk Arasındaki İlişki. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 295-335.
• Koptagel Çeltek, M. (2021). Öğretmenlerin Psikolojik Güçlendirme Algıları ile Örgütsel Özdeşleşme Düzeyleri Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Laschinger, H. K. S., Gilbert, S., Smith, L. M. & Leslie, K. (2010). Towards a comprehensive theory of nurse/patient empowerment: Applying Kanter’s Empowerment Theory to patient care. Journal Of Nursing Management, 18, 4-13.
• Lleo, A.,, Ruiz-Palomino, P., Guillen, M. & Marrades-Pastor, E. (2023) The Role of Ethical Trustworthiness in Shaping Trust and Affective Commitment in Schools, Ethics & Behavior, 33(2), 151-173.
• Merriam, S. B. (2014). A Guide to Qualitative Research Design and Implementation. S. Turan (Çev. Ed.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Meslekî Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi (MEGEP). (2006). Tüm alanlar, Meslek Etiği. http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari /meslekigelisim/moduller/mesl ek_etigi.pdf [Erişim tarihi: 15.12.2023].
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (2015). Nitel Veri Analizi: Genişletilmiş Bir Kaynak Kitap. S. Akbaba Altun ve A. Ersoy (Çev. Eds). Ankara: Pagem Akademi
• Northouse, P. G. (2013). Leadership. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Odabaş, İ. (2014). Yapısal Güçlendirme ile Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişkide Psikolojik Güçlendirmenin Ara Değişken Rolü: Öğretmenler Üzerinde Bir Çalışma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Önder, G. (2023). Okul Yöneticilerinin Etik Davranışlarının Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılığına Etkisi: Ordu İli Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Öz, Ö. (2021). Öğretmenlerin Okul Müdürlerinden Bekledikleri ve Karşılaştıkları Etik Davranışlar. Yüksek Lisans Tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Özdemir, M. (2020). İnsan Kaynakları Yönetimi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Özdevecioğlu, M. ve Aksoy, M. S. (2005). Organizasyonlarda Sabotaj: Türleri, Amaçları, Hedefleri ve Yönetimi. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 1(6), 95-109.
• Özkalp, E. ve Kırel, Ç. (2011). Örgütsel Davranış. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Panagiotopoulos, G., Panagiotis, K., & Karanikola, Z. (2019). Professional Development and Empowerment of Primary School Teachers. European Journal of Training and Development, 6(4), 9-19.
• Pethia, R. F. (1970). Values in Positive and Normative Administrative Theory: A Conceptual Framework and Logical Analysis. In S. M. Wortman & F. Luthans (Eds.), Emerging Concepts in Management (pp. 10-25). London: The Macmillan Company.
• Punch, K. F. (2005). Sosyal Araştırmalara Giriş Nicel ve Nitel Yaklaşımlar (D. Bayrak, H., B. Arslan & Z. Akyüz, Trans). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Rucinski, A. D. & Bauch, P. A. (2006). Reflective, Ethical, and Moral Constructs in Educational Leadership Preparation: Effects on Graduates’ Practices. Journal of Educational Administration, 44(5), 487-508.
• Sağnak, M. (2005). İlköğretim Okullarında Görevli Yönetici ve Öğretmenlerin Değer Uyum Düzeyleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 5(1), 207-228.
• Sakçak, A., Arslan, Y., & Polat, S. (2023). Favouritism Behaviours of School Principals: Teachers’ Perceptions on the Causes and Consequences of Favouritism in Turkey. Educational Studies, 49(6), 877-895.
• Sancar, A. (2012). Personel Güçlendirme Algısı İle Dönüştürücü Liderlik Arasında İlişkiler: Kamu Kuruluşunda Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Schwartz, M. S. (2002). A Code of Ethics Corporate Code of Ethics. Journal of Business Ethics, 41, 27-43.
• Short P. M. & Greer, J. T. (1998). The Empowered School District Project. Washington: Grant Funded By Danforth Foundation.
• Short, P. M. & Johnson, P. E. (1994). Exploring the Links Among Teacher Empowerment, Leader Power, and Conflict. Education, 14(4), 581-593
• Starratt, RJ (2005). Responsible Leadership. The Educational Forum, 69, 124–133.
• Thomas, K. W. ve Velthouse, B. A. (1990). Cognitive Elements of Empowerment: an “Interpretive” Model of Intrinsic Task Motivation. The Academy of Management Review, 15(4), 666-691.
• Turgut, T. (1998). Örgütsel Davranışta Değerlerin Yeri. Tevrüz, T. (Edt.). Endüstri ve Örgüt Psikolojisi içinde (ss. 35-48). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Uğurlu, C. T. (2012). İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Yönetici Etik Liderlik Davranışına İlişkin Algıları. CÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 36(2), 203-213.
• Vogel, L. (2012). Values and Ethics in Educational Administration. The Journal of the Center for the Study of Leadership and Ethics, 10(1), 1-12.
• Wilkinson, A. (1998). Empowerment: Theory and Practice. Personnel Review, 27(1), 40–56.
• Wright, N. (2011). Between ‘Bastard’ and ‘Wicked’ Leadership? School Leadership and the Emerging Policies of the UK Coalition Government. Journal of Educational Administration and History, 43(4), 345–362.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, K. (2006). İlköğretim Okulu Yönetici ve Öğretmenlerine Göre Kamu İlköğretim Okullarında Bireysel ve Örgütsel Değerler ve Okul Yöneticilerinin Okullarını Bu Değerlere Göre Yönetme Durumları. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi.
• Yılmaz, K. (2007). İlköğretim Okulu Yönetici ve Öğretmenlerinin Değerlere Göre Yönetim ile İlgili Görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 13(52), 639-664