AN EXAMINATION OF THE CONCEPT AND CLASSIFICATIONS OF MAQAM IN THE HISTORICAL PROCESS (13th-20th CENTURIES)

Yıl 2023, Sayı: 38, 35 - 48, 30.11.2023

Emre Akgün

https://doi.org/10.20875/makusobed.1289062

Öz

Classical Turkish music, which has been continuing to be fed with the Middle Ages Islamic world since the 10th century, owes its development to the pieces written by many theorists and composers, especially Fârâbî, İbn-î Sînâ, Safüyüddin Urmevî, Abdülkâdir Merâgî, Bedri Dilşad, Lâdikli Mehmed Çelebi, Abdülbâkî Nâsır Dede, Dimitri Cantemir, Rauf Yektâ. In these pieces, explanations are given on the concept of maqam, the formation of maqam, the factors affecting its formation (caesura, prepotent, course), and its classification. Especially in the pieces having been written since the fifteenth century, there is a distinction in the classification, with the word maqam being mentioned more frequently. In the research, it is aimed to investigate the change in the concept of maqam in Classical Turkish music in the historical process and to see the theoretical approaches of theorists and composers to the concept of maqam. The study, within the framework of maqam definitions and classifications, is limited to the period between the 13th and 20th centuries. In the research, it is seen that the fifteenth century was a transition period as a maqam expression style, and since this century, maqam narrations have been made with note and course focusing rather than quartets and quintuplets.

Anahtar Kelimeler

Maqam, Maqam Classification, Course, Şed, Music

Proje Numarası

--

TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDE (13.-20. YÜZYILLAR) MAKAM KAVRAMI VE SINIFLANDIRMALARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

10. yüzyıl ile beraber Orta Çağ İslâm dünyasından beslenmeye devam eden klâsik Türk müziği, başta Fârâbî, İbn-î Sînâ, Safüyüddin Urmevî, Abdülkâdir Merâgî, Bedri Dilşad, Lâdikli Mehmed Çelebi, Abdülbâkî Nâsır Dede, Dimitri Cantemir, Rauf Yektâ olmak üzere pek çok kuramcı ve bestekârın yazmış oldukları eserlerle gelişimini sürdürmüştür. Bu eserlerde makam kavramı, makamın oluşumu, oluşumuna etki eden faktörler (durak, güçlü, seyir) ve sınıflandırması üzerine açıklamalar yapılmıştır. Özellikle on beşinci yüzyıldan itibaren yazılan eserlerde makam kelimesinin daha sık zikredilmesiyle birlikte yapılan sınıflandırmalarda bir farklılık göze çarpmaktadır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden tarihsel araştırma deseni kullanılmıştır. Çalışma, makam tanımları ve sınıflandırmaları çerçevesinde 13-20. yüzyıl arasındaki süreç ile sınırlandırılmıştır. Araştırmada on beşinci yüzyılın makam anlatım tarzı olarak bir geçiş dönemi olduğu ve bu yüzyıldan itibaren makam anlatımlarının dörtlü beşlilerden ziyâde perde ve seyir odaklı yapıldığı tespit edimiştir.

Anahtar Kelimeler

Makam, Makam Sınıflandırması, Seyir, Şed, Müzik

Destekleyen Kurum

çalışma herhangi bir kurum tarafından desteklenmemektedir

Proje Numarası

--

Teşekkür

İlginiz için şimdiden teşekkür eder iyi çalışmalar dilerim

Kaynakça

• Akdoğan, B. (1996) Fethullah Şirvâni ve Mecelletü’n fi’l-mûsika [Unpublished doctorate’s thesis]. Ankara Üniversitesi.
• Akdoğu, O. (1993). Türk mûsıkîsi nazariyatı dersleri (1. Baskı). Kültür Bakanlığı Yayınları
• Akdoğu, O. (1996). Türk Müziği'nde türler ve biçimler (1. Baskı). Ege Üniversitesi Basımevi.
• Alpay, G. (1972) Çengname’de musiki terimleri (perde, nağme, makam, seyir, şûbe, terkip, avaz). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Dergisi, 10, 83-132. https://doi.org/10.1501/Felsbol_0000000096
• Arısoy, M. (1988) Seydî’nin El-Matla adlı eseri üzerine bir çalışma [Unpublished master’s thesis]. Marmara Üniversitesi.
• Bardakçı, M, (1986). Maragalı Abdülkadir (1. Baskı). Pan Yayıncılık.
• Bayraktarkatal, M. E. ve Güray, C. (2021). Rast makamını Ege-Doğu Akdeniz hattında yaygın bir ezgi çekirdeği üzerinden anlamak: bas bas zeybekleri, İTÜ TMDK makam günleri 1-makam müziğine analitik yaklaşımlar, İstanbul.
• Behar, C. (2020). Orada bir musıki var uzakta… XVI. Yüzyıl İstanbulu’nda Osmanlı/Türk musıki geleneğinin oluşumu (2. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Beşiroğlu, Ş. Ş. III. Selim devrinin müzik ve müzisyenler açısından incelenmesi [Unpublished proficiency in the arts thesis]. İstanbul Teknik üniversitesi.
• Can, N. (2004). Osmanlı dönemi Türkçe müzik yazmalarında ünlü Türk bilgini Farabi. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(2), 203-215.
• Cevher, H. (1992) Tanbûrî Cemil Bey ve Rehber-i Mûsıkî [Unpublished master’s thesis]. Ege Üniversitesi.
• Çakır, A. (1999) Alişah bin Hacı Büke (?-1500)o' nin Mukaddimetü’l-Usul adlı eseri [Unpublished doctorate’s thesis]. Marmara Üniversitesi.
• Devellioğlu, F. (2002). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat (3. Baskı). Aydın Kitabevi.
• Doğrusöz, N., Beşiroğlu, Ş. Ş. ve Uslu, R. (2007) Harîrî bin Muhammed’in Kırşehrî edvar çevirisinde perdeler. İTÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 13-22.
• Harmancı, A. B. İ. (2013). Şed makam mı şed icrâ mı? Rast Müzikoloji Dergisi, 1(1), 22-77. https://doi.org/10.12975/rastmd.2013.01.01.0003
• Karadeniz M. E. (1983) Türk mûsikîsinin nazariye ve esasları (1. Baskı). İş Bankası Yayınları.
• Kıyak, H. (2014). HAŞİM BEY mecmuası: birinci ve ikinci baskının mukayesesi, XI. Milli Türkoloji Kongresi bildirileri, İstanbul.
• Kutluğ, F. Y. (2000). Türk musikisinde makamlar (1. Baskı). Yapı Kredi yayınları.
• Küçükgökçe, Ö. (2010) XV. Yüzyılda makamlar [Unpublished doctorate’s thesis]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Levendoğlu, N. O. (2002). XIII. yüzyıldan günümüze kadar varlığını sürdüren makamlar ve değişim çizgileri [Unpublished doctorate’s thesis]. Gazi Üniversitesi.
• Levendoğlu Ö. O. (2011) Osmanlı dönemi 15. yüzyıl müzik yazmalarında makam tanımları, sınıflamaları ve bir geçiş dönemi kuramcısı: Ladikli Mehmet Çelebi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 794-816.
• Özalp, N. (2000). Türk mûsikîsi tarihi (1. Baskı). Milli Eğitim Bakanlığı yayınları.
• Tanrıkorur, C. (2016). Osmanlı dönemi Türk mûsikîsi (4. Baskı). Dergâh Yayınları.
• Tekin, H. (1999). Ladikli Mehmet Çelebi ve Er-Risaletü’l Fethiyyesi [Unpublished doctorate’s thesis]. Niğde Üniversitesi.
• Touma, H. H. (1980). Maqam bayati in the Arabian taqsim. Das arabische Buch.
• Tura, Y. (2206). Tedkîk ü Tahkîk inceleme ve gerçeği araştırma Nâsır Abdülbâkî Dede (1.baskı). Pan Yayınları.
• Uslu, R. (2009). Türkçe müzik teorisi eserleri nasıl çalışılmalı. Folklor Edebiyat Dergisi, 15(58), 45-62.
• Uslu, R. (2015). Türk müziği tarihinde yeni bir dönemlendirme önerisi. Medeniyet Sanat, İMÜ Sanat ve Tasarım Fakültesi Dergisi, 1(2), 91-109.
• Uslu, R. (2017). Yusuf Kırşehri Mevlevi’nin Türk musikisindeki yeri. Researcher: Social Science Studies, 5(4), 655-679.
• Üngör, E. R. (1979). Muradname”nin dolayısı ile Türk mûsikîsi yazmaları. Mûsikî Mecmuası, (32), 362, 5-6.
• Yahya Kaçar, G. (2002). Ud metodu (1. Baskı). Yurt Renkleri Yayınları.
• Yahya Kaçar, G. (2008). Türk mûsikîsinde makam. İstem Dergisi, (11), 145-158.
• Yalçın, G. (2013). Haşim Bey Mecmuasının "makam ve tonalite karşılaştırması” yönünden incelenmesi. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(6), 753-768. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4760
• Yalçın, G. (2014) Haşim Bey Mecmuası edvar bölümünün kaynakları. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(5), 2053-2074. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6621
• Yavaşça, A. (2002). Türk mûsıkîsi'nde kompozisyon ve beste biçimleri. (1. Baskı). Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları.
• Yekta R. (1986). Türk mûsikîsi (Translation: Orhan Nasuhioğlu). Pan Yayınları.
• Yücel, H. (2012). Kemâni Hızır Ağa ve tefhîmü’l -makâmât fî tevlîdi’n nağamât çevirisindeki perdelerin , dönemi edvârları ile mukayesesi [Unpublished master’s thesis]. Haliç Üniversitesi.