Evaluation of Secondary School Social Studies Textbooks in the Context of Innovative Thinking Skills

Yıl 2024, Sayı: 15, 895 - 918, 28.04.2024

Mustafa Akçay Tevfik Palaz

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1458545

Öz

In a developing and changing world, skills that play a role in individuals and organizations’ ability to make effective decisions by approaching the problems they face from different perspectives in order to achieve success enable individuals to cope with a more complex world. Higher order thinking skills have gained importance in the 21st century. Because these skills enable people to better solve the problems they face in real life, make more rational decisions and better meet the expectation of innovative thinking. The Social Studies Curriculum aims to encourage students’ higher-order thinking skills while at the same time aiming for meaningful and permanent learning. The curriculum strengthens and deepens students’ prior learning by emphasizing values, skills, and competencies associated with daily life. This study was conducted to determine the level of innovative thinking skills in social studies textbooks taught in secondary schools. The materials of the study were 5th, 6th and 7th grade social studies textbooks taught in Turkey in the 2023-2024 academic year. Using the document analysis method, the books were scanned using keywords determined together with field experts. As a result of the analysis, 8 key concepts (imagination, observation, curiosity, idea, innovation, invention, thinking, questioning) that evoke innovative thinking skills were identified. According to the key concepts identified in the selected textbooks, learning areas and units were scanned and their frequencies were calculated. According to the results of the study, it was determined that the key concepts were not sufficiently represented in the content of the 5th and 6th grade social studies textbooks, but the 7th grade social studies textbook included more key concepts. Important key concepts such as observation, questioning and curiosity were not emphasized enough in the textbooks. In addition, concepts that evoke innovative thinking skills are mostly included in the learning areas of science, technology and society with the production, distribution and consumption.

Anahtar Kelimeler

Social studies, innovative thinking, skill, textbooks.

Ortaokul Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Yenilikçi Düşünme Becerisi Bağlamında Değerlendirilmesi

Öz

Gelişen ve değişen dünyada bireylerin ve kurumların başarıya ulaşabilmesinde karşılaştıkları sorunlara farklı perspektiflerden yaklaşarak etkili kararlar alabilmesinde rol oynayan beceriler, bireylere daha karmaşık bir dünya ile başa çıkmayı sağlar. Üst düzey düşünme becerileri, 21. yüzyılda önem kazanmıştır. Çünkü bu beceriler, insanların gerçek yaşamda karşılaştıkları sorunları daha iyi çözmelerine, daha rasyonel kararlar almalarına ve yenilikçi düşünme beklentisini daha iyi karşılamalarına olanak sağlar. Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı, öğrencilerin üst düzey düşünme becerilerini teşvik ederken aynı zamanda anlamlı ve kalıcı öğrenmeyi hedefler. Program, günlük yaşamla ilişkilendirilmiş değerlere, becerilere ve yetkinliklere vurgu yaparak öğrencilerin önceki öğrenmelerini güçlendirir ve derinleştirir. Bu çalışma, 2018 yılında Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programına eklenen yenilikçi düşünme becerisinin 2023-2024 eğitim-öğretim yılında ortaokullarda okutulan sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alıp almadığını tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Çalışmanın materyalleri, 2023-2024 eğitim-öğretim yılında Türkiye genelinde okutulan 5, 6 ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarıdır. Doküman incelemesi yöntemi kullanılarak, alan uzmanlarıyla birlikte belirlenen anahtar kelimeler kullanılarak kitaplar taranmıştır. Yapılan analizler sonucunda yenilikçi düşünme becerisini çağrıştıran 8 anahtar kavram (hayal, gözlem, merak, fikir, yenilik, icat, düşünme, sorgulama) belirlenmiştir. Seçilen ders kitaplarında belirlenen anahtar kavramlara göre öğrenme alanları, üniteler taranmış ve frekansları hesaplanmıştır. Araştırma sonucuna göre incelenen ders kitaplarında 5. ve 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının içeriklerinde anahtar kavramlar yeterince temsil edilmemektedir, ancak 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında belirlenen anahtar kavramlara daha fazla yer verildiği tespit edilmiştir. Ders kitaplarında gözlem, sorgulama ve merak gibi önemli anahtar kavramlara yeterince vurgu yapılmamıştır. Bunun yanı sıra, yenilikçi düşünme becerisini çağrıştıran kavramlara daha çok bilim, teknoloji ve toplum, üretim, dağıtım ve tüketim öğrenme alanlarında yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler, yenilikçi düşünme, beceri, ders kitapları.

Kaynakça

• Ağca, V., & Yumuşakipek, H. D. (2015). Günümüzde Girişimcilik Trendini Yükselten Güçler. E. Kaygın, & B. Güven içinde, Girişimcilik Temel Kavramları, Girişimcilik Türleri, Girişimcilikte Güncel Konular (s. 11-33). İstanbul: Siyahinci Yayınları.
• Akbaba, B., & Kaymakcı, S. (2022). Sosyal Bilgiler Ders Kitabı İnceleme ve Tasarlama Kılavuzu. Ankara: Pegem Akademi.
• Akpınar, M. (2021). Ders Kitabı: Amacı, İşlevi, İçerik ve Türleri. B. Akbaba, & S. Kaymakcı içinde, Sosyal Bilgiler Ders Kitabı İnceleme ve Tasarlama Kılavuzu (s. 3). Ankara: Pegem Akademi.
• Altay, N. (2020). Ortaokul Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Beceriler Açısından İncelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (41), s. 276-297.
• Altun, A. (2013). Yapılandırmacı Yaklaşım, Sosyal Bilgiler Programları ve Ders Kitapları. B. Akbaba içinde, Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu: Sosyal Bilgiler içinde (s. 1-28). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Aras, B. (2020, Temmuz). Ortaokul Öğrencilerinin İnovatif (Yenilikçi) Düşünme Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. AfyonKarahisar: AfyonKocatepe Üniversitesi
• Bayrakçı, M. (2005). Ders kitapları Konusu ve İlköğretimde Ücretsiz Ders Kitabı Dağiıtım Projesi. Milli Eğitim Dergisi. https:// dghm. meb. gov.tr/yayınlar/dergiler/Milli_Eğitim_Dergisi_/165/bayrakci.htm [Erişim tarihi: 12.11.2023].
• Bozkurt, N. (2002). Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (Cilt 26). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bull, K. S., Montgomery , D., & Baloche, L. (2010, Jun 08). Teaching Creativity at the College Level: A Synthesis of Curricular Components Perceived as Important by Instructors. Creativity Research Journal, s. 83-89.
• Ceyhan, F., & Yiğit, B. (2005). Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Cüceloğlu, D. (2001). İyi Düşün Doğru Karar Ver. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çağlar, E., & Yılmaz, O. (2022). Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Metinlerde Düşünmeye İlişkin Görünümler. Ekev Akademi Dergisi, 51-68.
• Dasgupta, P., Gilbert, R. J., & Stiglitz, J. E. (1982). Invention and Innovation Under Alternative Market Structures: The Case Of Natural Resources,. The Review of Economic Studies, 29(4), 567-582.
• Demirel, Ö., & Kıroğlu, K. (2005). Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi. D. Kılıç içinde, Ders Kitabının Öğretimdeki Yeri (s. 38-53). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Demirkazan, Y. K. (2023). Ortaokul Fen Bilimleri Ders Kitaplarının Yenilikçi Düşünme Bağlamında Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi
• Doğan, Y., & Torun, F. (2018). Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Nereye Doğru Gidiyor? The Journal of International Lingual Social and Educational Sciences, 4(2), 111-125.
• Doğanay, A. (2021). Üst Düzey Düşünme Becerilerinin Öğretimi. A. Doğanay içinde, Öğretim İlke ve Yöntemleri (s. 328-380). Ankara: Pegem Akademi.
• Dou, X., Lİ, H., & Jia, L. (2021). The Linkage Cultivation Of Creative Thinking And İnnovative Thinking İn Dance Choreography. Thinking Skilss and Creativity, 2-9.
• Duran, C., & Saraçoğlu, M. (2009). “Yeniliğin Yaratıcılıkla Olan İlişkisi Ve Yeniliği Geliştirme Süreci”, Yönetim ve Ekonomi:. Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(1), 57-71.
• Ercantürk, O. K. (2015). Türkçe Ders Kitaplarındaki Yazılı Metinler İle Metin Görsellerinin Uyumu. Turkish Studies, 10(3), 427-454.
• Erdoğan, E. (2022). Sosyal Bilgiler Ders Kitapları ve Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı İlişkisi. B. Akbaba, & S. Kaymakcı içinde, Sosyal Bilgiler Ders Kitabı İnceleme ve Tasarlama Kılavuzu. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Erkek, D. (2011). Ar-Ge, İnavosyon ve Türkiye neredeyiz? geka.gov.tr: https://geka.gov.tr/Dosyalar/o_19v5e6jpd10591tg915tg1ltt1kav8.pdf adresinden alındı. [Erişim Tarihi: 02.10.2024]
• Forrester, J. C. (2008). Thinking creatively; Thinking critically. Asian Social Studies, 4(5), 100-105.
• Fu, Y. (2019). Training on Innovative Thinking Ability in College English Teaching Under Information Technology Environment. 3rd International Conference on Economics, Management Engineering and Education Technology, (s. 2293-2297).
• Gedik, R. (2022). Ortaokul Öğrencilerinin Yenilikçi Düşünme Becerilerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi
• Gelb, M. J. (2020). Leonardo Da Vinci Gibi Düşünmek. (T. Büyükonat, Çev.) İstanbul: Beyaz Yayınları.
• Gökçe, O. (2006). İçerik Analizi: Kuramsal ve Pratik Bilgiler. Siyasal Kitabevi.
• Gürkan, B., & Dolapçıoğlu, S. (2020). Sosyal Bilgiler Dersinde Estetik Yaratıcılık Öğretim Etkinlikleriyle Yaratıcı Düşünme Becerilerinin Geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 45(202), 57-77.
• Hekkert, P., Snelders, D., & Wieringen, P. (2003). Most advanced, Yet Acceptable’: Typicality and Novelty As Joint Predictors Of Aesthetic Preference İn İndustrial Design. s. 111-124.
• İneç, Z. F. (2017). Sosyal Bilgiler Dersinde Geo-Medya Destekli Otantik Öğrenme Ortamının Öğrenmeye Etkisi. Doktora Tezi. Erzincan: Erzincan Üniversitesi.
• İneç, Z. F., & Akpınar, E. (2017). Sosyal Bilgilerin Otantik Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar. Uluslararası Sosyal Alan Araştırmaları Dergisi, 6(2), 46-65.
• İneç, Z. F. (2021). Sosyal Bilgiler Ders Kitapları ve Dijital Entagrasyon. B. Akbaba, & S. Kaymakcı içinde, Sosyal Bilgiler Ders Kitabı İnceleme ve Tasarlama Kılavuzu. Ankara: Pegem Akademi.
• Kalo, F. (2022). Covid-19 Pandemisi Sürecinde Sınıf Öğretmenlerinin Yenilikçi Düşünme Becerilerine İlişkin Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi
• Kaya, Z. (2006). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Li, N. (1987). Reflections on Innovative Thinking. The Science of Thinking.
• MEB (2018). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı. Ankara.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (2015). Nitel Veri Analizi: Genişletilmiş Bir Kaynak Kitap (1. Baskı b.). (A. S. Akbaba, & A. Ersoy, Çev.) Ankara: Pegem Akademi.
• Mugge, R., & Schoormans, J. (2012). Product Design and Apparent Usability. The İnfluence of Novelty in Product Appearance. Applied ergonomics, 1081-1088.
• Nalçacı, A. (2011). İlköğretim 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi: Erzurum Örneği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 321-335.
• Ocak, G., & Yurtseven, R. (2009). Beşinci Sosyal Bilgiler Kitaplarının Yapılandırmacı Öğrenme Yaklaşımına Göre Değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(22), 94-109 . Pingel, F. (2003). Ders Kitaplarını Araştırma ve Düzeltme Rehberi UNESCO. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Runco, M. A., & Chand, I. (1995). Cognition and Creativity. Educational Psychology Review, 7, 243-267.
• San, İ. (2003). Çocukta Yaratıcılık ve Drama. A. Öztürk içinde, Yaratıcılıkta Temel Kavramlar (s. 1-14). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Seguin, R. (1989). The Elaboration Ofs School Textbooks Guide. Unesco. Erişim Adresi: https:// unesdoc. unesco.org/ark:/48223/pf0000086964. adresinden erişilmiştir. Erişim Tarihi: [02.12.2024]
• Sevinç, Y. S., & Uyangör, N. (2020). İnovatif Düşünme Becerileri Meslek Liseleri Öğrencilerine Yönelik Bir Ölçek Geliştirme Çalışması. Turkish Studies - Education, 15(5), 3669-3690.
• Sultanova, G. S. (2021). Creativity and Innovation Thinking. The USA Journals, 93-98.
• Şanlı, S. (2020). Ortaokul Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Yenilikçi Düşünme Bağlamında Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi
• Wheeler, J. (2003). The Power of Innovative Thinking; Let New Ideas Lead You to Succes. Barnes & Noble Books.
• Xu, Z., & Chen, H. (2010). Research and Practice on Basic Composition and Cultivation Pattern of College Students’ Innovative Ability. İnternational Education Studeis, 51-55.
• Yavaş, M. (2021). Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Tasarlarken Kullanılabilecek Materyaller. B. Akbaba, & S. Kaymakcı içinde, Sosyal Bilgiler Ders Kitabı İnceleme ve Tasarlama Kılavuzu. Ankara: Pegem Akademi.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.