Bir Kültürel Yaratım Alanı Olarak Âşıklar Bayramı ve İşlevleri: Bir Çırağ Yandı Karanlık Veysel Oldu

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 29, 737 - 757, 28.12.2023

Mehmet Özdemir

https://doi.org/10.38155/ksbd.1369026

Öz

Türk kültüründe bayramlar, insanların güzellikleri paylaştığı, gönlünce eğlendiği, öğrendiği kültürel yaratım ortamlarıdır. Anadolu’da Sivas ve Konya başta olmak üzere çeşitli şehirlerde düzenlenen âşıklar bayramı ustalar ile çırakları buluşturması yanında, âşık ile dinleyiciyi bir araya getirme, âşığa kendini ifade etme, adını duyurma ve başarı kazanma fırsatı sunmaktadır. Âşıklar bayramının açık ve gizli işlevleri incelendiğinde Anadolu âşıklık geleneğinin güçlü olduğu şehirlerden biri olan Sivas’ta birincisi 1931 yılında düzenlenen bayramın özel bir yeri vardır. Bu bayram vesilesiyle XX. yüzyıl âşıklarını bir araya getiren yeni bir program serisi başlatılmıştır. Makalede âşıklar bayramının işlevleri geleneğin son dönemde yetiştirdiği güçlü temsilcilerden biri olan Âşık Veysel özelinde incelenmektedir. Âşıklar bayramı, tanınmamış yöresel pek çok halk şairinin tespit ve tescil edilmesini sağlamıştır. Âşık Veysel, birincisi Sivas’ta düzenlenen âşıklar bayramı vesilesi ve Ahmet Kutsi Tecer’in teşvikleriyle kısa sürede şöhrete kavuşmuştur. Sanatını duyurmak için gittiği köylerde programlar yapmış, Atatürk’e yazdığı bir türkü vesilesiyle radyoya çıkmıştır. Âşık Veysel’in sesi radyodan tüm yurda yayılmış ve plakları doldurulmuştur. Makalede Âşık Veysel özelinde geleneğin icra töresine ve bağlamına yenilikler kazandıran âşıklar bayramı konusu kültürel ekonomik bakış açısıyla incelenecektir. Ayrıca Âşık Veysel özelinde kültürel ekonomik bir yaratım alanı olarak yerelden ulusala geleneksel müziğin medya serüvenine dikkat çekilecektir.Türk kültüründe bayramlar, insanların güzellikleri paylaştığı, gönlünce eğlendiği, öğrendiği kültürel yaratım ortamlarıdır. Anadolu’da Sivas ve Konya başta olmak üzere çeşitli şehirlerde düzenlenen âşıklar bayramı ustalar ile çırakları buluşturması yanında, âşık ile dinleyiciyi bir araya getirme, âşığa kendini ifade etme, adını duyurma ve başarı kazanma fırsatı sunmaktadır. Âşıklar bayramının açık ve gizli işlevleri incelendiğinde Anadolu âşıklık geleneğinin güçlü olduğu şehirlerden biri olan Sivas’ta birincisi 1931 yılında düzenlenen bayramın özel bir yeri vardır. Bu bayram vesilesiyle XX. yüzyıl âşıklarını bir araya getiren yeni bir program serisi başlatılmıştır. Makalede âşıklar bayramının işlevleri geleneğin son dönemde yetiştirdiği güçlü temsilcilerden biri olan Âşık Veysel özelinde incelenmektedir. Âşıklar bayramı, tanınmamış yöresel pek çok halk şairinin tespit ve tescil edilmesini sağlamıştır. Âşık Veysel, birincisi Sivas’ta düzenlenen âşıklar bayramı vesilesi ve Ahmet Kutsi Tecer’in teşvikleriyle kısa sürede şöhrete kavuşmuştur. Sanatını duyurmak için gittiği köylerde programlar yapmış, Atatürk’e yazdığı bir türkü vesilesiyle radyoya çıkmıştır. Âşık Veysel’in sesi radyodan tüm yurda yayılmış ve plakları doldurulmuştur. Makalede Âşık Veysel özelinde geleneğin icra töresine ve bağlamına yenilikler kazandıran âşıklar bayramı konusu kültürel ekonomik bakış açısıyla incelenecektir. Ayrıca Âşık Veysel özelinde kültürel ekonomik bir yaratım alanı olarak yerelden ulusala geleneksel müziğin medya serüvenine dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Âşık edebiyatı, gelenek ve görenekler, kültür ekonomisi, bayram ve festivaller

As a Cultural Creation Context, Ashiks Bairam and Their Functions: A Kindling Burned and Darkness Became Veysel

Öz

In Turkish culture, bairams are cultural creation environments where people share the beauties, have fun and learn. The bairam of ashiks organized in various cities in Anatolia, especially Sivas and Konya, not only brings together masters and apprentices, but also brings together the ashik and the audience, gives the ashik the opportunity to express himself, make his name known and gain success. When the overt and covert functions of ashiks bairam are examined, the bairam, the first of which was organized in 1931 in Sivas, one of the cities where the Anatolian ashik tradition is strong, has a special place. On the occasion of this bairam, a new series of programs was launched, bringing together the ashiks of the XX century. In article, the functions of âshiks bairam are analyzed in the case of Ashik Veysel, one of the strongest representatives of the tradition in the last period. Ashiks bairam have provide the identification and registration of many unrecognized local folk poets. In this context, Ashik Veysel became famous in a short time with the encouragement of Ahmet Kutsi Tecer on the occasion of the first ashiks bairam organized in Sivas. He made programs in the villages where he went to announce his art and appeared on the radio on the occasion of a folk song he wrote for Atatürk. Ashik Veysel's voice on the radio was heard all over the country and his gramophone record began to be filled. In article, the subject of ashiks bairam, which brought innovations to the performance ritual and context of the tradition, will be analyzed from a cultural economic perspective. Besides the transfer of tradition, the bairam of ashiks will be evaluated in terms of the continuation of the master-apprentice relationship, the training of new representatives and the meeting of local and national.

Anahtar Kelimeler

Ashik literature, traditions and customs, cultural economy, bairam and festivals

Kaynakça

• Alpyıldız, E. (2018). Yurttan sesler, Ankara Radyosu’ndan Türkiye’ye açılan pencere. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Arslanoğlu, İ. (1965). Sivas halk şairleri bayramı. Sivas: Sivas Garnizonu Sosyal Hizmetler Kolu Yayınları.
• Assmann, J. (2001). Kültürel bellek. (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bâkiler, Y. B. (1989). Âşık Veysel. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bascom, W. R. (2010). “Folklorun dört işlevi”. (F. Çalış, Çev.). M. Öcal Oğuz ve S. Gürçayır (Ed.), Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar-2 kitabı içinde. (s. 71-86). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Bekki, S. (2021). Halk müziğinin seyyar radyosu Âşık Veysel. İstanbul: Muhit Kitap.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2005). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dundes, A. (2006). “Doku, metin, konteks”. (M. Ekici, Çev.). M. Öcal Oğuz vd. (Ed.), Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar-1 kitabı içinde. (s. 58-77). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Erdener, Y. (2019) Kars’ta Çobanoğlu Kahvehanesi’nde âşık karşılaşmaları. Ankara: Yapı Kredi Yayınları.
• Ergin, M. (2004). Dede Korkut kitabı-ı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günay, U. (2011). Türkiye’de âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Halıcı, F. (1992). Âşıklık geleneği ve günümüz halk şairleri, güldeste. Ankara: AKM. Yayınları.
• Kaya, D. (2010). Türk halk edebiyatı terimler sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, D. (2011). Âşık Veysel. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1999). Edebiyat araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ong, J. W. (2010). Sözlü ve yazılı kültür, sözün teknolojileşmesi. (S. P. Banon, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Öz, G. (2022). “Âşık Veysel’le anılarım ve hakkında bilinmeyenler”. S. Şenel (Ed.), Âşık Veysel kitabı içinde. (s. 81-100) İstanbul: İBB. Yayınları.
• Özdemir, N. (2012). Kültür ekonomisi ve yönetimi-seçki-, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Özdemir, N. (2017). Kültür bilimi ve yönetimi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (1986). “Ozan, âşık, saz şairi ve halk şairi kavramları üzerine”. III. Milletler arası Türk folklor kongresi bildirileri-1 kitabı içinde. (s. 247-251). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Taşlıova, M. (2014). Stüdyoya taşınan âşıklık veya ‘stüdyo tipi’ âşıklığa doğru: sözlü <doğal> ve <elektronik> icra yapıları üzerinde bir mukayese. Türkbilig, (27), 79-104.
• Tecer, A. K.(1932). Sivas halk şairleri bayramı. Sivas: Kamil Matbaası.
• URL-1 Âşık Veysel belgeseli. (25 Nisan 2023). Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=XWW0oEfKuzg
• URL-2: Meddahlık ve âşıklık geleneği, UNESCO insanlığın somut olmayan kültürel mirası temsilî listesi. (20 Mayıs 2023). Erişim adresi: https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/UNESCO-Somut-Olmayan-Kültürel-Miras-Listeleri.
• Ziya Gökalp. (1976). Türkçülüğün esasları. (M. Kaplan, Ed.). İstanbul: MEB. Yayınları.