Effective Factors in Lice's Opposition Stance and The Role of The 1975 Earthquake

Yıl 2024, Sayı: 10, 14 - 29, 28.04.2024

İrfan Yıldırım

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1431190

Öz

Lice district of Diyarbakır, which has been mentioned in different ways for nearly two centuries, is subject to different descriptions even today. The district, which is the subject of difficult processes especially for those who hold the administrative power, is evaluated differently by its residents and those in the nearby settlements. The perception that being from Lice is seen as a privilege is a common perception in the region in particular and throughout the region in general. In this study, which deals with the factors affecting Lice's different and oppositional line, the position and/or role of the Lice Rulers, who shaped its social and cultural structure, is discussed. Afterwards, it is tried to analyze the role of Lice in the Sheikh Said Rebellion and the role of Lice in the regional trade that has been going on since the Ottoman period, the border trade that was subsequently banned by the drawing of the borders, arms smuggling in some places, and the effects of drug trafficking in recent times. The second chapter focuses on the social roots of the sociocultural, political and economic problems that occurred after the Lice earthquake. The conclusions of the study, which consists of theoretical information and impressions in the field, are that Lice has a social impression from the past; It has a high level of potential in terms of socio-cultural aspects; It is believed that the problems experienced after the earthquake were mainly caused by the attempt to pacify Lice's opposition identity.

Anahtar Kelimeler

Lice, Earthquake, Ruler, Society, Culture.

Di Helwesta Muxalifî ya Licê de Faktorên bi Bandor û Rola Erdheja 1975an

Öz

Navçeya Licê ya Amedê ku ev nêzî du sed sal in bi awayên cuda tê gotin, îro jî rastî ravekirinên cuda tê. Navçeya ku bi taybetî ji bo kesên ku desthilatdariya îdarî di destê wan de pêvajoyên dijwar diqewimin, ji aliyê şêniyên wê û yên li şêniyên derdorê ve cuda tê nirxandin. Têgihiştina ku ji Licê weke îmtiyazekê tê dîtin, bi taybetî û bi giştî li herêmê feraseteke hevpar e. Di vê lêkolîna li ser faktorên ku li ser xeta cuda û muxalefetê ya Licê bandor dikin, li ser pozîsyon û/an jî rola Begên Licê yên ku pêkhateya wê ya civakî û çandî ava kirine, tê nîqaşkirin. Paşê, hewl tê dayîn ku rola Licê di Serhildana Şêx Seîd de û rola Licê di bazirganiya herêmê de ku ji serdema Osmaniyan ve berdewam dike, piştre ku bi xêzkirina sînor de bazirganiya ku sinor hate pêkhatin, çek têne qedexekirin, were analîzkirin. Qaçaxçîtiya li hin cihan û bandora bazirganiya narkotîkê di van demên dawî de diqewimin jî hatiye analizkirin. Di beşa duyemîn de li ser koka civakî ya pirsgirêkên civak û çandê, siyasî û aborî yên ku piştî erdheja Licê derketine, radiweste. Encamên lêkolînê yên ku ji agahîyên teorîk û bandorên li qadê pêk tê ev in; Licê xwedî têgihiştineke civakî ya berê ye; Di warê civakî-çandî de xwedî potansiyelek bilind e; Tê bawerkirin ku pirsgirêkên piştî erdhejê bi giranî ji ber hewldana aramkirina nasnameya mûxalîf a Licê derketiye holê.

Anahtar Kelimeler

Lice, Erdhej, Beg, Civak, Çand.

Lice‘nin Muhalif Bir Duruş Sergilemesinde Etkili Faktörler ve 1975’teki Depremin Rolü

Öz

Yaklaşık iki asır boyunca farklı şekillerde adından söz ettiren Diyarbakır’ın Lice ilçesi, günümüzde dahi farklı nitelemelere konu olmaktadır. Özellikle yönetim gücünü elinde bulunduranlar için zorlu süreçlere konu olan ilçe, sakinleri ve yakın çevredeki yerleşim yerlerinde kalanlar tarafından farklı değerlendirilmektedir. Liceli olmanın bir ayrıcalık olarak görüldüğü algısı özelde yörede, genelde ise bölge çapında yaygın bir algıdır. Lice’nin farklı ve muhalif bir çizgide olmasına etki eden faktörlerin ele alındığı bu çalışmada, toplumsal ve kültürel yapısına yön veren Lice Beylerinin konumu ve/veya rolü ele alınmaktadır. Sonrasında Şeyh Said Ayaklanmasında Lice’nin oynadığı rol ve Osmanlı döneminden beri süregelen, Lice’nin bölgesel çapta gerçekleşen ticaretteki rolü, akabinde sınırların çizilmesiyle yasaklı hale getirilen sınır ticareti, kimi yerde silah kaçakçılığı, son dönemlerde ise uyuşturucu madde ticaretinin oluşturduğu etkiler üzerinden tahlil edilmeye çalışılmaktadır. İkinci bölümde Lice depremi sonrasında meydana gelen sosyokültürel, siyasi ve ekonomik sorunların toplumsal kökenleri üzerinde durulmaktadır. Kuramsal bilgilerden ve alandaki izlenimlerden oluşan çalışmanın ulaştığı sonuçlar ise Lice’nin geçmiş dönemlerden beri gelen bir toplumsal intibaya sahip olduğu; sosyokültürel yönden üst düzeyde bir potansiyeli barındırdığı; deprem sonrasında yaşanan sorunların esasen Lice’nin muhalif kimliğinin pasifize edilmek istenmesinden kaynaklandığı yönündedir.

Anahtar Kelimeler

Lice, Deprem, Bey, Toplum, Kültür.

Kaynakça

• Acar, Abdurrahman (2012). Dünden Bugüne Hetâkh (Atak) Kalesi, Dünden Bugüne Lice Sempozyumu (Editörler: A. Erkol, A. Adak), Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin.
• Adak, Abdurrahman (2012). Liceli Şairlere Genel Bir Bakış, Dünden Bugüne Lice Sempozyumu (Editörler: A. Erkol, A. Adak), Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin.
• Azimli, Mehmet (2012). Osmanlı Dönemine Kadar Lice, Dünden Bugüne Lice Sempozyumu (Editörler: A. Erkol, A. Adak), Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin.
• Baluken, Yusuf (2012). Mervanîler Devrinde Lice, Dünden Bugüne Lice Sempozyumu (Editörler: A. Erkol, A. Adak), Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin.
• Bayraktar, Uğur B. (2017). Erken 19. Yüzyılda Kürt-Osmanlı İlişkileri: Zırki Beyleri ve Hazro’da Yerel Siyaset, Osmanlı Devleti ve Kürtler, (Editörler: İ. Özcoşar, S. Wali), Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Beysanoğlu, Şevket (2001). Anıtlar ve Kitabeleri İle Diyarbakır Tarihi, Cilt:3/Cumhuriyet Dönemi, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Yayınları, Diyarbakır.
• Diken, Şeyhmus (2019). İsyan Sürgünleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ekinci, Mehmet Rezan (2022). Beylikten Sancağa Osmanlı İdari Teşkilatında Atak (16-19. YY.), Osmanlı Devleti’nde Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar, (Hazırlayanlar: E. Çiftçi, V. Gürhan, M. R. Ekinci), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Ergin, Cevat (2012). Geçmişten Günümüze Liceli Âlimler, Dünden Bugüne Lice Sempozyumu (Editörler: A. Erkol, A. Adak), Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin
• Erkan, Ayşe E., (2010). Afet Yönetiminde Risk Azaltma ve Türkiye’de Yaşanan Sorunlar, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (Uzmanlık Tezleri), Ankara.
• Erkol, Ahmet (2012). Seyda Ahmed El-Hassi ve Kitabu’t-Tesdid Bi Şerhi Muhtsesri’t-Tevhid İsimli Eseri, Dünden Bugüne Lice Sempozyumu (Editörler: A. Erkol, A. Adak), Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin.
• Ertekin, Abdusselam (2019). “Hamidiye Alayları ve Sosyo-Politik Yapıları (1890-1908)”, Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Mardin.
• Işık, Süreyya (2021). Lice Beyleri, Vakıf Ahmet Bey Camii ve Sakal-ı Şerif, Ashab-I Kehf Şehri Lice Tarih, Edebiyat, Kültür içinde (H. Yıldız, A. Ertekin, D. Adlığ, A. Cengiz), Sonçağ Akademi Yayınları, ss. 71-96. Şerefhan, (1990). Şerefname, (Çev.: Mehmet Emin Bozarslan), Hasat Yayınları, İstanbul.
• Yıldırım, Ahmet (2012). Lice’nin Kuruluş Yeri ve Gelişiminde Coğrafi Faktörlerin Rolü, Dünden Bugüne Lice Sempozyumu (Editörler: A. Erkol, A. Adak), Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin.
• Yıldız, Mehmet Zeydin (2012) Geçmişten Günümüze Lice’nin İdari ve Demografik Gelişimi, Dünden Bugüne Lice Sempozyumu, (Editörler: A. Erkol, A. Adak), Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin.
• Akit (06.09.2017). Lice 42 yıl önce dümdüz olmuştu, https://www.yeniakit.com.tr/haber/lice-42-yil-once-dumduz-olmustu-374332.html (Erişim Tarihi: 02. 08. 2023).
• Bizbirlik, Alpay (1999). 16. Yüzyılın Ortalarında Atak Sancağı ve Sancak Beyleri Üzerine Notlar, Tarih İncelelmeleri Dergisi, 14(1), 109-133.
• Bozarslan, Mahmud (2015). Liceli depremzede evini kendi inşa ediyor, http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/liceli-depremzede-evini-kendi-insa-ediyor (Erişim Tarihi: 10. 07. 2023).
• Carlson, Brian G. (2005). Huseyin Baybasin-Europe’s Pablo Escobar, AIS Review of International Affairs 25(1), 69-70. https://doi.org/10.1353/sais.2005.0004. (Erişim Tarihi: 25. 07. 2023).
• Cnnturk (11.12.2018). Lice Demreminden 31 Yıl Sonra Ev Sahibi Oldular!.., https://www.cnnturk.com/2009/turkiye/09/08/lice.depreminden.31.yil.sonra.ev.sahibi.oldular/542628.0/index.html (Erişim Tarihi: 19. 07. 2023).
• Çetin, Hakan Cem & Duru, Hacı (2015). “Bitmeyen Savaş: Diyarbakır’da Terör-Uyuşturucu İlişkisi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:15, Sayı:2, 33-44.
• Ergün, Zilkîf (2009). Kurdîzade Ehmed Ramîzê Lîceyî, Nubihar, Hejmar: 107.
• Işık, Ayhan (2013). Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ve Gazetesi (1908-1909), Kürt Tarihi Dergisi (Dosya: Osmanlı Dönemi Kürt Basını), Ağustos- Eylül Sayısı.
• İşçi, Coşkun (2008). Deprem Nedir ve Nasıl Korunuruz? Journal of Yaşar University, 3(9), 959-983. Karakaş, Şerif (2014). Lice’de 90 Yıllık Baskı ve Direniş, http://www.zazaki.net/haber/licede-90-yillik-baski-ve-direnis-1726.htm (Erişim Tarihi: 02. 09. 2023).
• Karakoç, Bahattin (28.12.1977). Meclis Konuşması, Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Clt: 2, Dönem: 5, Toplantı:1, (83. Birleşim).
• Limoncu, Sevgül & Bayülgen, Cengiz, “Türkiye’de Afet Sonrası Yaşanan Barınma Sorunları”, YTÜ Mim. Fak. e-Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2005, 18-27.
• Palabıyık, Âdem, “Toplumsal Hareketler Bağlamında PKK Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 39, 2015, 511-528.
• Pekol, Fatih (2017). Zirki Beylikleri ve Beyler Tarihi, Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mardin.
• Taş, Nilüfer (2003). Yerleşim Alanlarında Olası Deprem Zararlarının Azaltılması, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, Ss.225-231.
• Yıldız, Hatip (2013), “Osmanlı Modernleşme Döneminde Lice Kazasında Eğitim”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Sayı: X, 1-16.
• Yücel, Gül & Arun, Görün (2010). Mevcut Yerleşimlerin Deprem İçin Fiziksel ve Sosyal Etkilenebilirliğinin Belirlenmesi: Avcılar Örneği, MEGARON, 5(1):23-32.
• Yaman, Hamza (2021). Şırnak’ta Aşiretlerin Sosyo-Politik Davranışları: Kuramsalcı Bir Perspektif, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şırnak Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Şırnak.