İbn Lebbân el-Is’ırdî ve Kur’an’daki Müteşabih Sıfatlarla İlgili Yorumları

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 507 - 539, 31.12.2023

Beşir Çelik

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1365724

Öz

Aslen Siirtli bir aileye mensup olan İbn Lebbân (ö.749/1349), başta Kur’an, Hadis ve Tasavvuf olmak üzere, birçok alanda önemli eserler kaleme almış sûfî bir İslam âlimidir. Suriye ve Mısır’da hüküm süren ve Memlük devletinin kurucu ailesi olarak bilinen Bahrî Memlükler (1250-1382) döneminde yaşamıştır. İbn Lebban, hayatı boyunca ilimle meşgul olmuş, talebeler yetiştirmiş, fetvalar vermiş ve halkı irşad etmiştir. Kendisinden sonra gelen birçok âlim, eserlerinde ondan övgüyle söz etmiştir.
İbn Lebban’ın bilinen ve günümüze kadar ulaşan önemli eserlerinden biri olan “İzâletü’ş-şübühât ʿani’l-âyât ve’l-eḥâdîsi’l-müteşâbihât” adlı eseri, ayet ve hadislerde geçen ve Allah’a nisbet edilen müteşabih sıfatları konu edinmekte ve bu sıfatların te’vili noktasında faydalı ve aydınlatıcı bilgiler ihtiva etmektedir.
Bu makalede, İbn Lebban el-Is’ırdî’nin hayatı, ilmi kişiliği, onun “İzaletü-ş Şübühât” isimli eseri ve eserinin muhtevasını oluşturan bazı müteşabih sıfatlarla ilgili yorumları ve bu konudaki yaklaşımı ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İbn Lebban, Kur'an, Müteşabih, Sıfat, Tevil

Ibn Labbān al-Isʻardī and His Comments on Ambiguous Attributes in the Qur’ān

Öz

Ibn Lebbân (d.749/1349), who originally belonged to a family from Siirt, is a Sufi Islamic scholar who wrote important works in many fields, especially the Quran, Hadith and Sufism. He lived during the period of the Bahri Mamluks (1250-1382), who ruled in Syria and Egypt and were known as the founding family of the Mamluk state. Ibn Lebban was engaged in science throughout his life, trained students, gave fatwas and guided the people. Many scholars who came after him spoke highly of him in their works.
His work titled "İzâletü'ş-şübühât ʿani'l-âyât ve'l-eḥâdîsi'l-müteşâbihât", which is one of the important works of Ibn Lebban that is known and has survived to the present day, is about the mutashabih attributes mentioned in verses and hadiths and attributed to Allah. It contains useful and enlightening information regarding the interpretation of these adjectives.
In this article, Ibn Lebban el-Is'ırdî's life, his scientific personality, his work named "İzaletü-ş Şübühât" and his comments on some mutashabih adjectives that constitute the content of his work and his approach on this subject will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, İbn Lebban, Kuran, Müteşabih, Adjective, İnterpretation

Kaynakça

• Akpınar, Cemil. “İbn Lebbân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2000, 21/119-121.
• Akdemir, Hikmet. “Mesnevideki Müteşabih Âyetlerin Yorumu” Harran Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Mevlâna Özel Sayısı. 12/18, (Temmuz-Aralık 2007), 2841-2844.
• Bodur, Osman. “Müteşâbih Âyetlerin Yorumu Kapsamında İbn Fûrek’in Tefsîri” Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16/30, (2014/2), 17-53.
• Bodur Osman. “Müteşâbihlerin Muhkemlere İrcâ Edilerek Anlaşılması Meselesi: Muhyiddin İbnü’l Arabi Örneği”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/44 (Haziran 2016), 1338-1345.
• Dâvûdî, Hafız Şemseddin Muhammed b. Ali b. Ahmed. “Tabakâtü’l-müfessirîn”. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1983.
• Demirci, Muhsin. “Kur’an’ın Müteşâbihleri Üzerine”, İstanbul: Birleşik Yayınları, 1996.
• Durmuş, Zülfikar. “Mu’tezilî müfessir Zemahşerî’nin Muhkem ve Müteşâbh’e İlişkin Görüşlerinin Analitik İncelemesi”, Marife, 3/3, (Kış 2003), 259-273.
• Ece, Abdurrahman. “Müşkil ve Müteşâbih Hadisleri Yorumlama İlkeleri: İbn Fûrek Örneği”, e-Şarkiyat, İlmi Araştırmalar Dergisi, 10/2, (Mayıs-2018), 548-577.
• Fîrûzâbâdî, “Kamûs el-Muhit”, thk. Muhammed Naim el-Arkusi, 8. Baskı, Lübnan: Müessesetü’r-Risale, 2005.
• Isfahânî, Râgıb. “Müfredât li alfazi’l Kur’ân”, Thk: Safvan Adnan, 5. Baskı, Dımaşk: Daru’l Kalem, 2011.
• İbn Arabi, Muhyiddîn. “Fusûsu’l-hikem”, thk. Ebû Alâ Afîfî, Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî. ts.
• İbn Cezeri, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed. “Gayetü'n-nihaye fi tabakati'l-kurra”, Beyrut: Darü’l Kütübi’l ilmiyye, 2006.
• İbn Fûrek, “Kitâbu müşkilü’l‐hadîs ev Te’vîlü’l‐ahbâri’l‐müteşâbihe”, Dımaşk: thk. Danyâl Gîmâret, 2005.
• İbn Hacer el Askalânî, “ed-Dürerü’l-kâmine fi’l-a‘yâni’l-mieti’s-sâmine”, Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, ty. İbn Kuteybe, “Te'vîlu Müşkili’l-Kur'ân”, thk: es-Seyyid Ahmed es-Sakr, Kahire: Mektebetu Dari’t-Turasi’l Arabiyyi, 2006.
• İbn Lebbân, Şemsüddin Ebi Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Abdilmü’min, “İzâletü’ş-şübühât ʿani’l-âyât ve’l-eḥâdîs̱i’l-müteşâbihât”, 1. Baskı, Dımaşk: Daru’t Takvâ, 2020.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. “Lisânü’l-Arab”, II. Baskı, Beyrut: Dâru’l Sadır, 1414/1994.
• İdiz, Ferzende. “Sûfîlere Göre Rü’yetullah Meselesi” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/43, (Nisan 2016), 2468-2479.
• Ömer Abdulvehhap Mahmud, “Müfessir Şemseddin İbn Lebbân, Hayatı ve İlmi Çalışmaları”, Mecellet-ü Külliyeti’l Ulûmi’l İslamiyye, Musul Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Kur’an İlimleri Bölümü, Sayı 69, (27 Şaban 1443 /30 Mart 2022), 736-775.
• Sübki, Ebu Nasr Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi, Taceddin “Tabakatü'ş-Şafiîyye”, Beyrut: Daru'l-Kutûbi'l-İlmiyye, 1987.
• Sufdî, Selaheddin Halil b. Aybek b. Abdullah. “el-Vâfî bi'l-vefeyât”, Beyrut: Dar-u İhyâ-i Turasi’l Arabi, 2000.
• Suyûti, Celaluddin “el-İtkan fi Ulûmi’l-Kur'ân”, thk: Ahmed b. Ali, Kahire: Daru’l Hadis, 2006.
• Suyûti, Celaluddin. “et-Tahbir fi İlmi't-Tefsir”, Beyrut: Daru'l-Fikr, 2001.
• Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmi, İstanbul: Damla Yayınları, 2004.
• Uludağ, Süleyman. “Nefs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2006, 32/526-529.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İstivâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 2001, 23/402-404.
• Yeşilyurt, Temel. “Rü’yetullah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2008, 35/311-314.
• Zehebî. Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. “Ma'rifetü'l-kurrâi'l-kibâr 'ale't-tabakâti ve'l-a'sâr”, 2. Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1408/1998.
• Zemahşerî, Carullah. el-Keşşaf, Riyad: Mektebet’ü Abikan, 1998.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdullah, “el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân”, Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, ts. Zirikli, Hayreddin, “el A’lam”, Beyrut: Darü’l İlim lil Melayin, 2002.
• Zürkânî, Abdülazîm. “Menâhilü’l-irfan”, Beyrut: Daru’l Kitabi’l Arabiyyi, 1995.