LOOK AT “SMILING FACE” OF COLONIALISM: AHMET MİDHAT EFENDİ AND DISCOURSE OF AESTHETIC COLONIALISM

Yıl 2020, Sayı: 4, 96 - 121, 15.03.2020

Bilgin Güngör Mehmet Güneş

Öz

Ahmet Midhat Efendi, one of the most productive
items of modern Turkish literature, is also among our first writers to address
colonialism and related facts. We can even say that Midhat Efendi was the first
Turkish writer to deal with colonialism and related facts in literary prose. In this
context, Rikalda yahut Amerika’da Bir Vahşet Âlemi, Ahmet Metin ve
Şirzat, Bir Acibe-i Saydiye  stands
out. In this works, Midhat Efendi also touches on
the “civilized-wild”, “white-black” distinctions and cases such as
transcultuation and cultural hybridity. There are even some explanations about
the way colonial processes work. Thus, it gives very important information
about a mechanism of domination in which Turkish intellectual / reader is a
stranger in that period. However, in the works of Midhat Efendi that emerged
within the framework of this subject, it is generally seen that colonialism was
legitimized and the discourse of aesthetic colonialism was reproduced in an
original way. In this, the general cultural and ideological conditions of the
Ottoman, which has just got into contact with the West, have a great influence.
In this article, we will examine the related works of Midhat Efendi in the
light of his postcolonial literary criticism and try to explain how he
established the discourse of aesthetic colonialism.

Anahtar Kelimeler

Colonialism, postcolonialism, discourse of aesthetic colonialism, Ahmet Midhat Efendi

KOLONYALİZMİN “GÜLERYÜZÜ”NE BAKIŞ: AHMET MİDHAT EFENDİ VE ESTETİK KOLONYALİZM SÖYLEMİ

Öz

Modern Türk edebiyatının en üretken kalemlerinden
olan Ahmet Midhat Efendi, aynı zamanda kolonyalizm ve ilgili olgulara değinen
ilk Türk edipleri arasındadır. Hatta Midhat Efendi'nin kolonyalizm ve ilgili
olguları edebi düzyazıda ele alan ilk Türk yazarı olduğunu söyleyebiliriz. Bu bağlamda;
Rikalda yahut Amerika’da Bir Vahşet Âlemi,
Ahmet Metin ve Şirzat, Bir Acibe-i Saydiye anlatıları öne
çıkar. Bunlarda “medeni-vahşi”, “beyaz-siyah” ayrımlarına ve transkültürasyon,
kültürel melezlik gibi hususlara değinilir. Hatta kolonyal süreçlerin işleyiş
biçimi hakkında bazı açıklamalara dahi girişilir. Böylelikle, o devirde Türk
aydınının-okurunun yabancısı olduğu bir tahakküm mekanizması hakkında oldukça
önemli bilgiler verilir. Bununla birlikte söz konusu eserlerde, genel olarak,
kolonyalizmin meşrulaştırıldığı ve estetik kolonyalizm söyleminin özgün bir
şekilde yeniden üretildiği görülür. Bunda, Batı ile henüz yeni yeni temasa
geçen Osmanlı'nın genel kültürel ve ideolojik koşullarının etkisi büyüktür. Bu
makalede, Midhat Efendi'nin ilgili eserlerini postkolonyal edebiyat
eleştirisinin ışığında ele aldık ve onun estetik kolonyalizm söylemini ne
şekilde kurduğunu aktarmaya çalıştık. 

Anahtar Kelimeler

Kolonyalizm, postkolonyalizm, estetik kolonyalizm söylemi, Ahmet Midhat Efendi

Kaynakça

• Ahmet Midhat Efendi (2013). Ahmet Metin ve Şirzat, Haz. Fazıl Gökçek-Özlem Nemutlu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2015). Avrupa’da Bir Cevelan, Haz. N. Arzu Pala, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2003). Bütün Eserleri: Romanlar XII: Rikalda yahut Amerika’da Bir Vahşet Âlemi, Haz. M. Fatih Andı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2001). Letaif-i Rivayat, Haz. Fazıl Gökçek-Sabahattin Çağın, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Althusser, Louis (2014). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, Çev. Alp Tümertekin, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Barry, Peter (2002). Begining Theory: An Introduction to Literary and Cultural Theory. Manchester: Manchester University Press.
• Childe, Gordon (2010). Kendini Yaratan İnsan: İnsanın Çağlar Boyu Gelişimi, Çev. Filiz Ofluoğlu, İstanbul: Varlık Yayınları.
• Cooper, Frederick (2005). Colonialism in Question: Theory, Knowledge, History. California: University of California Press.
• Deleuze, Gilles-Guattari, Félix (2015). Felsefe Nedir?, Çev. Turhan Ilgaz, İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
• Eyrice Tepeciklioğlu, Elem (2013). “Postkolonyal Kuram/Uluslararası İlişkiler Disiplinini Dekolonize Etmek”, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, Cilt 4, Sayı 2.
• Ferro, Marc (1997). Colonization: A Global History. London: Routledge.
• Foucault, Michel (1990). Bilginin Arkeolojisi, Çev. Veli Urhan, İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Gökçek, Fazıl (2009). “Letaif-i Rivayat”, Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 5.
• Güngör, Bilgin (2017). Türk Edebiyatında Sömürgeciliğe Bakış (1876-2014). Marmara Üniversitesi/Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü/Yeni Türk Edebiyatı Anabilim Dalı/Doktora Tezi.
• Lévi-Strauss, Claude (2010). Irk, Tarih ve Kültür, Çev. Haldun Bayrı-Reha Erdem-Arzu Oyacıoğlu-Işık Ergüden, İstanbul: Metis Yayınları.
• Loomba, Ania (2000). Kolonyalizm/Postkolonyalizm, Çev. Mehmet Küçük, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Moran, Berna (2010). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış-1: Ahmet Mithat’tan Ahmet Hamdi Tanpınar’a. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okay, M. Orhan (2017). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Said, Edward W. (2013). Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları, Çev. Berna Ülner, İstanbul: Metis Yayınları.
• Sayar, Kemal (2002). “Sömürgeciliğin Karşısında Psikiyatr: Frantz Fanon”, Yeni Symposium, Sayı:40.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2007). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Haz. Abdullah Uçman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Volkov, Mai (1978). Günümüzde Yenisömürgeciliğin Stratejisi, Çev. A. Doğan, İstanbul: Ürün Yayınları.
• Wallerstein, Immanuel (2014). “Medeniyet(ler) Niçin Yeniden Gündemde?”, Çev. Mustafa Özel [içinde: Huntington, Samuel (2014). Medeniyetler Çatışması, Der. Murat Yılmaz, Ankara: Vadi Yayınları].
• Watt, Ian (2007). Romanın Yükselişi: Defoe, Richardson ve Fielding Üzerine Denemeler, Çev. Ferit Burak Aydar, İstanbul: Metis Yayınları.