The Phenomenon of “Khaber Accepted by People” Used by Al-Jaṣṣās About the Khabar al-Wāhid Within the Framework of His Work Named al-Fuṣūl fī al-uṣūl and Its Place in the Methodology of Hadīth

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 365 - 400, 31.12.2023

Recep Bilgin

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1321457

Öz

Al-Jaṣṣāsis a pioneering scholar who wrote the first work of methodology according to the Hanafi/fuqaha method and influenced the fiqh and hadīth scholars who came after him with his methodology work. The theory of khabar comes first among the subjects that al-Jaṣṣās dealt with theoretically and practically in his work al-Fuṣūl fi al-uṣūl and influenced the methodologists who came after him. In his theory of khabar, khabar al-wāhid, which is in the interest of both jurists hadīthists, has a special importance. Al-Jaṣṣās explains the khabar al- wāhid in practice, independently of the theoretical framework, under the title of “specification of general utterances by khabar al- wāhid”. Under this title, al-Jaṣṣās mentions an important feature with the notion of acceptance, which affects the value of khabar al-wāhid and raises it to the level of mutawātir. In this study, it is aimed to reveal the value of the meaning that al-Jaṣṣās attributed to the concept of acceptance in terms of kahbar and the place of the phenomenon of acceptance in the methodology of hadīth. İn the research, firstly, the concepts of as-sunne as-sābite, mutawātir khabar and āhād khabar that al-Jaṣṣās used in relation to khabar were examined. Then, issues such as the understanding of acceptance, which affects the view of the khabar at the level of tawātur; within the framework of this understanding, the information value of the khabar al-wāhid, the examples of the khabar al-wāhid; who is meant by the concept of “people/ummah” in the expression of “تَلَقِّي ‌الْأُمّةِ/الناس بِالْقَبُولِ” and the concept of accepted khabar according to hadīth methodologists are discussed.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, al-Jaṣṣās, al-Fuṣūl fi al-uṣūl, Akhbar al-ahad, Acceptance.

el-Fuṣûl fi’l-uṣûl Adlı Eseri Çerçevesinde Cessâs’ın Haber-i Vâhide İlişkin Kullandığı “İnsanların Telakkî bi’l-Kabûl Ettiği Haber” Olgusu ve Bunun Hadis Usûlündeki Yeri

Öz

Cessâs (ö. 370/981) Hanefî/fukaha metoduna göre ilk usûl eserini yazan ve yazdığı usûl eseriyle kendisinden sonra gelen fıkıh ve hadis usûlcülerini etkileyen öncü bir âlimdir. Cessâs’ın el-Fuṣûl fi’l-uṣûl isimli eserinde teorik ve pratik açıdan ele alarak işlediği ve kendisinden sonra gelen usûlcüleri etkilediği konuların başında haber teorisi gelmektedir. Onun haber teorisinde hem fakihlerin hem de hadisçilerin ilgi alanında giren âhâd haber, ayrı bir öneme sahiptir. Cessâs, âhad haberi “âm lafızların haber-i vâhid ile tahsisi” başlığında, teorik çerçeveden bağımsız olarak uygulamalı anlatır. Bu başlık altında, âhad haberin değerini etkileyen onu mütevâtir derecesine yükselten, telakki mefhumuyla önemli bir özellikten bahseder. Bu çalışmada, Cessâs’ın telakki kavramına yüklediği anlamın haber açısından değeri ve telakki olgusunun hadis usûlündeki yerinin ortaya çıkarılması hedeflenmiştir. Araştırmada öncelikli olarak Cessâs’ın haberle ilgili kullandığı sünnetü’s-sâbite, mütevâtir ve âhâd haber kavramları üzerinde inceleme yapılmıştır. Ardından haber-i vâhidin tevâtür derecesinde görülmesine etki eden telakki anlayışı; bu anlayış çerçevesinde haber-i vâhidin bilgi değeri, haber-i vâhid örnekleri; “تَلَقِّي ‌الْأُمَّةِ/الناس بِالْقَبُولِ” ifadesinde geçen “insanlar/ümmet” kavramıyla kimlerin kastedildiği ve hadis usûlcülerine göre kabul görmüş haber anlayışı gibi hususlar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Cessâs, el-Fuṣûl fi’l-uṣûl, Âhâd Haber, Telakki.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. nşr. Şuayb el-Arnaût vd.. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1421/2001.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 3. Baskı, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. Küveyt: Vizāratü’l-evḳāf ve’ş-şuʾūni’l-İslâmiyye, 1414/1994. Cezâirî, Tâhir b. Muhammed. Tevcîhü’n-naẓar ilâ uṣûli’l-es̱er. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-matbûʿâti’l-İslâmiyye, 1416/1995.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Abdülazîm ed-Dîb. Katar: Külliyetü’ş-şerʿiyye, 1399/1979.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Dâru’r-risâleti’l-ʿâlemiyye, 1430/2009.
• Gınbıroğlu, Mustafa. İslam Hukuk Metodolojisinde Âhâd Haber ve Cessâs’ın (M. 917/981) Âhâd Habere Yaklaşımı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Hacıoğlu, Nejla. “El-Fusûl Fi’l-Usûl” İsimli Eseri Bağlamında Cassâs’ın Hadis İlmindeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Alî. el-Kifâye fî ʿilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdillâh es-Sevrakî & İbrâhîm Hamdi el-Medenî. Medîne: el-Mektebetü’l-ʿilmiyye, 1357/1938.
• Hatipoğlu, M. Said. “Müslüman Âlimlerin Buhârî ve Müslim'e Yönelik Eleştirileri”. İslâmî Araştırmalar 10/1-2-3 (1997), 1-14.
• Huveyyî, Ebû Abdullah Şehâbeddin Muhammed b. Ahmed b. Halîl. Naẓmu ʿUlûmi’l-ḥadîs̱ el-müsemmât Aksa’l-emel ve’s-sûl fî ‘ulûmi ehâdîsi’r-Rasûl. thk. Nevaf Abbas Habib el-Münâvir. Küveyt: Külliyetü’d-dirâsâti’l-ʿulyâ, 1437/2015.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. Kitâbü’l-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409/1988.
• İbn Emîru Hâcc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. et-Taḳrîr ve’t-taḥbîr. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 1403/1983.
• İbn Ḥacer, Ebü’l-Faḍl Aḥmed b. ʿAlî el-ʿAsḳalânî. en-Nüket ʿalâ kitâbi İbni’ṣ-Ṣalâḥ. thk. Rabîʿ b. Hâdî ʿUmeyr el-Medḫalî. Medîne: ʿImâdetü’l-baḥs̱i’l-ʿilmî bi’l-câmiʿati’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1984.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer b. Kesîr el-Kureşî el-Basrî ed-Dımaşkî. İḫtiṣâru ʿUlûmi’l-ḥadîs̱. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, ts..
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-ʿArabî, 1395/1975.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Cevâbu’l-iʿtirâḍâtü’l-Mısriyye ʿale’l- fütya’l-Ḥameviyye. thk. Muhammed Azîz Şems. Riyad: Dâru ʿatâʾâtü’l-ʿilm, 1440/2019.
• İbnü’l-Kassâr el-Mâlikî. Muḳaddime fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Muhammed Hasan İsmâîl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 1424/2003.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Abdirrahmân. Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ (ʿUlûmü’l-ḥadîs̱). thk. Nûreddin Itr. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1406/1986.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Abdirrahmân. Ṣıyânetü Ṣaḥîḥi Müslim mine’l-iḫlâli ve’l-ġalaṭ ve himâyetühû mine’l-isḳāti ve’s-saḳaṭ. thk. Muvaffak b. Abdullah b. Abdülkādir. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1408/1988. Korkmaz, Ömer. “Usûlün Fürû’a Yansıması Bağlamında Cessâs’ın Âhâd Haber Anlayışı -Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî Örneği”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (2020), 269-297.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. el-Ḥaccâc. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-ʿArabî, 1392/1973.
• Nîsâbûrî, Hâkim. Maʿrifetü ʿulûmi’l-ḥadîs̱. thk. Seyyid Muazzam Hüseyin. Kahire: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 1397/1977. Râmehürmüzî, Ebû Muhammed Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd. el-Muḥaddis̱ü’l-fâṣıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1404/1984.
• Sanʿânî, Muhammed b. İsmâʿîl. S̱emerâtü’n-naẓar fî ʿilmi’l-es̱er. thk. Râid b. Sabri. Riyad: Dâru’l-âsıme, 1417/1996. Sanʿânî, Muhammed b. İsmâʿîl. Tavżîḥu’l-efkâr li-meʿânî Tenḳīḥi’l-enẓâr. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 1417/1997. Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. b.y.: Dâru tayyibe, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. el-Baḥrü’lleẕî zeḫar fî şerḥi Elfiyyeti’l-es̱er. thk. Ebû Enes Enîs b. Ahmed b. Tâhir. Riyad: Mektebetü’l-ğurebâi’l-eseriyye, 1999.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1395/1975.
• Türkmânî, Abdulmecîd. Dirasât fî uṣûli’l-Hadîs ʿalâ menheci’l-Ḥanefiyye. Karatçi: Menşûrâtü medreseti’n-Nuʿmân 1430/2009.