Discussions about the Certainty of General Utterances and Their Reference Value to Historicity

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 687 - 724, 31.12.2023

Hasan Kayapınar

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1370161

Öz

General utterances are described as words that express more than one singular at the same time in terms of the meaning they contain. Schools have adopted different approaches about the value of showing these singulars that general utterances contain. Accordingly, while Hanafi scholars accepted that the indication of general utterances was certain, the majority of scholars claimed that the indication of these general utterances implied suspicion. This difference of opinion about the indicator of general utterances was not limited to the theoretical field and became a source for the provisions in different fields. While Shafi'i scholars argue that the indication of general utterances is not certain, they have argued that the general addresses are addressed to the addressees in the period of revelation, and that these addresses do not cover all the people who will come until the Day of Judgment. Today, some academics who defend historicity get involved in the discussion at this point and present these arguments as reference sources of historicity. In the same way, they argue that scholars who claim that the indication of the general utterances is not certain have put forward some views that lead to historicity. In this study, this claim is discussed, and the historical reference value of the arguments put forward at the point of the indicator of general utterances is examined.

Anahtar Kelimeler

İslamic law, method, General Utterance, Address, Historicity.

Âm Lafızların Katiyeti Hakkındaki Tartışmalar ve Bunların Tarihselciliğe Referans Değeri

Öz

Âm lafızlar içerdiği mana itibarıyla aynı anda birden fazla ferde delalet eden lafızlar olarak tarif edilmiştir. Âm lafızların içerdiği fertlere delalet değeri hakkında ekoller farklı yaklaşımlar benimsemiştir. Buna göre Hanefî usulcüleri âm lafızların delaletinin kati olduğunu kabul ederken çoğunluk usulcüler bu lafızların delaletinin zan ifade ettiğini ileri sürmüşlerdir. Âm lafızların delaleti hakkındaki bu ihtilaf teorik alanla sınırlı kalmamış ve farklı alanlardaki hükümlere kaynaklık yapmıştır. Şâfiî usulcüler âm lafızların delaletinin kati olmadığını savunurken umum ifade eden hitapların nüzul dönemindeki muhataplara yönelik olduğunu, bu hitapların kıyamete kadar gelecek bütün insanları kapsamadığını ileri sürmüşlerdir. Günümüzde tarihselliği savunan bazı akademisyenler tam da bu noktada tartışmaya müdahil olmakta ve bu argümanları tarihselliğin referans kaynakları olarak sunmaktadırlar. Aynı şekilde âm lafızların delaletinin kati olmadığını ileri süren usulcülerin tarihselliğe kapı aralayan bazı görüşler serdettiğini ileri sürmektedirler. Bu çalışmada bu iddia ele alınmakta, âm lafızların delaleti noktasında ileri sürülen argümanların tarihselliğe referans değeri incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, usul, âm lafızlar, hitap, tarihsellik.

Kaynakça

• Abdulazîz el-Buhârî, Alâuddîn Abdulazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr Şerhu usûli’l-Pezdevî. ed. Abdullah Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Ali el-Kari, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed. Şerhu muhtasari’l-menar. ed. İlyas Kaplan. Beyrut: Daru Sadır, 2006.
• Alkış, Alpaslan. “İsa b. Eban’ın Âm, Hâs ve Âm’ın Tahsisiyle İlgili Görüşleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 33 (2019), 19-37.
• Âmidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. ed. Abdürrezzâk Afîfî. Beyrut: el-Mektebuʾl-İslâmî, 1406.
• Apaydın, Yunus. İslam hukuk usulü. Ankara: Bilay, 2017.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Aynî, Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts. Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa. el-Binâye fî şerhi’l-hidâye. ed. Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1990.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Mes’eletu Te’hîri’l-Beyân İnde’l-Usûliyyîn”. İslam Araştırmaları Dergisi 24 (2010), 129-171.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. ed. Halil b. Me’mun Şiha. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2010.
• Büyük, Enes. “Klasik Dönemde Mevcut ve Ma’dûm Muhataplar Açısısından Kur’an Hitabının Kapsamı Sorunu ve Tarihselcilikle İlişkisi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (2020), 225-255.
• Cengiz, Mehmet. “Hanefî (Fukahâ) Usûlünde Beyân Teorisi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 129-161. Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. ed. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Füsûl fi’l-usûl. ed. Uceyl Câsim en-Neşemî. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâfi’l-Küveytiyye, 1994.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî el-. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. ed. Inâyetüllah Muhammed İsmetullah vd. Beyrut: Dâru Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Cüveynî, Ebü’l-Meʻâlî Abdülmelik b. Abdillah. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. ed. Salâh b. Muhammed Uveyda. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Çöklü, Ramazan. “Cessâs’a Göre Âm Lafızda İstiğrak Şartı”. Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2022), 151-174.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed. Sünenü’d-Dârekutnî. ed. Şuayb el-Arnaut. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2004.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Muhammed b. Ömer b. İsa. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. ed. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvûd. ed. Şuayb el-Arnaût ve dğr. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Yaʿlâ el-Ferrâ, Muhammed b. Huseyn b. Muhammed b. Halef. el-Udde fî usûli’l-fıkh. ed. Ahmed b. Alî el-Mubârekî. b.y.: y.y., 1990.
• Erturhan, Sabri. “Hadd ve Kısas Cezalarının Tarihselliği veya Evrenselliği Sorunu”. 476-513. Antalya: Lale Yayıncılık, 2017.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. ed. Muhammed Süleymân el-Eşkar. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Hindî, Safiyuddîn Muhammed b. Abdurrahîm. Nihâyetu’l-vusûl fî dirâyeti’l-usûl. ed. Salih b. Suleymân el-Yûsuf, Sad b. Sâlim es-Suveyh. Mekke: el-Mektebetü’l-Ticariyye, 1996.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. Ravzatü’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır. ed. Şaʻbân Muhammed İsmâʻîl. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1998.
• İbn Rüşd, Ebü'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. ed-Darûrî min usûli’l-fıkh, nşr. Cemalüddin el-Alvi, Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslamî, 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiü’s-sanâi’ fî tertibi’ş-şerai‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kestelî, Muslihuddin Mustafa b. Muhammed. Hâşiye alâ şerhi’l-akāid. ed. Yusuf Ziya Kırîmî. İstanbul: Der Saadet, 1326.
• Kırbaşoğlu, Hayri. Müslüman kalarak yenilenmek bugünün meseleleri geleneğin çözümleri. Ankara: Otto Yayınları, 2019.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li-ahkâmi’l-Kur’ân, nşr. Hişâm Semîr el-Buhârî. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei İbn. Sünenü İbn Mâce. ed. Ali b. Hasan b. Abdilhamit. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1998.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed el-. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. ed. Mecdî Bâ Sellûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Huseyn. Sahîhu Müslim. ed. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Necmüddîn et-Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Süleymân b. Abdilkavî. Şerhu muhtasari’r-ravza. ed. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Orhan, Fatih. “Serahsî’ye Göre Naslardan Hüküm Çıkarma Ameliyesinde Meskûtun Anha Dair Yapılan İçtihat Hataları”. Usul İslam Araştırmaları 28/28 (2017), 123-148.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an ve tarihsellik üzerine. Ankara: Ankara Okulu, 2018.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’an’ın Tarihsel Bir Hitap Oluş Keyfiyeti, İslâmî İlimler Dergisi”. İslâmî İlimler Dergisi 1/2 (2006), 59-78.
• Sadıker, Ömer. Ebû Şekûr es-Sâlimî’nin kelam anlayışı. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alaeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mizânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl. ed. Muhammed Zeki Abdülber. Katar: Matâbiuʾd-Duhaʾl-hadîse, 1984.
• Semʻânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Kavâtıʻu’l-edille fi’l-usûl. ed. Muhammed Hasan Heyto. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. ed. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Siğnâkî, Husâmeddîn Huseyin b. Alî b. Haccâc b. Alî. el-Kâfî şerhu’l-Pezdevî. ed. Fahruddîn Seyyid Muhammed Kanît. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risale. ed. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 1938.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakât. ed. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen. Huber: Dâru İbn Affân, 1997.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî. İrşâdu’l-fuhûl ila tahkîki’l-hak min ilmi’l-usûl. ed. Ebû Hafs Sami b. el-Arabî. Riyâd: Dâru’l-Fazîle, 2000.
• Şimşek, Murat. “Hanefî Fakihlerin Haber Anlayışlarının Bir Göstergesi Olarak Nass Üzerine Ziyâde Meselesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 103-130.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ali. el-Lümaʻ fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Teftâzânî, Sa‘deddîn. el-Makâsıd kelam ilminin maksatları. çev. İrfan Eyibil. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Tirmizî, Muḥammed b. ʿÎsâ b. S̱evre b. Mûsa b. ed-Ḍaḥḥâk et-. el-Câmiʿu’l-kebîr-sünen-i Tirmizî. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1998.
• Türkan, Mustafa. “Hanefî ve Zâhirî Usûlcülerin Kur’ân’ın Âmm Lafızlarının Delâleti ve Haber-i Vâhidle Tahsîsine İlişkin Görüşlerinin Fıkhî Düzenlemelere Etkisi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (2020), 5-25.
• Yılmaz, Ömer. “Hanefîlerde Âmmın Kapsamı ve Arka Planında Tartışmalar”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (2016), 181-210.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. ed. Abdülkadir Abdullah el-Ânî. Kâhire: Vizâratu Umûmi’l-Evkāfi ve’ş-Şuʾûnu’l-İslâmiyye, 1992.