Assasination Of Caliph Omar İn Ahl Al-Sunnah And Shia Sources, And The Legends Abaout Ebu Lu’lu’ İn Some Shia Sources

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 541 - 577, 31.12.2023

Veysi Turun

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1363238

Öz

In 23/644, Caliph Omar was assassinated and martyred during the morning prayer by Fīrūz al-Nahāwandī, the Persian slave of al-Mughīrah b. Shuʻba, also called Abū al-Luʼluʼ. The reasons of the incident and the way it took place are described in detail in early Islamic historical sources. Accordingly, Caliph Umar had banned non-Muslim non-Arabs from residing in Medina. However, Abu Lu’lu’, who was a master in three crafts, was able to obtain special permission to reside in Medina thanks to his professional skills. Fīrūz, thinking that al-Mughīrah had received a large amount of tribute from him, took the matter to Caliph Omar, but made plans to kill him, claiming that the Caliph was indifferent to his problem. Abū al-Luʼluʼ, who assassinated Caliph Omar during the morning prayers, committed suicide and took his own life when he was captured by the Muslims. Classical sources attribute Abū al-Luʼluʼ to Nahāwand, Kashan, and Abyssinia. However, reliable sources generally state that he was of Nahāwand origin. Although it is stated in the sources that Fīrūz was a Majusi, Christian or infidel (‘ilc) and not a Muslim, in some sources of al-Shīʻah, Fīrūz is presented as a Muslim who is a supporter of Caliph Ali. The rumors that Hurmuzān, Cufayne and Fīrūz were seen with the knife used in the incident the day before the assassination gave rise to the possibility that the assassination was an organized political conspiracy. At the first stage of this article, based on the classical Islamic historical sources, the manner in which this event occurred, the possible reasons for the assassination, the identity and fate of the murderer have been revealed in a scientific way. In the second phase, by comparing the information given about Abū al-Luʼluʼ by some Shiite history and hadith sources compiled in the following centuries with the early Islamic history sources, the mythological information that the Shiites have built around Abū al-Luʼluʼ is put forward and the distorted historical information is presented, and perceptions are corrected. Likewise, the reflection of Abū al-Luʼluʼ perception on today's Sunni and Shiite world is briefly mentioned. In the study, comparison between sources, criticism, analysis and description methods have been used.

Anahtar Kelimeler

Caliph Omar,, Assassination., İslamic History,, Abū al-Luʼluʼ, al-Shi‘ah Sources.

Ehl-i Sünnet ve Şia Kaynaklarına Göre Hz. Ömer Suikastı ve Bazı Şia Kaynakların Ebû Lü’lü’ Etrafında Ördüğü Efsaneler

Öz

Hz. Ömer, 23/644 yılında, Muğîre b. Şu‘be’nin İranlı kölesi Ebû Lü’lü’ künyeli Fîrûz en-Nihâvendî tarafından sabah namazı sırasında suikasta uğrayarak şehit edilmiştir. İlk dönem İslam tarihi kaynaklarında hadisenin sebepleri ve meydana geliş şekli detaylı bir şekilde anlatılmıştır. Buna göre Hz. Ömer, Müslüman olmayan gayr-ı Arap unsurların Medine’de ikamet etmesini yasaklamıştı. Ancak, üç meslek dalında usta olan Ebû Lü’lü’, meslekî kabiliyetleri sayesinde özel izinle Medine’de ikamet izni alabilmiştir. Muğîre’nin kendisinden yüksek miktarda haraç aldığını düşünen Fîrûz, meseleyi Hz. Ömer’e taşımış, ancak Halife’nin kendi sorununa kayıtsız kaldığını ileri sürerek onu öldürme planları yapmıştır. Sabah namazı esnasında Hz. Ömer’e suikast düzenleyen Ebû Lü’lü’, Müslümanlar tarafından yakalanınca intihar ederek canına kıymıştır. Klasik kaynaklar Ebû Lü’lü’ü Nihâvend, Kâşan ve Habeşistan’a nispet etmektedirler. Ancak muteber kaynaklar ekseriyetle onun Nihâvend asıllı olduğunu bildirmektedir. Kaynaklarda, Fîrûz’un Mecûsî, Hıristiyan veya kâfir (‘İlc) olduğu, Müslüman olmadığı belirtilmesine rağmen Şia’nın bazı kaynaklarında Fîrûz, Hz. Ali taraftarı bir Müslüman olarak takdim edilmektedir. Keza suikasttan önceki gün Hürmüzân, Cüfeyne ve Fîrûz’un olayda kullanılan bıçakla beraber görüldüğü şeklindeki rivayetler de suikastın organize siyasî bir komplo olduğu ihtimalini doğurmuştur. Bu makalenin birinci aşamasında klasik İslam tarihi kaynakları esas alınarak bu hadisenin meydana geliş şekli, suikastın muhtemel sebepleri, katilin kimliği ve akıbeti ilmî bir şekilde ortaya konulmaktadır. İkinci aşamada ise ilk dönem İslam tarihi kaynakları ile sonraki asırlarda telif edilen Şiî bazı tarih ve hadis kaynaklarının Ebû Lü’lü’ hakkında verdiği bilgiler mukayese edilmek suretiyle Şia’nın Ebû Lü’lü’ etrafında ördüğü mitolojik bilgiler serdedilmekte ve çarpıtılan tarihi bilgi ve algılar tashih edilmektedir. Keza Ebû Lü’lü’ algısının günümüz Sünnî ve Şiî dünyasına yansımasına kısaca değinilmektedir. Çalışmada kaynaklar arası karşılaştırma, tenkit, tahlil ve betimleme yöntemleri kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ömer,, Suikast., İslam Tarihi,, Şia Kaynakları,, Ebû Lü'lü',

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. (Veysi Turun)

Kaynakça

• Allâme el-Meclîsî, Muhammed Bâkır b. Muhammed Takī. Biharu’l-Envâr. thk. Muhammed Bakır Bıhbûdî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1983.
• el-‘Amûdî, Tarık Muhammed Seklû‘. “Ka‘b el-Ahbâr Hel Lehu Dil‘un Fi Hadiseti Maktali Emiri’l-Mü’minîn Ömer b. el-Hattâb”. el-Merkezu’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Medineti’l-Münevvere 6 (1410), 152-199.
• el-Askalanî, Ahmed b. Ali b. Hacer. el-İsabe fi Temiyîzi’s-Sahabe. thk. Ali Muhammed el-Becâvî, 8 Cilt. Beyrût: Daru’l-Cîl, 1991.
• Beklerî, Meryem. Berresî-yi Zendegî-yi Ömer b. Hattab ve Fütûhât-ı İslâmî-yi Rûzgâr-ı Vey Der Serzemînhâ-yı Şarkî. Tahran: Azad İslâm Üniversitesi, Tahran Birimi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış YL Tezi, 1391.
• el-Belâzûrî, Ahmed b. Yahya b. Cabir. Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• el-Buhrânî, Seyyid Haşim b. Süleyman. Medînetu Me‘âcizi’l-Eimme’l-İsney Aşer ve Delâilu’l-Huceci Ala’l-Beşer. Tahran: Mearifu’l-İslâmiyye, ts.
• el-Bursî, Receb b. Muhammed. Meşâriku Envâri’l-Yakîn fî Esrâr-i Emîr el-Mu‘minîn. thk. Ali Âşûr. Beyrût: A‘lamî, 1422. Caferiyân, Resûl. Safeviyye Der Arsa-yı Ferheng, Din ve Siyaset. 3 Cilt. Kum: Pejûhışgâh-ı Hovze ve Danışgâh, 1389.
• Tarih-i Siyasî-yi İslâm – Tarih-i Hulefâ-. Kum: Delil-i Mâ, 1382.
• Mekâlât-ı Tarihî. “Âyâ Ka‘b el-Ahbâr Der Katl-ı Halife-yi Dovvom Dest Daştê Est”. (1383), 151-166.
• Çetin, Osman. “Hürmüzân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansikopedisi, 18/498. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Demirci, Abdurrahman. “Hz. Ömer’in Şehadeti”. İslami İlimler Dergisi 9/2 (2014), 7-35. ed-Deylemî, Hasan b. Ebi’l-Hasan Muhammed. İrşâdu’l-Kulûb. thk. Seyyid Haşim Milânî. 2 Cilt. Tahran: Dâru’l-Usve li’tibâ‘e ve’n-Neşr, 1417.
• Ebû Reyye, Mahmûd. Edvâu Ala’s-Sunneti’l-Muhammediyye. Kahire: Dâru’l-Mearif, ts.
• Efendî, Mirzâ Abdullah el-Isfahanî. Riyâdu’l-Ulemâ ve Hiyadu’l-Fudalâ. thk. Ahmed el-Hüseynî. 7 Cilt. Kum: Menşûratu el-Maraşî, 1403.
• el-Emin, Seyyid Muhsin. A‘yânu’ş-Şîa, thk. Hasan el-Emin. Beyrût: Dâru’t-Tearif li’l-Matbûat, 1983.
• Eşkûrî, Hasan Yusufî. “Ebû Lü’lü’”. Dairetu’l-Mearif-i Bozorg-ı İslâmî 8/806.
• el-Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kamûsu’l-Muhît. thk. Mektebetu Tahkîki’t-Turâs fî Müesseseti’r-Risâle. 1 Cilt. Beyrût: Müsessetu’r-Risale li’t-Tibaeti ve’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 2005.
• Gîlânî, Necmuddin - Ali Ekber Gecbâf. “Tahlilî Mukavemathay-ı Hürmüzân-ı Mihrigânî Der Beraber-i A‘rab-ı Muselmân”. Ferheng-i Îlâm 44 (1393), 125-138.
• Hand-Mîr, Gıyasuddin b. Humamuddîn el-Huseynî. Tarih-i Habibu’s-Siyer. tsh. Muhammed Debîr Siyakî. Tahrân: Hayyâm, 1380.
• el-Hillî, Radiyuddîn Ali b. Yusuf. el-Adedu’l-Kaviyye Lidefi’l-Mehâvifi’l-Yevmiyye. Kum: Mektebetu Ayetullah el-Mar‘aşî, 1366. Horasanî, Seyyid Ali Hüseynî. Nohom-ı Rebiulevvel: Fazîlethâ, Şerâfethâ. Dijital Baskı, Birinci Basım, 1435.
• Huncî, Emîr Huseyn. Fırûpâşî-yi Şahenşâhi-yi Sâsânî –Bazhânî-yi Tarih-i İran Zemin-. Dijital Baskı: www.irantarihk.com, ts. “Nakş-ı İranîyân-ı Medine Der Terûr-i Halifey-i Dovvum Ömer B. Hattab”, Tarih-i Mâ, 1-4. Cevâdî, Ahmed – Bahauddîn Hurremşâhî- Kâmrân Fânî. Dairetu’l-Mearif-i Teşeyyû‘. Kum: Şehid Said Muhibbî, 3. Basım, 1375.
• el-Huseybî, Hüseyn b. Hamdân. el-Hidâyetû’l-Kubrâ. thk. Mustafa Subhî el-Humsî. Beyrût: el-A‘lemî li’l-Matbûât, 2011.
• İbn Abdilberr, Yusuf b. Abdullah en-Nemerî. el-İstiâb fi Ma‘rifeti’l-Ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrût: Daru’l-Cîl, 1992.
• İbn Abdirrabbih, Ahmed b. Muhammed el-Endülüsî. el-İkdu’l-Ferîd. thk. Muhammed Abdulkadir Şahin. 8 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Ğasiriyye, 2007.
• İbn A‘sem, Ebû Muhammed Ahmed b. Ali el-Kufî. el-Futûh. Farçaya çev. Muhammed b. Ahmed el-Herevî, 2 Cilt. Tahran: İntişarât-ı İlmî ve Ferhengî, 1392.
• İbn Davûd, el-Hillî. Ricâlu İbni Davud. Tahran: Tahran Üniversitesi Yayınları, 1383.
• İbnu’l-Esîr, Ali b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Kâmil Fi’t-Târîh. Thk. Ömer Abdusselam Tedmürî. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1997.
• Usdul Ğabe Fi Ma‘rifeti’s-Sahabe. thk. Ali Muhammed Muavviz- Adil Ahmed Abdulmevcud. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1994.
• el-Ğazârirî, Ahmed b. Hüseyin. Ricalu İbnu’l-Ğazârî. Kum: Müessesetu’l-İsmailiyân, 1364.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Tarihu İbn Haldûn. Thk. Halil Şahad. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1988.
• İbn Kesir, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer el-Kureşî. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Ali Şîrî. 15 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1986.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim ed-Dineverî. el-İmâme ve’s-Siyâse. Thk. Halil el-Mansûr. 2 Cilt. Beyrût: Daru Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d el-Basrî. et-Tabakâtu’l-Kubrâ. Thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrût: Daru Sadir, 1968.
• el-Lemyelem, Abdulaziz b. Muhammed, Vaz‘u’l-Mevâlî fi’d-Devleti’l-Emeviyye. Riyad: yy. 1409.
• el-Kazvînî, Nasîruddin Ebû’r-Reşîd Abdulcelil. en-Nakz, tsh. Mîr Celâluddîn Muhaddis. Tahran: Encümen-i Âsâr-ı Millî, 1358.
• Kur’an Yolu Meal-Tefsir. çev. Hayreddin Karaman. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim el-İfrikî. Lisanu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrût: Daru Sadir, ts.
• Mirza Hanlerhan İ‘tisâmu’l-Melik, Sefernâme. Tahran: Firdevsî, 1351.
• el-Makdîsî, Mutahhir b. Tahir. el-Bed’ ve’t-Tarih. 6 Cilt. Kahire: Mektebetu’s-Sekâfetu’d- Dîniyye, ts.
• el-Mes‘ûdî, Ebû’l-Hasan Ali b. el-Hüseyin. Murûcu’z-Zeheb ve Meadinu’l- Cevher. Farsçaya çev. Ebû’l-Kasım Pâyende. 2 Cilt. Tahran: İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, 1396.
• el-Mısrî, Cemil Abdullah. Eseru Ehli’l-Kitâb fi’l-Fiten ve’l-Hurûb el-Ehliyye. Medine: Mektebetu’d-Dâr, 1989.
• en-Necâşî, Ahmed b. Ali, Ricalu’n-Necâşî. thk. Musa Şebîrî. Kum: Neşr-i İslâmî, 1407.
• Nefîsî, Said. Tarih-i İctimaî-yi İran Ez Inkırâz-ı Sâsânîyân Tâ Inkırâz-ı Emevîyân. Tahran: Kitab-ı Parse, 1390.
• Rahmetî, Muhammed Rıza. “Zemînehâ-yı Siyasî- İctimaî-yi Katl-ı Ömer”. Ulûm-ı İnsanî Danışgâh-ı Zehra 15/54 (1384), 83-99.
• Rûşenzamîr, Behrâm, Ferâz ve Furûd-ı İran Ez Yûrış-ı Makedûnîyân Tâ Tâzış-ı Tâzîyân, Elektronik Baskı, 1391.
• Sıpehr, Mirza Muhammed Takî b. Muhammed Ali. Nasihu’t-Tevârîh. tsh. Cemşîd Keyânfer. 8 Cilt. Tahran: Esatîr, 1384.
• es-Süyûtî, Abdurrahman b. Ebûbekir. Tarihu’l-Hulefâ. thk. Hamdi ed-Demirdaş. 1 Cilt. Riyad: Mektebetu Nizari Mustafa el-Bâz, 2004.
• İbn Şâdî.Mucmelu’t-Tevârih ve’l-Kasas. tsh. Meliku’ş-Şuarâ Behâr. Tahran: Kelâle-yi Hâver, ts.
• İbn Şebbe, Ömer b. Şebbe en-Numeyrî el-Basrî. Tarihu’l-Medineti’l-Münevvere. Thk. Fehim Muhammed Şeltût. 4 Cilt. Cidde: Habip Ahmed Mahmud, 1399/1979.
• Sadıkî, Mustafa. Kâşân Der Mesir-i Teşeyyu‘. Kum: İntişarât-ı Şia Şinasî, 1386.
• Sebzvârî, Abbas Ali. “Ebû Lü’lü’: Ez Hakikat Tâ Tevehhum”. Tarih-i İslâm, 11/42 (1389), 1-36.
• eş-Şeybânî, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât el-Basrî. Tarihu Halîfe b. Hayyât. thk. Ekrem Ziyâ el-Umerî. Şam: Dâru’l-Kalem, 1397.
• Tahranî, Allâme Âgâ Bozorg. eẕ-Ẕerîʿa ilâ Tesânîfi’ş-Şî‘a. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, ts.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerir b. Yezîd b. Kesir el-Âmilî. Tarihu’r-Rusul ve’l-Mulûk. 11 Cilt. Beyrut: Daru’t-Turâs, 2. Basım, 1387.
• Tarihnâme-yi Taberî. Farsçaya çev. Muhammed b. Muhammed Bel‘amî, tsh. Muhammed Ruşen. 5 Cilt. Tahran: Surûş, 1374-1376.
• et-Taberî, İmadu’d-Din Hasan b. Ali b. Muhammed. Kâmil-i Behâî. tsh. Ekber Safderî Kazvînî, Tahran: Murtaza, 1382.
• Takîzâde, Seyyid Hasan. Ez Pervîz Tâ Çengîz. Tahran: Matbaâ-yı Meclis, 1309.
• Turun, Veysi. Farsça Eserlere Göre İran’ın Fethi ve Hz. Ömer. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2023.
• et-Tusterî, Seyyid Nurullah b. Şerefiddîn el-Mar‘aşî (ö.1019/1610). Mesâibu’n-Nevâsib fi’r- Raddi Ala Nevâkizi’r-Revâfiz. 2 Cilt. Kum: Delil-i Mâ, 1426.
• Mecâlisu’l-Mü’minîn, 2 Cilt. Tahran: İslâmiyye, 1377.
• el-Ya‘kûbî, Ahmed b. İshâk. Târihu’l-Ya‘kûbî. Farsçaya çev. Muhammed İbrahim Ayetî. 2 Cilt. Tahran: İntişarât-ı İlmî ve Ferhengî, 1395.
• Zerrînkûb, Abdulhuseyn. Tarih-i İran Ba‘d Ez İslâm. Tahran: Emîr Kebîr, 1383.
• https://hawzah.net/fa/Article/View/99745/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%84%D8%A4%D9%84%D8%A4-%D8%A7%D8%B2-%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%D8%AA-%D8%AA%D8%A7- %D8%AA%D9%88%D9%87%D9%85 (Erişim: 07.05.2022).
• https://iqraonline.net/is-abu-lulu-buried-in-kashan/ (Erişim: 29.08.2023). http://delestan110.blogfa.com/post/78 (Erişim: 25.08.2023).
• https://www.aljazeera.net/news/2007/1/24/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A4%D9%8A%D8%AF-%D8%A5%D8%B2%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D9%85%D8%B1%D9%82%D8%AF-%D9%82%D8%A7%D8%AA%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D9%8A-%D8%B9%D9%85%D8%B1-%D9%85%D9%86 (Erişim: 26.08.2023).
• https://www.alarabiya.net/articles/2007%2F01%2F24%2F31043 (Erişim: 26.08.2023).
• https://www.aljazeera.net/news/2010/10/6/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A9-%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D8%A8%D8%A5%D8%B2%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D9%82%D8%A8%D8%B1-%D8%A3%D8%A8%D9%88-%D9%84%D8%A4%D9%84%D8%A4%D8%A9 (Erişim: 26.08.2023).
• http://historylib.com/index.php?action=article/view/638 (Erişim: 27.08.2023)
• http://www.iranicaonline.org/articles/abu-loloa-a-persian-slave-of-mogira-b (Erişim:15.08.2023)
• http://askdin.com/thread/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%88%D9%84%D9%88-%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%B4%D8%AF-%D8%9F%D8%9F (Erişim: 29.08.2023);
• http://www.mohebe-fatemeh.blogfa.com/post/903 (Erişim: 29.08.2023)
• https://www.valiasr-aj.com/persian/shownews.php?idnews=2100 (Erişim: 29.08.2023)
• https://www.yjc.ir/fa/news/8593018/%D8%AA%D9%88%D9%82%D9%81-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%82%D8%B9%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86 (Erişim:21.11.2023)
• https://www.irna.ir/news/85285597/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%B5%D9%87-%D8%A8%D9%82%D8%B9%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%88%D9%84%D9%88-%D9%85%D8%AA%D9%88%D9%82%D9%81-%D8%B4%D8%AF (Erişim:21.11.2023)