Kur’an’da Sa‘y Kavramının Semantik Analizi

Yıl 2022, Sayı: 14, 117 - 147, 30.06.2022

Ali Kaya

https://doi.org/10.47502/mizan.1092404

Öz

Kelimeler ve kavramlar, bulunduğu bağlama ve izafe edildiği varlığa göre farklı anlamlar ifade ettikleri gibi tarihi süreçte anlamca bazı değişimler geçirirler. Bu değişim, birçok Kur’an kelimesinin de yaşadığı bir durumdur. Farklı formlarıyla Kur’an’da otuz defa geçen sa‘y kavramı da öznesine ve bulunduğu siyaka bağlı olarak değişik manalarda kullanılmıştır. Câhiliye döneminin sosyal ve kabile hayatıyla ilgili olarak olumlu veya olumsuz muhtevayla zikredilen bu kavram, Kur’an bütünlüğünde iman/mümin, zikir ve âhiret kavramlarıyla ilişkilendirilerek olumlu (sâlih amel); fesâd, harâb ve helâk gibi kelimelerle birlikte münafıklara, Yahudilere ve müşriklere izafe edilerek olumsuz anlamda (‘amel-i seyyie) kullanılmıştır. Ayrıca birkaç âyette insan kelimesine nispet edilerek nötr olarak “mutlak amel” manasında geçmiştir. Bu çalışma, sa‘y kavramının anlam tarihine yoğunlaşmayı hedeflemektedir. Bu bağlamda öncelikle klasik lügatler yardımıyla sa‘yın temel/kök anlamı ve câhiliye şiirlerinden istifade edilerek nüzûl öncesine ait anlamları tespit edilmiştir. Akabinde bu kelimenin Kur’an bütünlüğünde ifade ettiği anlamlara değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, sa'y, Semantik, Çalışmak

Kaynakça

• Amr b. Külsûm. Dîvânu Amr b. Külsûm. thk. Eymen Meydan. Cidde: Kitâbu’n-Nâdi’l-Edebi’s-Sekafî, 1992.
• Antere b. Şeddâd el-Absî. Divânu Antere. şrh. el-Hatîbu’t-Tebrîzî. thk. Mecîd Tarâd. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
• Beyzâvî Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Subhî Ḥasen Hallâk - Muhammed Ahmed el-Etraş. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Reşîd-Müessesetu’l-Îmân, 2000.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garîbü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/379-380. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Cessâs, Ahmed b. Ali b. Ebû Bekir er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sadık el-Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1992.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1984.
• Dâmegânî, Ebû Abdillah el-Hüseyn b. Muhammed. el-Vucûh ve’n-nezâir li elfâzi kitâbillehi’l-‘azîz. thk. Muḥammed Hasen Ebu’l-Azm ez-Zefîtî. 2 Cilt. Kahire: Vizâratu’l-Evkâf, 1992.
• Ebû Hilâl el-Askerî. el-Vucûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2007.
• Ebû Ûde, Ûde Halîl. eṭ-Tatavvuru’d-dilâlî beyne lugati’ş-ş’ri’l-câhilî ve lugati’l-Kur’âni’l-Kerîm. ez-Zerḳâ: Mektebetu’l-Menâr, 1985.
• Ebu’s-Su‘ûd. İrşâdu'l-‘aḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi'l-kerîm, thk. Abdulkâdir Ahmed Atâ. 5 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Riyâdi’l-Hadîse, ts.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-luga, thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn – Muhammed Alî en-Neccâr. 15 Cilt. Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1964.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’an. 3 Cilt. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub, 3. Basım, 1983.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yakûb. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Mektebetu Tahkîki’t-Turâs fî Müesseseti’r-Risâle. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 8. Basım, 2005.
• Hakîm et-Tirmizî. Tahsîlu nezâiri’l-Kur’an. thk. Hüsnâ Nasr Zeydân. b.y.: Matbaatu’s-Saâde, 1969.
• Halil b. Ahmed, el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘ayn, thk. Abdulhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Hârân b. Mûsâ. el-Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Bağdat: Vizâratü’s-Sekâfeti ve’l-A‘lem, 1988.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Er-Rahhâle el-Fâruk vd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hayr, 2. Basım, 2007.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr b. Muhammed el-Hasan. Cemheratu’l-luga, thk. Remzî Munîr Be‘albekî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyin Ahmed. Mucmelu’l-Luga. thk. Zuheyr Abdulmuhsin Sultan. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2. Basım, 1986.
• İbn Kuteybe. Te’vîlu muşkili’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1973.
• İbn Kuteybe. Tefsîru garîbi’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1978.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2000.
• İbnu’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebu’l-Ferec Andurrahmân. Nuzhetu’l-a‘yuni’n-nevâzir fī ‘ilmi’l-vucûh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Abdulkerîm Kâzım er-Râdî. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1984.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebu’l-Ferec Andurrahmân. Zâdu’l-mesîr fī ‘ilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-İslâmî, 1984.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu -Türkçe Meâl ve Tefsir-. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 3. Basım, 2008.
• Kaya, Ali. “Kur’an’da İstiğna”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 3/2 (2017), 1-25.
• Kubeysî, Ahmed Ubeyd. Mevsû‘atü’l-kelimeti ve ehavâtihâ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2017.
• Kurtubî, Muammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdulmuhsîn et-Turkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2006.
• Lakît b. Ya‘mur el-İyâdî. Divânu Lakît b. Ya‘mur el-İyâdî. thk. Muhammed et-Tevencî. Beyrut: Dâru Şâtır, 1998.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhemmed b. Muhammed. Te’vîlâtu’l-Ḳur’ân. thk. Bekir Topaloğlu vd. 17 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2010.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. en-Nuket ve’l-‘uyûn. thk. es-Seyyid b. Abdilmakṣûd b. Abdurrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye - Muessesetu’l-Kutubi’s̠-S̠ekâfiyye, ts.
• Mertoğlu, M. Suat. “Vücûn ve Nezâir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/141-143. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Mukâtil b. Süleymân. el-Vucûh ve’n-Nazâir. haz. Ali Özek. İstanbul: İlmi Neşriyat, 1993.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Muessesetu’l-Târîhi’l-Arabî, 2002. Murakkişeyn. Dîvânu’l-Murakkişeyn. thk. Kârih Şâtır. Beyrut: Dâru Sadır, 1998.
• Mücâhid b. Cebr. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdusselâm Ebu’n-Nîl. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî, 1989. Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmu‘l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Turkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
• Tarafe b. el-Abd. Dîvânu Tarafe b. el-Abd. şrh. el-A‘lem eş-Şentemerî. thk. Dûriyye el-Hâtîb - Lutfî es-Sakkâl. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye, 2. Basım, 2000.
• Ulus, Hasan Fehmi. “Kur’ân-ı Kerîm’de Sa’y Kavramı ve İlgili Ayetler Üzerinden Bir İnceleme. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (Bahar 2021), 25-45.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Alî b. Aḥmed. Esbâbu nüzûli’l-Ḳur’ân. thk. Kemâl Besyûnî Zeğlûl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
• Yahyâ b. Sellâm. et-Tesârîf. thk. Hind Ahmed Şelebî. Amman: Müessesetu Âli’l-Beyt, 2007.
• Yahyâ b. Sellâm. Tefsîru Yahyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 9 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 3. Basım, 1979.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbuhû, thk. Abdulcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: ‘Alemu’l-Kutub, 1988.
• Zemahşerî, Cârullâh Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâiki’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavvad. 6 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-‘Ubeykân, 1998.
• Zevzenî, Hüseyin b. Ahmed. Şerhu’l-muallakâti’s-seb‘. thk. Yusuf Ali Bedîvî. Dâru İbn Kesîr, Beyrut, 1989.
• Züheyr b. Ebû Sulmâ. Şi‘ru Züheyr b. Ebî Sulmâ. şrh. el-A‘lem eş-Şentemerî. thk. Fahreddîn Kabâve. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 3. Basım, 1980.