NECÂTÎ’NİN “BENİM” REDİFLİ GAZELİNİN TAHLİLİ

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 17, 30.01.2024

Mehmet Akın

https://doi.org/10.20322/littera.1396861

Öz

Tahirü’l Mevlevî’ye kadar Türkçe manzumelere yapılan şerhler incelendiğinde şerh edilen eserlerin tasavvufî malzemeden seçildiği ve şarihlerin de mutasavvıf olduğu müşahede edilir. Bu şerh geleneğinin tasavvufçular arasında teşekkül ettiğini gösterir. Metin şerhi metni anlamaya yönelen bir yöntemdir. Metin inceleme yöntemlerinden biri de tahlil yöntemidir. Tahlilin şerhle benzeşen yönleri olmakla birlikte ona göre daha kapsamlı bir yöntemdir. Tahlilde metnin biçimi, vezni, dili, edebi sanatları, muhtevası, şairin meydana getirdiği duygu, düşünce ve hayal dünyası, şairin iç dünyası, sosyal hayat ve metnin dönemle ilişkisi gibi geniş bir yelpazeyle esere yaklaşılır. Tahlilde şerhe göre eseri inceleyenin yorumu daha fazla işin içine girer. Divan şiirinde diğer nazım şekilleri şerh ve tahlil edilmekle birlikte bu konuda gazeller başı çekmektedir. Divan şiirinde en fazla rağbet gören nazım şekli gazeldir. Gazeller işlediği konulara göre türlere ayrılmıştır. Bu türlerden en yaygını âşıkane (garami, lirik) gazellerdir. Âşıkane gazellerde aşkın verdiği mutluluk ve sıkıntı, sevgilinden yakınma, ona karşı yakarışlar içli bir üslupla anlatılır. Âşıkane gazelleriyle tanınan şairlerden biri de Necâtî’dir. Necâtî, 15. yüzyılın gazel alanında en dikkat çekici ismidir. Osmanlı sahasında şiire folklorik ve mahallî özelliklerin taşınması onunla birlikte başlamıştır. Bu makalede 15. yüzyılın gazel sahasının en önemli şairlerinden Necâtî’nin bir gazeli tahlil edildi. Öncelikle gazelin çevriyazısına yer verildi. Bundan sonra gazeldeki bazı kelimelerin günümüz Türkçesindeki karşılıkları belirtildi. Bu aşamadan sonra beyitler nesre çevrilerek günümüz Türkçesine aktarıldı. İnceleme bölümünde gazelin beyitleri tahlil edildi. Neticede Necâtî’nin sade ve akıcı bir Türkçeyle folklorik özellikleri şiirine nasıl taşıdığı gösterildi. İncelenen gazelin âşıkane olduğu saptandı. Bu gazelde âşığın sevgiliye duyduğu hasretten dolayı yaşadığı ızdırap Necâti tarafından çeşitli imajlara başvurularak estetik bir şekilde aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

tahlil, şerh, divan şiiri, gazel, Necâtî

Kaynakça

• Abdülgani Nablûsî (y.t.y.). El-melâhatü Fî-ilmi’l-fellâha, Tahkîk ve Şerh. Âdil Muhammed Alî. Dârü’z-Ziyâ.
• Akün, Ömer Faruk (1994). “Divan Edebiyatı”. İslâm Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 354-356.
• Andrews, Walter G. (2012). Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı. çev. Tansel Güney. İstanbul: İletişim Yay.
• Bahadır, Savaşkan Cem (2013). “Klasik Türk Şiirinde Bir Motif Olarak Ölüm Sonrası Aşk”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 172 (172): 273-294.
• Banarlı, Nihat Sami (2004). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.
• Batislam, Hanife Dilek (2003). “Divan Şiirinde Âşık, Sevgili, Rakip Üçlüsü ve Ölüm”. Folklor / Edebiyat. 9 (34): 186-199.
• Baytop, Turhan (1984). Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yay.
• Bayram, Yavuz (2001). Çiçekler ve Diğer Bitkilerin Dîvân Şiirine Yansımaları ile Anlam Çerçeveleri. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Ceylan, Ömür (2000). Tasavvufî Şiir Şerhleri. İstanbul: Kitapevi Yay.
• Ceylan, Ömür (2005). “Taşranın Altın Çiçeği Safran”. Osmanlı Araştırmaları. 26 (26): 147-162.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1971). Necatî Bey Divanı’nın Tahlili. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Develioğlu, Ferit (1993). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi Yay.
• Dilçin, Cem (2004). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Eren, Abdullah (2016). “Klasik Türk Şiirinde Müddei”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 6 (3): 607-614.
• Gibb, E.J. Wilkinson (1999). Osmanlı Şiir Tarihi, Ankara: Akçağ Yay.
• Gök, S. (2019) "Klasik Şiirde Âşıkları Sevda Rengine Boyayan Bir Hastalık Çiçeği: ‘Sarı Safran’ ". Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu. 613-619.
• Gönel, Hüseyin (2010). “Divan Şiirinde Sevgiliye Dair”. Turkish Studies. 5 (3): 208-222.
• Göre, Zehra (2008). “Lutfî Muhammed Efendinin ‘Hilye-i Hazret-i Mevlânâ’sı”. Erdem. 50: 111-128.
• Kabaklı, Ahmet (2008). Türk Edebiyatı. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yay.
• Kalpaklı, Mehmet (1998). “Divan Şiirinde Ay”. Sanat Dünyamız. 68: 173-179.
• Kurnaz, Cemal (1995). Felek, İslâm Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 306-307.
• Latîfî (1896). Tezkire-i Latîfî. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Mengi, Mine (2002). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Akçağ Yay.
• Mengi, Mine (2000). Divan Şiiri Yazıları. İstanbul: Akçağ Yay.
• Muallim Nâcî. (2009). Lügat-i Nâcî. haz. Ahmet Kartal. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Onay, Ahmet Talat (2004). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.
• Öztürk Doğan, A. (2022). “Klasik Türk Edebiyatında Metin Şerhi, Metin Tahlili, Metin Tenkidi ve Uygulamalı Bir Örneği”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 9: 307-324.
• Pala, İskender (2013). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yay.
• Selçuk, Bahir (2021). “Hakîkati İmhâ Hayâli İnşâ: Redde Dayalı Hüsn-i Ta’lîl Sanatı Üzerine”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 31 (1): 61-77.
• Şentürk, Ahmet Atilla (1995). Klasik Osmanlı Edebiyatında Tipler. Osmanlı Araştırmaları. 15 (15): 333-413.
• Şentürk, Ahmet Atilla (2021). Osmanlı Şiir Kılavuzu. İstanbul: DBY Yay.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1997). 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitapevi.
• Tarlan, Ali Nihat (1992). Necatî Beg Divanı. İstanbul: Akçağ Yay.
• Tarlan, Ali Nihat (2017). Edebiyat Meseleleri (Metinler Şerhine Dair). İstanbul: Akçağ Yay.
• Uludağ, Süleyman (2016). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Yekbaş, Hakan (2008). “Metin Şerhi Geleneği Çerçevesinde Şârihlerin Divan Şiirine Yaklaşımları”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 23 (23): 189-217.