RUSYA’NIN TÜRKİSTAN’DA YAYILMA SİYASETİNİN İLK ADIMI KAZAK KÜÇÜK CÜZ HANLIĞINI İŞGALİ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 193 - 212, 30.12.2021

Mehmet Ali Dinç

Öz

Bu çalışmada, Rusya’nın Türkistan’da yayılma siyasetinin ilk adımı olarak görülen Kazak Küçük Cüz (Orda) Hanlığını işgali ele alınmıştır. İlk önce Türkistan’da ki genel siyasi yapıya ve Kazakların politik durumuna değinilmiş, sonra da kronolojik olarak işgal süreci anlatılmıştır. Bu işgal sürecinde, Aleksey İvanoviç Tevkelev’in elçilik misyonu, Orenburg’un inşa süreci, 1735 Başkurt direnişinde Ebülhayr Han’ın rolü, 1739-1741 Kazak Kalmuk Savaşları ve Orenburg valisi Neplüyev’in faaliyetlerine özel olarak değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Küçük Cüz, Küçük Orda, Kazak Hanlığı, Kazakistan

The First Step of Russia's Expansion Policy in Turkestan Invasion of the Kazakh Little Juz Khanate

Öz

This work focuses on, the occupation of Kazakh Kucuk Juz (Horde) Khanate, which is seen as the first step of Russia's expansion policy in Turkistan, is discussed. First of all, the general political structure in Turkistan and the political situation of the Kazakhs were mentioned, and then the occupation process was described chronologically. During this occupation process, the mission of the embassy of Alexey Ivanovich Tevkelev, the construction process of Orenburg, the role of Ebülhayr Khan in the Bashkir resistance in 1735, the Kazakh Kalmuk Wars of 1739-1741 and the activities of Orenburg governor Neplüyev were specifically mentioned.

Anahtar Kelimeler

Turkestan, Little Juz, Little Horde, Kazakh Khanate, Kazakhstan

Kaynakça

• AÇA, Mehmet, (2020), “Gerçekle Kurgunun Bulanıklığında Yağmacı Bir Ataman: Yermak Timofeyev”, İdil Ural Araştırmaları Dergisi, C.2, S. 1, ss. 111-132.
• ADİLHANKIZI, Damecan Sadik, (2005), “Kazak Türklerinin Tarihi ve Kazakistan”, Journal of Institute of Economic Development and Social Researches, C. 1, S. 1, ss. 24-30.
• AKAR, Kaan, (2021), Türkistan Sözlüğü XI. XIX. Yüzyıllar Arasında Türkistan Türk Devletlerinde Kullanılan Unvan ve Istılahlar, Bursa, Porsuk Kültür Yayınları.
• ALPARGU, Mehmet, (1996), Yenicağda Kazak Türkleri, Ankara, 72 Ofset Yayınları.
• ALTIER, Semiha, (2013), “Semerkand Sarayı’ndan Tarihe Bir Bakış: Mes’ud Bin Usman Kuhistani’nin Tarih-i Ebu’l Hayr Han’ındaki Minyatürler”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi(HÜTAD), C.18, S. 18, ss. 7-24.
• BAUMAN, Robert F., (2002), “Rusya’nın Türk Bölgelerinde Yayılması”, Türkler, C.18, Ankara, ss. 577-586.
• BEYDİLLİ, Kemal, (2002), “Küçük Kaynarca Anlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26, Ankara, ss. 524-527.
• BURTON, Audrey, (1986), The Bukharans A Dynastic, Diplomatic and Commercial History 1550-1702. London, Curzon Press.
• DOĞAN, Orhan, (2001), “Ebu’l-Hayır Han Dönemi Kazak Rus Münasebetleri (1718-1748)”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul.
• DOĞAN, Orhan, (2002), “Kazak Halkının Ortaya Çıkışı ile İlgili Efsaneler ve XVIII. Yüzyıla Kadar Kazak Hanlığı’nın Siyasi Durumu”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 2, S. 4, ss. 1-14.
• DOĞAN, Orhan, (2002), “Rusya’nın Orta Asya’ya Yönelik Siyasetinde Kazak Hanlıklarının Önemi (18. Yüzyılın İlk Yarısı)”, Tarih Dergisi, S. 37, ss. 77-92.
• DOĞAN, Orhan, (2004), “Çarlık Rusya’sının Türkistan Orta Asya Siyaseti ile İlgili Önemli Bir Belge”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 11, ss. 287-302.
• DOĞAN, Orhan, (2005), “Küçük Orda Kazak Hanlığının Güney ve Kuzey Komşuları ile İlişkileri (1734-1742), Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 24, S. 9, ss.145-162.
• DOĞAN, Orhan, (2011), “Çarlık Rusya’nın Uyguladığı İstila ve Asimile Siyasetine Karşı Başkırtların Çıkardığı İsyanlar(XVII. Yüzyılın İkinci Yarısı ve XVIII. Yüzyıl)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 26, ss. 118-135.
• DOĞAN, Orhan, (2011), “Türkistan(Orta Asya) Kazak Hanlıklarının Çarlık Rusya’nın Tabiiyetine Girmeleri Hakkında Bazı Belgeler”, Tarih Dergisi, S. 39, ss. 155-180.
• ERDOĞAN, Aysel, (2019), “Kazak Türklerinde İdari Yapı”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16, S. 2, ss. 592-612.
• HAYİT, Baymirza, (1995), Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleleri Tarihi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• HİTCHİNS, Keith, (2002), “Kazaklar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 25, Ankara, ss. 131-134.
• HİZMETLİ, Sabri, (2011), “Kazak Ulusu ve Kazak Tarihi Üzerine: Dünü ve Bugünü”, İSTEM, S. 17, s. 23-43.
• İNALCIK, Halil, (1948), “Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü(1569)”, Belleten, C. 12, S. 46, ss. 349-402.
• İNALCIK, Halil, (2002), “Kırım”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 25, Ankara, ss. 450-458.
• İNALCIK, Halil, (2003), “Mehmed II”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 28, Ankara, ss. 395-407.
• KARA, Gülnar, (2021), “19. Yüzyılda Çarlık Rusya’sının Kazak Jüzlerinde Gerçekleştirdiği İdarî Reformlar ve Neticeleri”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 3, S. 6, ss. 373-384.
• KAVIK, Muhittin, (2020), “XVIII. Yüzyılda Kazak-Kalmuk-Cungar Mücadeleleri”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 3, ss. 77-86.
• KESİCİ, A. Kayyum, (2003), Dün, Bugün ve Hedefteki Kazakistan, İstanbul, Kültür Sanat Yayıncılık.
• Komisyon, (1994), Köne Devirden Kazırgı Künge Deyin Kazakistan Jane Kazaklar, Almatı. (Eski Devirlerden Günümüze Kazakistan ve Kazaklar, (2013), çev. Abdülvahap Kara, İstanbul, Selenge Yayınları.
• KUMEKOV, B., (2007), “Kazak Devleti’nin Oluşumu”, Kazakistan Tarihi Makaleler, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, ss. 54-60.
• OLCOTT, Martha Brill, (1995), The Kazakhs, California, Hoover Institution Press.
• ÖZCAN, Emine Sonnur, (2013), “Asya’dan Afrika’ya Osmanlı’nın 16. Yüzyıl Kanal Projeleri”, TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Kasım 2013, ss. 34-35
• ROSS, Edward Denison ve SKRİNE, Francis Henry, (2005), The Heart of Asia, A History of Russian Turkestan and the Central Asian Khanates from the Earliest Times, New York, Roudledge Curzon, Taylor&Francis Group.
• SARAY, Mehmet, (1988), “Abdullah Han”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, s. 104.
• SARAY, Mehmet, (1993), Kazak Türkleri Tarihi “Kazakların Uyanışı”, İstanbul, Nesil Matbaacılık.
• SARAY, Mehmet, (2000), “Rusya’nın Türkistan’da Yayılması”, Türkler, C.18, Ankara, ss.561-576.
• SARAY, Mehmet, (2002), “Kazakistan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 25, Ankara, ss. 121-125.
• SARAY, Mehmet, (2012), Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, Anlara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TOGAN, Zeki Velidi, (1981), Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, İstanbul, Enderun Yayınları.
• YORULMAZ, Osman, (2005), "Aleksey İvanoviç (Kutlu Muhammet) Tevkelev (Şeceresi, İdil-Yayık ve Kazak Tarihindeki Rolü)". Bilig, S.34, ss. 117-144
• YORULMAZ, Osman, (2013), Başlangıcından Hanlığın Feshine Kadar Kazak Türkleri ile Çarlık Rusyası Arasındaki Siyasi İlişkiler, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.