Osmanlı Son Dönem Eğitim Yapılarından Bir Örnek: Başköy İbtidai Mektebi Taş Süslemeleri

Yıl 2024, Sayı: 15, 1562 - 1574, 28.04.2024

Eda Eriş Kızgın

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1444211

Öz

Osmanlı Devleti’nde büyük değişim ve dönüşümlerin meydana geldiği batılılaşma döneminde değişimin zorunlu görüldüğü alanların başında eğitim gelmektedir. 18. yüzyıldan itibaren eğitimde çeşitli reformlar yapılarak yeni eğitim sistemleri denenmiş ve yeni eğitim kurumları açılmıştır. 1869’da Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile birlikte “ibtidai mektep” ve “usul-i cedid mektebi” olarak adlandırılan ilköğretim okulları kurulmaya başlanmıştır. Yeni eğitimle birlikte okulların mimarisi de değişmiş modern okul binaları yapılmıştır. İbtidai mektepleri devletin ve halkın desteği ile kurulmuş, mekteplerin inşası başkentten taşraya doğru bir yayılım göstermiştir. Eğitimin taşrada modernleştirilmeye çalışıldığı yerlerden biri de her dönemde önemini koruyan Kayseri şehridir. Kaynaklardan ve günümüze ulaşabilen mektep örneklerinden hareketle Kayseri’de ibtidai mekteplerinin inşasına önem verilerek yaygınlaştırılmaya çalışıldığı anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Kayseri Yeşilhisar İlçesi Başköy’de yer alan ve bulunduğu yerin adıyla anılan Başköy İbtidai Mektebi’nin taş süslemeleri ele alınmıştır. 1913 yılında inşa edildiği bilinen mektebin taş süslemeleri genel olarak neo-klasik dönem yapılarına uygun olarak cephelerde karşımıza çıkmaktadır. Yapının bezeme programı girişin bulunduğu doğu cephe ile batı ve kuzey cephelerde yoğunlaşmaktadır. Bezemelerde kullanılan motifler inşa edildiği dönem ile Kayseri ve çevresindeki mimari üslubu yansıtmaktadır. Yapının bezemeleri özellikle Nevşehir sivil mimari bezeme programı ile benzerlik taşımaktadır. Mektep, taş süslemeleri ile kentin ibtidai mekteplerinden ayrılan nadir örneklerden biridir. Bu çalışma kapsamında da 20. yüzyıl Osmanlı eğitim sisteminin bir parçası olan Başköy İptidai Mektebi ve taş süslemelerinin dönem ve yöre içerisindeki önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, geç dönem, eğitim, Kayseri, mektep, taş süsleme.

An Example from Late Ottoman Educational Buildings: Başköy Ibtidai School Stone Decorations

Öz

During the westernization period, when major changes and transformations took place in the Ottoman Empire, education was one of the primary areas where change was deemed necessary. Since the 18th century, various reforms have been made in education and new education systems have been tried and new educational institutions have been opened. In 1869, primary schools called “Ibtidai School” and “Usul-i Cedid School” ile with the Maarif-i Umumiye Regulation began to be established. With the new education, the architecture of schools has changed modern school buildings. Ibtidai schools were established with the support of the state and the people, and the construction of the schools has spread from the capital to the provincial. One of the places where education is trying to modernize in the countryside is the city of Kayseri, which maintains its importance in every period. It is understood that the construction of Ibtidai schools in Kayseri, based on sources and school examples that can survive to the present day. In this study, the stone decorations of Başköy Ibtidai School, located in Başköy, Kayseri Yeşilhisar district and named after the place where it is located, were discussed. The stone decorations of the school, which is known to have been built in 1913, are generally seen on the facades in accordance with the neo-classical period buildings. The decoration program of the building is concentrated on the eastern facade, where the entrance is located, and the western and northern facades. The motifs used in the decorations reflect the period in which it was built and the architectural style of Kayseri and its surroundings. The decorations of the building are especially similar to the Nevşehir civil architectural decoration program. The school is one of the rare examples distinguished from the city's primary schools by its stone decorations. Within the scope of this study, the importance of Başköy Ibtidai School, which was a part of the 20th century Ottoman education system, and its stone decorations in the period and region was tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, education, late period, Kayseri, school, stone decoration.

Kaynakça

• Akyüz, Y. (1989). Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1988’e). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Arslantaş, F. (2009). 20. Yüzyıl’ın İlk Yarısında Kayseri’de Kamu Yapıları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Cihan, A. (2007). Osmanlı’da Eğitim. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Göktaş, Y. (2009). Modern Eğitim Kurumlarının Batılılaşma Dönemindeki Gelişimi (1700-1900), Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 22, 11-25.
• Gündüz, M. (2015). Osmanlı Eğitim Mirası Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.
• Ergün, M. (1996). II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914). Ankara: Ocak Yayınları.
• Eyice, S. (1981). XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu, Sanat Tarihi Yıllığı, (9 - 10), 163-190.
• Hanioğlu, M. Ş. (1992). Batılılaşma, TDV İslam Ansiklopedisi (C. 5, s. 148-152). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kırpık, C. (2021). II. Abdülhamid Döneminde (1876-1908) Kayseri’de İlköğretimi Çağdaşlaştırma Teşebbüsleri. Kayseri Eğitim Tarihi Araştırmaları Eski Çağlardan Osmanlı Devleti’nin Sonlarına Kadar. (Ed. Aziz Atlı-Serpil Sevim Kartal). Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kodaman, B. (1980). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. İstanbul: Yüksel Matbaası.
• Kozlu, H. H. (2002). Geleneksel Develi Evlerinin Mimari Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Nurdoğan, A. M. (2016). Modernleşme Döneminde Osmanlı’da İlköğretim. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Özbek, Y. – Aslan, C. (2008). Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, C. I. Kayseri: Kayseri Büyük Şehir Belediyesi.
• Özbek, Y. – Aslan, C. (2008). Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, C. III. Kayseri: Kayseri Büyük Şehir Belediyesi.
• Özbek, Y. (2019). Tanzimat Sonrası Osmanlı Eğitim Yapıları. Osmanlı Sanatında Değişim ve Dönüşüm. (Ed. Ayşe Budak-Muzaffer Yılmaz). İstanbul: Literatürk Academia.
• Sönmez, F. – vd. (2022). Kayseri’deki Osmanlı Son Dönem Sıbyan-İptidai Mekteplerinden Bir Örnek: Barbaros İptidai Mektebi, 1908-1910. Online Journal of Art and Design, 10/1, 175-198.
• Tali, Ş. (2010). Germir Evlerinin Giriş Kapı Tasarımları Üzerine Tipolojik Bir Araştırma. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 21, 165-185.
• Tali, Ş. (2016). Kayseri/ Tarihi Talas Evleri Giriş Cephe Tasarımları, Turkish Studies, 11(21), 391-416.
• Yalçın, O. (2007). Nevşehir-Mustafapaşa Beldesi Sivil Mimari Eserleri Üzerindeki Bezemeler. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi