Nedîm’in Gazel Külliyatı Üzerinden Şarap ve Kadeh Kelimelerinin Eş Anlamlılığı ve Eş Anlamlılık

Yıl 2024, Sayı: 15, 545 - 563, 28.04.2024

Beyza Elmas

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1458462

Öz

Bugüne değin pek çok araştırma ve inceleme alanına sahip olan eş anlamlılık dil çalışmalarında mühim bir yere sahiptir. Eş anlam, anlamdaş, müteradif, sinonim terimleri ile adlandırılan bu yapı anlambilimde pek çok tartışmayı da beraberinde getirmektedir. Her dilde görülmeyen bu yapı çoğunlukla imparatorluk dillerinde görülmektedir. İmparatorluğun mirasçılarından biri olan Osmanlı Türkçesinde de eş anlamlılığa rastlamaktayız. Altı yüz yıl hükümranlık etmiş olan bu imparatorlukta çeşitli milletlerden çeşit çeşit insan bulunmaktaydı. Farklılıklar farkındalığı doğurmaktaydı. Aynı gazel yahut aynı beyit içinde dahi kelimelerin Arapça, Farsça ve Türkçe karşılıklarından faydalanma yoluna gidilmesi ve üç dilin de kendine özgü fonetiğinden yararlanılarak mananın çeşitli şekillerde dile getirilmesi eş anlamlılık sayesinde olmuştur. Bu makale kapsamında Osmanlı İmparatorluğu devrinde yaşamış olan 18. yüzyıl şairi Nedîm ve onun gazel külliyatı üzerinden seçilen “kadeh” ve “şarap” kelimeleri karşılığında kullanılan kelimelerin tespiti yapılacak olup eş anlamlılık açıklanmaya çalışılacaktır. Bu sayede birbirlerinin eş anlam karşılığı olarak gösterilen kelimelerin gazellerdeki kullanım frekansı da ortaya çıkarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eş anlam, kadeh, şarap, Nedîm, Osmanlı Türkçesi.

Synonymy and Synonymy of the Words Wine and Chalice Through the Nedîm’s Ghazal Collection

Öz

The synoymy which is used in many areas of research, plays an essential role in language studies.This structure what is called as synonym, brings a great deal of diccussions in the field of semantics. This structure, which is not seen in every language, is mostly seen in imperial languages. We also come across a synonym in Ottoman Turkish, one of the heirs of the empire. In this empire, which had reigned for six hundred years, there were various kinds of people from various nationalities. Differences gave rise to awareness. The utilization of Arabic, Persian, and Turkish counterparts within the same ghazal or even within the same couplet, along with leveraging the distinct phonetics of each language, has been achieved through synonymy, enabling the expression of meaning in various ways. Within scope of this article, the 18th century poet Nedîm, who lived during the Ottoman Empire and the words used in place of “chalice” and “wine” selected from his ghazal collection will be determined and the synonymy will be tried to be explained. In this way, the frequency of using the words shown as synonyms of each other in ghazals will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Synonymy, chalice, wine, Nedîm, Ottoman Turkish.

Kaynakça

• Aksan, D. (2019). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (2020). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aksan, D. (2021). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aksan, D. (2021). Anlambilim ‘Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi’. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Banarlı, N. S. (2013). Türkçenin Sırları. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Devellioğlu, F. (2015). Osmanlıca-Türkçe Ansliklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Efendi, İ. C. (2006). Lûgat-ı Cudî, (çev. İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Gökalp, Z. (2020). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Kapra Yayıncılık.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/nedim--divan-sairi [Erişim tarihi: 15.02.2024]
• https://sozluk.gov.tr/ [Erişim tarihi: 15.02.2024]
• https://www.osmanlicasozlukler.com/ [Erişim tarihi: 15.02.2024]
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kestelli, R. N. (2011). Resimli Türkçe Kamûs. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Z. (2023). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Muhsin, M. (1997). Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nazima, A. & Reşad, F. (2009). Mükemmel Osmanlı Lügatı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Paşa, A. V. (2000). Lehçe-i Osmânî. (haz. Recep Toparlı). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Redhouse, J. W. (2016). Müntehabât-ı Lüggât-ı Osmâniyye. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Remzi, H. (2018). Lügât-ı Remzi. (haz. Ali Birinci). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Salâhî, M. (2023). Kâmûs-ı Osmânî. (haz. Kudret Ayşe Yılmaz). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Sami, Ş. (2017). Kâmûs-ı Türkî. (haz.Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Faruk Önal). İstanbul: Çağrı Yayınları