Mela Niyaziyê Boşatî ve 'Menzûme We Gotinê Jîr û Kalan' Isimli Eseri

Yıl 2024, Sayı: 10, 30 - 78, 28.04.2024

Murat Çelik

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1431848

Öz

Tarih boyunca medrese Kürtlerin en önemli ilim ve eğitim kurumu olmuştur. Medreselerin varlığı sayesinde insanlar bilgiye ulaşma imkânı bulmuş, böylece yeni nesilleri okutup eğitmek kolay hale gelmiştir. Bu amaçla birçok bölge, şehir ve köyde medreseler açılmış, çocuklar bu eğitim kurumunun müfredatına göre yetiştirilmiştir. Medresede eğitimini başarı ile tamamlayıp icazet alanlar daha sonra hoca ve müderrislik gibi görevler üstlendiler.
Medreselerden mezun olup araştırma ve eser yazmaya ilgi duyan bazı kişiler kitap telif etmiş, şiirler yazmış ya da Arapça ve Farsçadan temel kaynakları tercüme ederek Kürtçeye kazandırmışlardır. Medrese eğitiminden sonra çeşitli yerlerde hoca olarak vazife yapmış ve bu arada eser vermiş şahsiyetlerden biri de Mela Niyazî Boşatî’dir. Bugün elimizde Mela Niyazî’nin Menzûme we Gotinê Jîr û Kalan adlı çalışması var. Biz bu çalışmamızda müellifi tanıtıp, pek tanınmayan eseri hakkında bilgi verip içeriğine dair değerlendirmelerde bulunacağız, diğer taraf taraftan eserin nüshalarını tanıttıktan sonra Kürtçe olan el yazmayı Arap alfabesinden Latin alfabesine transkripsiyonunu yapıp edisyon-kritiğini yapacağız.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, Eğitim, Folklor, Eser, Mela Niyazî Boşatî

Mela Niyaziyê Boşatî û Berhema Wî ya Bi Navê 'Menzûme We Gotinê Jîr û Kalan'

Öz

Medrese di dîrokê de hertim ji bo civaka kurd bûye navendeke sereke ya ilm û perwerdeyê. Bi xêra medreseyê gel derfet dîtiye bi ilim re têkiliyê dayne û nifşên nû bide xwendin û perwerdekirin. Ji ber vê li gelek herêm, bajar û gundan medrese hatine vekirin, zarok çûne medreseyê û li gor mufretada wê hatine perwerdekirin. Kesên ku dersên xwe qedandine û îcazeta xwe wergirtine bûne mela û muderis.
Ji kesên li medreseyan xwendine yên eleqeya wan li ser xwendin, nivîsîn û berhemdanê hebûn pirtûk amade kirine, şi‘r nivîsîne û yan çavkaniyên erebî û farisî yên bingehîn wergerandine kurdî. Ji wan kesên li medreseyê perwerde bûne û piştî bûne mela û dest avêtine pênûsê û berhem nivîsîne yek jî Mela Niyazî Boşatî ye. Li ber destê me berhema wî ya bi navê Menzûme we Gotinê Jîr û Kalan heye û em ê di vê xebata xwe de qala jiyana muelif bikin û berhema wî ya pir nayê zanîn bidin nasîn, naveroka wê tehlîl bikin, nusxeyên wê bidin nasîn û herî dawîn destxeta kurmancî ya bi herfên erebî hatiye nivîsîn transkirîbeyî herfên latînî bikin û edîsyon-krîtîka wê bikin.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, Perwerde, Folklor, Berhem, Mela Niyazî Boşatî

Mela Niyaziyê Boşatî and His Book 'Menzume We Gotinê Jîr û Kalan'

Öz

The madrasa has always been a major center of science and education for the Kurdish community throughout history. Thanks to the madrasa, people have the opportunity to interact with science and educate new generations. As a result, madrassas were opened in many areas, cities and villages, and children went to madrassas and were educated according to their curriculum. Those who completed their classes and received their authorization became mullahs and teachers.
Those who studied in madrassas and had an interest in reading and writing wrote books and poetry, or translated basic Arabic and Persian sources into Kurdish. One of those people who was educated in a madrasa and then became a mela and started writing is Mela Niyazi Boşati. We have his product called Menzume we Gotinê Jîr û Kalan and in this article, we will talk about the author's life and introduce his unknown product, analyze its content, introduce its copies and the latest Kurdish manuscript written in Arabic letters is transcribed into Latin letters and edited-critiqued.

Anahtar Kelimeler

Literature, Education, Folklore, Book, Mela Niyazi Boşati

Kaynakça

• Atmaca, İbrahim (2020). Xizna We’zan: Dı̂wançeya Hilmı̂ (Şêx Ehmed Hilmı̂yê Dêrşewı̂) -Metn û Lêkolı̂n-. Teza Lîsansa Bilind. Enstituya Zimanên Zindî ya Zanîngeha Mardîn Artukluyê.
• Aykaç, Yakup (2021). “Danasîn û Tewsîfa Mecmû‘eyên Helbestan di Koleksiyona Aleksandre Jaba de”. Kurdiyat, 4, 23-60.
• Bedirxan, Celadet Alî (1998). Hawar (1-2). (F. Cewerî, Amd.) Stockholm.
• Borak, Mustafa (2005). Ferhenge Biwêjan. Stenbol: Weşanen Enstituya Kurdî ya Stenbolê. Boşatî, Mela Niyaziyê (1967-70). Suḥoro Bi Riṭila Xo Va. Destxeta Muelif.
• Boşatî, Mela Niyaziyê (1998). Menzûme we Gotinê Jîr û Kalan. Destxeta Mela Zeynelabidîn Amedî. Bozarslan, Mehmed Emin (1985). Jîn-Kovara Kurdî-Tirkî. Uppsala-Sweden.
• Celalî, Murad (2016). Mela Mehmûdê Bazîdî û ‘Adat û Rusûmatnameʼê Tewayifê Ekradiye. Stenbol: Nûbihar. Celîl, Ordîxanê û Celîl Celîlê (2013). Zargotina K’urda I-II. Amed: Aram.
• Cigerxwîn (1988). Folklora Kurdi. Stockholm: Weşanên Roja Nû.
• Cigerxwîn (1992). Dîwana Yekê - Sewra Azadî. Stenbol: Weşanên Deng.
• Cocchiara, Giuseppe (2017). Avrupa’da Folklor Tarihi. (Yerke Özer, Çev.) Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Çelik, Murat (2015). ‘Adat û Rusûmatnameʼê Tewayifê Ekradiyeya Mela Mehmûdê Bazı̂dı̂. Teza Lîsansa Bilind. Enstituya Zimanên Zindî ya Zanîngeha Mardîn Artukluyê.
• Çelik, Muzafer (2013). “Silvan’ın Tewerz Köyünden Mele İhsan Çağmar ile Medrese Eğitimi ve Yaptığı İmamlık Görevi Üzerine Bir Söyleşi”. (M. Edip Çağmar, Çev.) e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 9, 163-178.
• Dêrşewî, Mele Mehmûd (1989). Miştaxa Çiya Ji Gotinên Pêşiya. (Serbest Zaxoyî, Latinîzekirin). Stockhol.
• Ece, Selami (2014). Metin Tamiri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (51), 89-109.
• Ekici, Abdullah (2014). Zeynelabidînê Amidî: Jiyan Berhem û Xebatên Wî yên Destnivîsî. Teza Lîsansa Bilind. Enstituya Zimanên Zindî ya Zanîngeha Mardîn Artukluyê.
• Eminoğlu, Nevzat (2020). “Nêrînek Gelemperî li Edebiyata Kurdî ya Serdema Mîrektiya Hekariyê” Nûbihar Akademî. 13, 81-95.
• Esin, Mehmet Nezir (2018). Zeynelabidin Çiçek ve El-Mesâilu’l-Maksûde Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Et-Taberî, İbn Cerîr (2018). Tarihu’t-Taberî (I). (Cemalettin Saylık, Çev.) Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Mevdûdî, Ebu’l A’lâ (1995). Tefhimu’l Kur’ân. (Ahmed Asrar, Çev.) İstanbul: Hilal Yayınları.
• Mevdûdî, Ebu’l A’lâ (1996). Tefhimu’l Kur’an Kur’an’ın Anlamı ve Tefsiri. (Muhammed Han Kayanî ve diğerleri, Çev.) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Tüzün, Mesut (2014). Cizre Tarihi Nuh Tufanı ve Cudi Dağı. İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Oncu, Mehmet (2020). Gotinên Pêşiyan (Senifandin-Şirove-Ferheng). Ankara: Weşanên Sîtav.
• Öztoprak, Sadreddin (2003). Şark Medreselerinde Bir Ömür. (Sirâceddin Öztoprak. Haz.) İstanbul: Beyan Yayınları.
• Öztürk, Mustafa (2015). “Vekolînek Derbarê Gotinên Peşiyan ên Kurmancî de”. Mukaddime. 6 (2), 319-337.
• Palo, Mela Ehmedê (2022). Şahnameya Kurdan Civîna Nemiran. (Mehmet Yıldırımçakar, Rêzan Palo, Veysel Başçı, Yakup Aykaç, Amd.) Stenbol: Nûbihar.
• Şemdînanî, Mela Se‘îd (2021). Bazeber Nivîsarên Mela Se‘îd Şemdînanî li ser Çand û Dîroka Kurdistana Navendî. (Ergin Öpengin, Amd.) Stenbol: Weşanên Avesta.
• Tîgrîs, Amed (2001). 6762 Gotinên Pêşiyan. Stockholm: Weşanên Rewşen.
• Toprak, Fuat, Toprak, Muhammed ve Toprak Z. Abidin (2009). “Seyda Molla Yasin Toprak (Yüsri) Hayatı Ve İlmî Kişiliği”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 1, 121-132.
• Xanî, Ehmedê (2014). Mem û Zîn. (Nâmık Açıkgöz, Haz.) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yıldırım, Kadri (2018). Kürt Medreseleri ve Alimleri -Cami ve Hücreler-. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Yusuf, Kaynak (2010). Jînenîgariya Cegerxwîn û Berhemên Wî. Stenbol: Weşanên Do.
• Hevdîtina li Diyarbekirê bi Mehmet Süleymanoğluyê kurê Mela Niyaziyê Boşatî re hatiye kirin: 25.03.2022
• Hevdîtina bi Mehmet Süleymanoğluyê kurê Mela Niyaziyê Boşatî re têlefonê hatiye kirin: 09.03.2022