Osmanlı-Türk Romanında Modernleşmenin Karakterler Üzerindeki Yansımaları

Yıl 2024, Sayı: 15, 295 - 317, 28.04.2024

Hülya Dündar Şahin

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1457707

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’la birlikte başlayan Batılılaşmanın, Osmanlı-Türk romanına nasıl yansıdığı, Batılılaşma olgusunun ve Doğu-Batı sorunsalının romanlarda ne şekilde ele alındığı, seçilen dokuz roman üzerinden değerlendiriliyor. Bu değerlendirme için, öncelikle, “modern”in ne olduğu ve modernleşmenin farklı yorumları üzerinde duruluyor. Ardından seçilen romanlar, Batılılaşmanın bir yansıması olarak karakterler üzerinden inceleniyor. Ele alınan romanlar başlıca üç dönemi temsil ediyor: Tanzimat Dönemi, Servet-i Fünûn Dönemi ve Cumhuriyet Dönemi. Batılılaşmanın, Tanzimat Dönemi’nde nasıl kavrandığı, Ahmet Mithat Efendi’nin Felâtun Bey ve Rakım Efendi (1876), Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdası (1876) ve Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Şık (1889) adlı yapıtlarında irdeleniyor. Servet-i Fünûn Dönemi’nde, Batılılaşma anlayışında meydana gelen değişim ise Halit Ziya Uşaklıgil’in Aşk-ı Memnu (1900) ve Mehmet Rauf’un Eylül (1900) adlı romanları aracılığıyla ortaya çıkartılıyor. Cumhuriyet Dönemi’nden ise Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yaban (1932), Reşat Nuri Güntekin’in Yeşil Gece (1928), Peyami Safa’nın Fatih-Harbiye (1931) ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Huzur (1949) adlı romanları ele alınarak Batılılaşmanın, bu romanlarda nasıl ve ne şekilde işlendiği gösteriliyor. Böylece Batılılaşmanın, Osmanlı Devleti’nden başlayıp Cumhuriyet Dönemi’ne kadar olan süreçte kazandığı yeni boyutlar açığa çıkıyor.

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, modernleşme, Osmanlı-Türk romanı, karakter.

The Reflections of Modernization in Ottoman-Turkish Novel on the Characters

Öz

In this study, it is evaluated how the Westernization that began with the Tanzimat era in the Ottoman Empire is reflected in the Ottoman-Turkish novel, how the phenomenon of Westernization and the issue of East-West are addressed in novels, through the analysis of selected nine novels. For this evaluation, firstly, the concept of “modern” and different interpretations of modernization are discussed. Then, the the selected novels are examined through the characters as a reflection of Westernization. The novels under consideration represent mainly three periods: the Tanzimat Period, the Servet-i Fünûn Period, and the Republic Period. The understanding of Westernization in the Tanzimat Period is examined through the works of Ahmet Mithat Efendi’s “Felâtun Bey and Rakım Efendi” (1876), Recaizade Mahmut Ekrem’s “Araba Sevdası” (1876), and Hüseyin Rahmi Gürpınar’s “Şık” (1889). The change in the understanding of Westernization during the Servet-i Fünûn Period is revealed through Halit Ziya Uşaklıgil’s “Aşk-ı Memnu” (1900) and Mehmet Rauf’s “Eylül” (1900). From the Republic Period, Westernization is explored through the novels of Yakup Kadri Karaosmanoğlu’s “Yaban” (1932), Reşat Nuri Güntekin’s “Yeşil Gece” (1928), Peyami Safa’s “Fatih-Harbiye” (1931), and finally Ahmet Hamdi Tanpınar’s “Huzur” (1949) demonstrating how and in what ways Westernization is depicted in these novels. Thus, the new dimensions acquired by Westernization from the Ottoman Empire to the Republic Period are revealed.

Anahtar Kelimeler

Westernization, modernization, Ottoman-Turkish novel, character.

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi. (1992). Felâtun Bey ve Rakım Efendi. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Akyüz, K. (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Atay, M. (1993). Değişim Sosyolojisi Ders Notları.
• Belge, M. (1998). Edebiyat Üstüne Yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berkes, N. (1975). Batı Sorunu Karşısında Düşün. Türk Düşününde Batı Sorunu. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Canatan, K. (1994). Modernizmin Paradoksları. Bilgi ve Hikmet Dergisi. İstanbul: İz Yayınları.
• Çetin, N. (2002). II. Abdülhamit Dönemi Romanında ‘Aşk-ı Memnu’ Teması. Türkoloji Dergisi, 15(1), 19-59.
• Davison, A. (2002). Türkiye’de Sekülarizm ve Modernlik. (çev. Tuncay Birkan). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ekrem, R. M. (1992). Araba Sevdası. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Esen, N. (2014). Hikâye Anlatan Adam: Ahmet Mithat. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Fethi Naci. (1990). 100 Soruda Türkiye’de Roman ve Toplumsal Değişme. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Fethi Naci. (2002). Yaban. Yüz Yılın Yüz Romanı. İstanbul: Adam Yayınları.
• Gün, K. (2002). Peyami Safa’nın ‘Yalnızız’ Romanında Ruh ve Beden Sorunsalı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Güntekin, R. N. (1978). Yeşil Gece. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Gürpınar, H. R. (1979). Şık. İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Kantarcıoğlu, S. (2004). Türk ve Dünya Romanlarında Modernizm. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2003). Yaban. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kavcar, C. (1985). Batılılaşma Açısından Servet-i Fünun Romanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kızılçelik, S. (1992). Sosyoloji Terimler Sözlüğü. Konya: Emre Yayınları.
• Mardin, Ş. (2002). Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma. Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2002). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2003). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 2. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okay, O. (1975). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Oğuzertem, S. (2018). Eleştirirken. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özay, M. Modernite ve Modernizm. Tübitak Bilim ve Toplum Başkanlığı Popüler Bilim Yayınları. https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/modernite_ve_modernizm [Erişim tarihi: 12.11.2023].
• Parla, J. Babalar ve Oğullar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Rauf, M. (1996). Eylül. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Safa, P. (1995). Fatih-Harbiye. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2003). Huzur. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tekin, M. (1999). Romancı Gözüyle Peyami Safa. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Timur, T. (2002). Osmanlı-Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Türkdoğan, O. (1988). Değişme-Kültür ve Sosyal Çözülme. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Uşaklıgil, H. Z. (1996). Aşk-ı Memnu. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Yavuz, H. (1998). Osmanlılık, Kültür, Kimlik. İstanbul: Boyut Yayınları.
• Yavuz, H. (2001). Modernleşme ve Batıcılık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yavuz, H. (2003). Kara Güneş. İstanbul: Can Yayınları.
• Yavuz, H. (2008). Edebiyat ve Sanat Üzerine Yazılar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.